تعهد قراردادی چگونه ایجاد می‌شود و عوامل سقوط آن چیست؟

واژه تعهد از ریشه عهد گرفته شده و به معنای بر عهده گرفتن، عهد و پیمان است. کلمه تعهد در بسیاری از مواد قانون مدنی به کار می‌رود. این واژه از لحاظ مصدری به معنای بر عهده گرفتن انجام یا ترک عملی در برابر شخص دیگر است. تعهد از لحاظ مفعولی نیز به معنای تکلیف و وظیفه‌ای است که قانونا بر عهده شخص متعهد قرار بگیرد. در اصطلاح حقوق مدنی، تعهد به معنای برعهده گرفتن امری است و ناظر به رابطه حقوقی خواهد بود که در آن، شخص متعهد در مقابل شخص دیگری (متعهد له)، به منتقل کردن مال، تسلیم مال، انجام کار و عدم انجام کار متعهد می‌شود. منشاء ایجاد تعهد می‌تواند قانون یا قرارداد باشد. بنابراین، منظور از تعهد قراردادی ، تعهدی است که به واسطه توافق و قرارداد میان متعهد و متعهد له ایجاد می‌شود.

در این مقاله با شرایط و ضوابط قانونی انجام تعهدات ناشی از قرارداد و ضمانت اجرای عدم انجام آن‌ها آشنا می‌شویم. علاوه براین، پیش‌تر در یک مقاله مجزا در خصوص ضمانت اجرای نقض تعهدات قراردادی (روی لینک بزنید) نیز توضیح داده‌ایم که مطالعه آن می‌تواند برای شما مفید و جالب باشد. برای دسترسی به آن مقاله روی لینک بزنید تا به صفحه اختصاصی آن وارد شوید.

تعهد قراردادی چیست؟

همانگونه که گفتیم، تعهدات می‌توانند در اثر امضای قرارداد ایجاد شوند یا آنکه ناشی از حکم قانون و الزامات زندگی متعارف باشند. به عبارت دیگر تعهدات می‌توانند ریشه در قرارداد داشته باشند که به آن‌ها تعهد ناشی از قرارداد گفته می‌شود یا الزامی هستند که در اثر امضای قرارداد به وجود نمی‌آیند بلکه به واسطه قانون و الزامات زندگی متعارف ایجاد می‌شوند.

در توضیح تعهد قراردادی باید بگوییم که قراردادها، یک ماهیت حقوقی دو جانبه هستند و به واسطه توافق میان دو یا چند شخص تحقق پیدا می‌کنند. امضای متن قرارداد باعث ایجاد تکالیف و وظایفی برای هر یک از طرفین آن‌ها می‌شود. بنابراین تعهدات ناشی از قرارداد در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که تکالیف و وظایف طرفین قرارداد از توافق میان آن‌ها ناشی شده باشد. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که تعهدات ناشی از قرارداد به واسطه توافق میان متعهد و متعهد له ایجاد می‌شوند. متعهد به شخصی گفته می‌شود که موظف به انجام تعهدات ناشی از قرارداد است. متعهد له نیز به شخصی می‌گویند که تعهدات ناشی از توافق نامه به نفع او اجرا خواهد شد.

اگر تعهد متقابل قراردادی ، انجام نشده باشد، باعث ایجاد مسئولیتی به نام مسئولیت قراردادی می‌شود. به عبارت دیگر شخصی که تعهدات ناشی از قرارداد را اجرا نکرده باشد، مسئول است که خسارات ناشی از عدم اجرای تعهد را جبران کند. قانونگذار، ضمانت اجرا و نحوه جبران خسارات ناشی از عدم اجرای تعهدات را در قانون مدنی مشخص کرده است.

بررسی شرایط مطالبه خسارات ناشی از عدم تعهدات قراردادی در قانون مدنی

همانگونه که گفتیم، هر یک از طرفین قرارداد که تعهدات خودش را انجام نداده است، باید خساراتی که از این بابت به طرف دیگر وارد می‌شود را جبران کند. منظور از خسارات قراردادی نیز خساراتی است که یکی از طرفین قرارداد به دلیل عدم انجام وظایف و تکالیف خود باید به طرف دیگر پرداخت کند. در ادامه، شرایط جبران خسارات قراردادی را بررسی می‌کنیم:

1. تعهدی میان طرفین قرارداد وجود داشته و موعد اجرای آن نیز فرا رسیده باشد اما با اینحال، تعهد اجرا نشود؛
2. تعهد ناشی از قرارداد در موعد مقرر اجرا نشده باشد؛
3. عدم اجرای تعهد باعث ورود خساراتی به متعهد له شده باشد؛
4. خسارات وارده به متعهد له، ناشی از عدم اجرای تعهد باشد. به عبارت دیگر باید یک رابطه سببیت عرفی میان عدم اجرای تعهد و ورود خسارت به متعهد له وجود داشته باشد؛
5. جبران خسارات وارده به متعهد له در قرارداد تصریح شده باشد یا آنکه مقتضیان عرفی و قانونی جبران خسارات وارده به متعهد له را لازم بداند.

چگونه وجه التزام در تعهد قراردادی تعیین و پرداخت می‌شود؟

هنگامی که دو یا شخص با یکدیگر قرارداد تنظیم می‌کنند، ملزم به اجرای مفاد آن هستند. هر یک از طرفین قرارداد که تعهدات خودش را اجرا نکرده باشد، باید مبلغی را بابت جبران خسارت به طرف دیگر پرداخت کند. وجه التزام به مبلغی گفته می‌شود که میزان و شرایط پرداخت آن به واسطه توافق میان متعهد و متعهد له (طرفین قرارداد) مشخص خواهد شد. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت، وجه التزام در واقع مبلغی است که در قرارداد به عنوان جریمه و برای جبران خسارت ناشی از عدم اجرای تعهد قراردادی تعیین می‌شود. بنابراین، اگر متعهد، وظایف و تکالیف خودش را انجام ندهد، باید مبلغ وجه التزام را به عنوان جریمه و برای جبران خسارت به متعهد له پرداخت کند. در ادامه، انواع وجه التزام را بررسی می‌کنیم.

انواع وجه التزام

1. وجه التزام بابت عدم انجام تعهد: در این حالت، پرداخت وجه التزام در واقع بدل از انجام تعهد است. یعنی متعهدی که مبلغ وجه التزام را پرداخت کرده است دیگر ملزم به انجام تعهدات ناشی از قرارداد نیست.
2. وجه التزام بابت خسارت تاخیر در انجام تعهد: وجه التزام که بابت جبران خسارات ناشی از عدم اجرای تعهد تعیین می‌شود، بدل از انجام تعهد نیست. به عبارت دیگر متعهد در این حالت باید علاوه بر انجام تعهد، مبلغ وجه التزام را نیز به عنوان خسارت دیرکرد به متعهد له پرداخت کند.

لازم به ذکر است، مبلغ وجه التزام که به عنوان خسارت ناشی از عدم اجرای تعهد در قرارداد تعیین شده در واقع خسارت عهد شکنی است. بنابراین، متعهد له حتی در صورتی که عدم اجرای تعهدات باعث ورود خسارت به او نشده باشد نیز می‌تواند مبلغ وجه التزام را به عنوان خسارت مطالبه کند. همچنین، باید به این نکته توجه داشته باشیم که دادگاه نمی‌تواند تغییری در مبلغ وجه التزام ایجاد کند.

بررسی انواع تعهد قراردادی در قانون مدنی

تعهد متقابل قراردادی می‌تواند مستقیم یا غیر مستقیم باشد. در ادامه هر یک از انواع این تعهدات را بررسی می‌کنیم. تعهدات قراردادی در قانون مدنی در صورتی مستقیم هستند که از شرایط زیر برخوردار باشند:

1. به واسطه مذاکره و توافق میان متعهد و متعهد له مشخص شده باشند؛
2. در قراردادی که میان متعهد و متعهد له تنظیم می‌شود، صراحتا به تعهدات مورد توافق آن‌ها اشاره شده باشد؛
3. تبعات و پیامدهای عدم اجرای تعهدات مورد توافق متعهد و متعهد له نیز در قرارداد مشخص شده باشد.

در مقابل، تعهدات غیر مستقیم قراردادی که متعهد ملزم به اجرای آن‌ها می‌شود از شرایط زیر برخوردار هستند:

1. در قراردادی که میان متعهد و متعهد له تنظیم شده است، با صراحت به تعهدات غیر مستقیم اشاره نمی‌شود؛
2. تعهدات غیر مستقیم به واسطه توافق میان متعهد و متعهد له مشخص نمی‌شوند؛
3. تعهدات غیر مستقیم قراردادی به واسطه مقررات قانونی مورد حکم قرار می‌گیرند.

بررسی عوامل و شرایط سقوط تعهد قراردادی

همانگونه که گفتیم منشاء ایجاد و تحقق تعهد قراردادی ، توافق میان متعهد و متعهد له است. هر تعهدی که به صورت صحیح و مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تعیین شده باشد باعث ایجاد الزام برای متعهد می‌شود. از سوی دیگر، قانونگذار مواردی را پیش بینی کرده است که باعث ساقط شدن و از بین رفتن تعهد در قرارداد خواهند شد. در ادامه، مهمترین مواردی که باعث ساقط شدن تعهدات متعهد له می‌شوند را بررسی می‌کنیم.

1. وفای به عهد: اولین و بدیهی‌ترین عاملی که باعث ساقط شدن تعهدات متعهد می‌شود، انجام دادن تعهد است. بنابراین در صورتی که متعهد مطابق با شرایط مورد توافق به تعهدات خودش عمل کرده باشد باعث ساقط شدن تعهد قراردادی می‌شود.
2. اقاله قرارداد به واسطه توافق متعهد و متعهد له: واژه اِقاله از نظر لغوی به معنای اغماض، چشم پوشی و گذشت است. اقاله به این معنا است که متعهد و متعهد له با توافق یکدیگر قرارداد میان خودشان را منحل کنند. به صورت کلی می‌توان گفت، اقاله قرارداد به معنای انحلال قرارداد میان متعهد و متعهد له با توافق و تراضی آن‌ها است. علی الاصول، اقاله قراردادی که میان متعهد و متعهد له تنظیم شده است نیز باعث ساقط شدن تعهدات متعهد می‌شود.
3. اِبرا متعهد توسط متعهد له: ابرا به معنای چشم پوشی و گذشت کردن است. در اصطلاح حقوقی، ابرا به این معنا است که متعهد له با اختیار خود از اجرای تعهدات توسط متعهد گذشت کند. به عبارت دیگر، متعهد له می‌تواند متعهد را نسبت به اجرای تمام یا قسمتی از تعهدات خود، بری الذمه کند.
4. تبدیل تعهد: تبدیل تعهد به این معنا است که تعهد اولیه متعهد تبدیل به تعهد جدیدتری شود. به عبارت دیگر متعهد و متعهد له می‌توانند با توافق یکدیگر نسبت به تبدیل تعهد سابق به تعهد جدید اقدام کنند. تبدیل تعهد باعث ساقط شدن تعهد مقدم می‌شود.

ضرورت توجه به نکات حقوقی

تعیین وجه التزام می‌تواند تضمین مناسبی برای اجرای بدون عیب و نقص و به موقع تعهدات قراردادی باشد. وجه التزام باید مطابق با شرایط و ضوابط قانونی و شرعی تعیین شود. اگر شرایط دریافت وجه التزام مغایر با قوانین لازم الاجرا و ضوابط شرعی باشد، باعث باطل شدن قرارداد می‌شود. به همین دلیل، بهتر است که وجه التزام قرارداد با نظارت کارشناسان حقوقی تعیین شود.

خدمات تنظیم قرارداد رکلا این امکان را برای شما فراهم کرده است که قراردادهای دارای وجه التزام را به صورت اختصاصی و با نظارت کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.

در آخر سوالات خود در زمینه شرایط مسئولیت قراردادی و ضمانت اجرای عدم اجرای آن را نیز می‌توانید با کارشناسان حقوقی در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا در میان بگذارید.