اجرای تعهد قراردادی یعنی چه؟ بررسی ماهیت حقوقی اجرای تعهدات قراردادی و دشواری‌های آن
زمانی که طرفین، قراردادی را منعقد می‌کنند، متعهد می‌شوند تا این قرارداد را به درستی و مطابق مفاد آن اجرا کنند. در واقع هدف اشخاص از امضای قرارداد، اجرای آن است. اجرای تعهد قراردادی تکلیف و وظیفه طرفین محسوب می‌شود. چنانچه هر کدام از آن‌ها به این تعهدات عمل نکنند، طرف مقابل می‌تواند الزام او را از دادگاه بخواهد. اجرای تعهدات در شرایطی به علت تعذر، دشواری و مسائلی مانند آن صورت نمی‌گیرد. در این شرایط طرفین می‌توانند در مورد نحوه اجرای آن با یکدیگر توافق و تراضی کنند.
تعریف دقیق‌تر اجرای تعهد قراردادی با ذکر مثال
در حقیقت همه افرادی که قراردادی را امضا کرده‌اند، قصد دارند تعهدات آن را اجرا کنند. یعنی هیچ قراردادی با هدف اجرا نشدن منعقد نمی‌شود. اثر هر قراردادی ایجاد وظیفه قانونی بر اجرای عمل مثبت یا منفی مورد تعهد، یعنی انجام فعل یا ترک فعل است. این مساله با عنوان تعهد قراردادی شناخته می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر، حتما روی لینک بزنید و مقاله مرتبط به آن را بخوانید.
تصور کنید کارمندی نکات مربوط به کار و تخصص خود را از یک تیم آموزشی یاد می‌گیرد. این تیم با کارمند، قرارداد عدم رقابت تنظیم می‌کند. به موجب این قرارداد کارمند نمی‌تواند کسب و کاری همانند کسب و کار این تیم راه اندازی کند و به عنوان رقیب آن‌ها در جامعه فعال باشد. این قرارداد به عنوان قراردادی شناخته می‌شود که با هدف ترک فعل امضا شده است. یعنی کارمند باید هر گونه فعالیت رقابتی با این تیم را ترک کند.
در شرایطی طرفین برای انجام کار یا تعهد با یکدیگر قرارداد را منعقد می‌کنند. تصور کنید شخصی طراح سایت است. او به موجب قرارداد متعهد می‌شود تا ظرف مدت ۱ ماه یک سایت را برای طرف مقابل طراحی کند. در این حالت اجرای تعهد قراردادی به عنوان وظیفه و تکلیف متعهد، یعنی طراح سایت شناخته می‌شود. در واقع او باید یک فعل را انجام دهد. یعنی به موجب قرارداد متعهد شده است تا انجام فعل را برعهده بگیرد. در مقاله تعهدنامه انجام کار درباره این نوع تعهد، توضیحات مفصلی بیان شده است. مطالعه آن را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
اجرای زودهنگام تعهدات قراردادی
یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار در اجرای تعهد قراردادی زمان و موعد آن است. زمان اجرای تعهد به عنوان عنصر مهمی از مسئولیت طرفین قرارداد محسوب می‌شود که در هنگام انعقاد عقد، آن را تعیین می‌کنند. یعنی به صورت صریح یا ضمنی توافق بر آن صورت می‌گیرد. در صورتی که آن‌ها درباره زمان در قرارداد توافق نکرده باشند، این موضوع با توجه به عرف و عادت تعیین می‌شود.
اجرای زودهنگام تعهدات قراردادی یکی از مسائلی است که بعضی از فقها و حقوقدانان در مورد آن اختلاف نظر دارند. دسته‌ای از آن‌ها اجرای زود هنگام تعهدات را بدون اشکال می‌دانند. آن‌ها معتقدند هدف طرفین از انعقاد قرارداد، رسیدن به نتیجه نهایی است. پس اجرای زود هنگام آن مانعی ندارد.
بیان مثالی در رابطه با این موضوع
به عنوان مثال، شخصی به موجب یک قرارداد به دیگری مدیون است. او تعهد می‌دهد تا ظرف مدت ۶ ماه این دین را ادا کند. اگر به واسطه تغییر در وضعیت مالی بدهکار او ۳ ماه بعد از انعقاد قرارداد، توانایی پرداخت دین را داشته باشد، این موضوع مطابق مقررات صحیح است. در واقع پرداخت زودهنگام دین، در این قرارداد به نفع متعهدله خواهد بود.
بر اساس نظر دسته‌ای از حقوقدانان، اجرای زودهنگام تعهدات به طور مطلق قابل قبول نیست. این افراد ذی‌نفع بودن متعهد را نیز در اجرای زودهنگام قابل تصور می‌دانند. البته این بحث نیازمند ورود به مباحث فقهی و حقوقی است. یعنی باید به طور کامل این موضوع را تشریح کنیم و نظرات موافق و مخالف را مورد بررسی قرار دهیم. با این حال آنچه می‌توانیم در این مطلب بیان کنیم، با توجه به نظرات هر دو طرف این است که اجرای زودهنگام تعهدات معمولا به نفع متعهدله (کسی که قرارداد به نفع او منعقد شده) صورت می‌گیرد. چنانچه متعهد قبل از موعد مقرر تعهد خود را انجام دهد و این اقدام به نفع او باشد، این مورد نیز قابل قبول است. یعنی اگر اجرای زودهنگام تعهد سبب ضرر متعهدله نشود، این مورد صحیح خواهد بود.
ماهیت حقوقی اجرای تعهد قراردادی
در مورد ماهیت حقوقی اجرای تعهد قراردادی بین صاحب نظران و حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از آن‌ها معتقدند که اجرای تعهد قراردادی یک عمل حقوقی است و دسته‌ای دیگر این موضوع را یک واقعه حقوقی می‌دانند. با توجه به نظرات مخالف و موافق در رابطه با این موضوع، باید بگوییم که نمی‌توانیم ماهیت یکسانی را برای اجرای تعهدات در نظر بگیریم. بلکه با توجه به موضوع تعهد، ماهیت اجرای آن نیز تفاوت دارد. در حقیقت هر زمانی که اجرای تعهد قراردادی نیازمند توافق دو اراده باشد، عمل واقع شده، عقد است و هر جا نیازمند یک اراده باشد، ایقاع محسوب می‌شود. چنانچه هیچ اراده‌ای در آن دخالت نداشته باشد، ماهیت آن واقعه حقوقی است.
ورود به این موضوع به آگاهی از مباحث فقهی و حقوقی نیاز دارد. ما برای بیان ساده این موضوع به این مقدار بسنده می‌کنیم.
هر زمانی که در حقوق درباره ماهیت اجرای تعهدات صحبت شود، باید به موضوع آن توجه کنیم، چون ماهیت بر اساس موضوع آن تعیین می‌شود.
تعذر اجرای تعهدات قراردادی به چه معناست؟
در جریان اجرای تعهد قراردادی گاهی ممکن است حوادثی رخ دهد که طرفین نتوانند به تعهدات خود عمل کنند. طرفین در ایجاد این مانع نقشی ندارند. تعذر اجرای تعهدات قراردادی به عنوان یک عامل جهت معافیت از مسئولیت ناشی از خسارات نقض قرارداد محسوب می‌شود.
دشواری اجرای تعهدات قراردادی سبب معافیت متعهد از پرداخت خسارات خواهد شد. یعنی به جهت وقوع حوادث غیر قابل پیش بینی و خارج از کنترل، انجام قرارداد با دشواری فراوان همراه است. دشواری اجرای تعهدات قراردادی نتایجی را به دنبال دارد. این موضوع ممکن است به سبب بطلان، فسخ یا انفساخ قرارداد شود. یعنی اگر هیچ راهی برای اجرای تعهدات وجود نداشته باشد، نتیجه یکی از این موارد خواهد بود.
عدم اجرای تعهدات ممکن است به دلیل شرایط فورس ماژور یا ناممکن بودن اجرای قرارداد و موارد مانند آن رخ دهد. یکی از مصادیق این مورد کرونا است. زمانی که ویروس کرونا در جامعه رواج پیدا کرد، بسیاری از قراردادهای تجاری و خصوصی مردم به دلیل دستور ستاد کرونا بدون اجرا باقی ماند.
مثال‌هایی در خصوص تعذر اجرای تعهدات
به عنوان مثال، دو نفر قبل از شیوع کرونا و ممنوعیت کسب و کارهای مربوط به مواد غذایی، برای کار در یک رستوران، قرارداد آشپز را امضا کرده بودند. یعنی آشپز به موجب قرارداد متعهد شده بود تا هر روز به میزان سفارش مدیر رستوران، غذا بپزد. مدیر رستوران نیز متعهد شده بود تا مواد غذایی اولیه را در اختیار سرآشپز قرار دهد و دستمزد او را بپردازد. با شیوع کرونا تمام رستوران‌های سراسر کشور تعطیل شد. در این حالت این اجرا نشدن قرارداد به علت شرایط ویژه‌ای که در جامعه رواج داشت، خارج از اراده طرفین این شرایط به این عقد به وجود آمده بود.
تصور کنید شخصی به موجب قرارداد متعهد می‌شود تا خانه‌ای را به دیگری اجاره دهد. بعد از انعقاد قرارداد، وقوع زلزله سبب تخریب کامل خانه می‌شود. در این شرایط اجرای قرارداد ممکن نیست، چون موضوع آن یعنی خانه به طور کامل از بین رفته است. این مورد مثالی از تعذر در اجرای قرارداد محسوب می‌شود.
تضمین اجرای تعهدات شامل چه مواردی می‌شود؟
اجرا یکی از مقتضیات هر تعهدی محسوب می‌شود. وفای به عهد یا ایفای تعهد قراردادی به عنوان معمولی‌ترین روش سقوط عقد است. یعنی با اجرای تعهد قراردادی طرفین نتیجه و هدف مورد نظرشان را از این قرارداد به دست می آورند. به این ترتیب اجرای تعهد قراردادی به معنی آن است که متعهد آنچه را به موجب قرارداد بر عهده گرفته است، اجرا کند. یعنی اگر تعهد به انجام کار، ترک فعل یا انتقال مال کرده است، این موارد را مطابق قرارداد باید انجام دهد.
در شرایطی ممکن است متعهدله از اجرای تعهد از طرف متعهد اطمینان نداشته باشد. یکی از راه‌هایی که سبب اعتبار بخشیدن به قرارداد و اطمینان خاطر متعهدله می‌شود، تضمین اجرای تعهدات است. در شرایطی که شخصی به موجب قرارداد متعهد می‌شود تا اقدامی را انجام دهد، چنانچه یک تضمین برای این تعهد وجود داشته باشد، قرارداد از اعتبار بیشتری برخوردار است. زمانی که متعهد ضمن قرارداد تعهد می‌دهد که اگر تعهدات خود را مطابق قرارداد انجام ندهد، مبلغی را به عنوان وجه التزام به طرف مقابل بپردازد، این موضوع یک تضمین برای این تعهد محسوب می‌شود.
در اینجا پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ای را نیز در خصوص شرایطی که تعهدات قراردادی نقض می‌شوند، مطالعه کنید. با زدن روی لینک نقض تعهدات قراردادی ، می‌توانید به صفحه این مقاله وارد شوید.
پیشنهاد ما
اگر در مورد قراردادی که با طرف مقابل منعقد کرده‌اید و نحوه اجرای تعهدات سوالی دارید، می‌توانید با کارشناسان مجموعه رکلا در ارتباط باشید. این امکان برای شما فراهم است تا از طریق مشاوره حقوقی تلفنی با کارشناسان مجرب در حوزه قراردادها مشورت کنید و سوالات خود را بپرسید.
در صورتی که قصد تنظیم قراردادی را دارید، توصیه می‌کنیم این اقدام را به کارشناسان مجرب و وکلای مجموعه رکلا واگذار کنید. کارشناسان رکلا به صورت تخصصی مسئولیت تنظیم قرارداد شما را به عهده می‌گیرند.
چنانچه در خصوص اجرای تعهد و مسائل مربوط به آن سوالی دارید، لطفا سوالات خود را در قسمت ثبت سوال مطرح کنید. در اولین فرصت پاسخ مناسب را بیان خواهیم کرد.