پاسخی به سوال انفساخ قرارداد چیست ؟ (معنی و شرایط این عمل در قانون مدنی)

انفساخ قرارداد ، زمانی رخ می‌دهد که برخی شرایط خاص فی ما بین طرفین ایجاد شود. به این بیان که این امکان وجود دارد؛ پس از امضای قراردادی که دارای تمامی شرایط صحت بوده است، حالاتی پیش آید که خاتمه عقد را بر اساس قانون ایجاب کند. در این نوع خاتمه، اراده طرفین در انحلال بی تاثیر است زیرا مبنا اساسی انفساخ عقود،‌ تدابیری هستند که در متون قانونی مورد پیش بینی قرار گرفته است. در این نوشتار تلاش داریم که چهارچوب حاکم بر انفساخ عقود را مورد بررسی قرار دهیم و نکات لازم آن را بیان کنیم.

این سوال که؛ شرایط فسخ قرارداد چیست ، از سوالات متداولی است که در خصوص قراردادها پرسیده می‌شود. در این مقالات قصد داریم که به تفصیل درباره آن توضیح دهیم.

به طور جزئی‌تر، انفساخ قرارداد چیست ؟

همانطور که بیان شد، انفساخ، به عنوان یکی از عوامل خاتمه دهنده قرارداد به حساب می‌آید. به موجب این واقعه حقوقی، بستر سقوط تعهدات و آثار ناشی از یک عقد به صورت خود به خود فراهم می‌شود. منفسخ شدن، در خصوص عقودی رخ می‌دهد که به طور صحیح واقع شده‌اند. به این صورت که پس از شکل گیری عقد فی ما بین طرفین و لازم الاجرا شدن تعهدات ناشی از آن، عقد منعقد شده به دلیل بروز برخی علل قانونی به پایان می‌رسد. منفسخ شدن قرارداد، الزامی را برای طرفین در زمینه اعلام مراتب به طرف دیگر عقد ایجاد نخواهد کرد.

منفسخ شدن، چه تفاوتی با سایر حالات خاتمه دهنده قرارداد دارد؟

یکی از نکات بسیار مهمی که در خصوص انفساخ قرارداد باید بیان کرد، در زمینه عدم دخالت اراده طرفین در سقوط آثار و تعهدات عقد است. در مقابل، در برخی دیگر از حالات خاتمه دهنده عقود، طرفین قادرند که بر اساس اراده خود به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، ‌اقداماتی را به عمل آورند. برای مثال در اقاله که در ماده ۲۱۹ قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است، این امکان برای طرفین وجود دارد که بر مبنای اراده جمعی، عقد خود را به پایان برسانند.

البته حالات دیگری از خاتمه عقد وجود دارد. به این صورت که شرایطی در متون قانونی در نظر گرفته شده است که در صورت تحقق آن‌ها، امکان خاتمه یک طرفه عقد بر صاحب حق ایجاد خواهد شد. در حالت اخیر اگر چه همانند انفساخ، شرایط خاتمه در قانون مورد پیش بینی قرار گرفته است اما تحقق این شرایط، قدرت خاتمه یا عدم خاتمه یک جانبه را به شخص صالح اعطا می‌کند. به عبارت دیگر در صورت تحقق چنین شرایطی، صاحب حق قادر است قرارداد را به پایان برساند یا آن را به همان صورت بپذیرد. در صورتی که در انفساخ،‌ راهی جز انحلال قرارداد یافت نخواهد شد زیرا اساس این واقعه، قهری و خارج از اراده طرفین است.

انفساخ قرارداد ، چند حالت دارد؟

در راستای آنچه که در خصوص معنی انفساخ قرارداد بیان کردیم، باید اشاره داشت که این واقعه حقوقی،‌ دارای دو حالت به شرح زیر است:

انفساخ قهری

منفسخ شدن یک عقد به صورت قهری، حالتی از خاتمه است که به موجب قانون و اراده قانونگذار رخ می‌دهد. به این صورت که معمولا قانونگذار در خصوص هر قراردادی،‌ شرایطی را مقرر می‌کند که در صورت تحقق آن‌ها، قرارداد به صورت خودکار منحل خواهد شد. برای مثال در قانون مدنی بیان شده است که در عقود جایز،‌ مرگ یکی از طرفین، موجب منفسخ شدن عقد می‌شود. در توضیح عقود جایز باید بیان کرد این عقود، توافقاتی هستند که امکان خاتمه آن‌ها برای هر یک از طرفین وجود خواهد داشت. در این راستا، اگر یکی از طرفین این عقد فوت کند،‌ کلیه آثار ناشی از عقد برقرار شده‌ از بین خواهد رفت.

علاوه براین، جنون یکی دیگر از عوامل انفساخ عقود جایز است. البته در اینجا منظور جنونی است که ماهیت دائمی دارد. بنابراین اگر یکی از طرفین عقود جایز، تنها برای مدتی مجنون یا به صورت کلی مبتلا به جنون ادواری (دوره‌ای) شود، شرایط منفسخ شدن عقد ایجاد نخواهد شد.

انفساخ بر اساس توافق طرفین

مطابق با شرایط انفساخ قرارداد در قانون مدنی ، ‌اگرچه انفساخ دارای ماهیتی قهری است اما در برخی از مواقع این واقعه بر اساس اراده غیر مستقیم طرفین رخ می‌دهد. به عبارت دیگر، این امکان یافت می‌شود که در زمان تنظیم قرارداد، طرفین شرایطی را به عنوان شرایط فاسخ مورد توافق قرار دهند. یعنی اگر شرایط مورد نظر طرفین در قرارداد محقق گردد، این امکان ایجاد می‌شود که عقد به صورت خودکار به پایان رسد. به این حالت از منفسخ شدن عقد، انفساخ قراردادی گفته می‌شود زیرا اساس آن، توافق و اراده طرفین خواهد بود.

مطابق با چهارچوب حقوقی حاکم بر انفساخ قرارداد در قانون مدنی ،‌ پس از منفسخ شدن، چه آثاری بر روابط طرفین مترتب خواهد شد؟

همانطور که بیان شد، به محض انفساخ یک عقد، کلیه تعهدات و آثار ناشی از قرارداد به صورت خودکار به پایان می‌رسد. در این زمینه باید خاطر نشان کرد که آثار انفساخ قرارداد ، نسبت به آینده قابل اجرا است. به این بیان که اثر قهقرایی ندارد و به گذشته تسری پیدا نمی‌کند. در انفساخ عقودی که دارای عوضین هستند، این تعهد برای طرفین ایجاد می‌شود که عوضین قرارداد را به صاحبان قبلی خود مسترد کنند.

همچنین اگر در فاصله زمانی میان انعقاد تا انفساخ عقد، حقوق یا منافعی از موضوع قرارداد حاصل شده باشد، در اختیار شخصی قرار خواهد گرفت که به موجب انعقاد عقد مُحِق بوده است. از سوی دیگر پس از منفسخ شدن عقد، کلیه حقوق یا منافع ناشی از موضوع عقد، ‌برای شخصی خواهد بود که به موجب این واقعه مُحِق می‌شود.

آیا برای تاييد انفساخ قرارداد ، باید دادخواستی را در این خصوص تنظیم کرد؟

همانطور که بیان شد، انفساخ عقد نیاز به طی کردن مراتب قانونی ندارد. بنابراین پس از منفسخ شدن، طرف ذی نفع قادر خواهد بود که به آثار این واقعه حقوقی استناد کند اما در مواقعی این امکان وجود دارد که پس از منفسخ شدن عقد، شخص مقابل ذی نفع، اقدامات لازم را به عمل نیاورد و موجب تضییع حقوق طرف دیگر شود. در چنین مواقعی، طرف مُحِق قادر است که با تنظیم دادخواستی مبنی بر تایید انفساخ قرارداد ،‌ از مراجع صالح روند احقاق حقوق خود را دنبال کند.

به طور کلی، شما می‌توانید این دادخواست را به صورت مستقل یا همراه با دادخواست دیگری تنظیم کنید و باید توجه داشته باشید که در این مواقع، صدور رای از مراجع صالح، ماهیتی اعلامی دارد. به این معنا که دیگر ضرورتی در زمینه صدور اجراییه در خصوص رای وجود نخواهد داشت.

در برخی از موارد، اشخاص به جای دادخواست تایید، دادخواست تنفیذ انفساخ قرارداد را به مراجع ارائه می‌کنند. در این موارد باید بیان داشت که دادخواست آن‌ها با مشکل روبرو خواهد شد. زیرا انفساخ عقود، امری قهری است. بنابراین به محض وقوع شرایط مقرر در قانون، این واقعه حقوقی رخ می‌دهد و نیازی به تنفیذ نخواهد داشت.

شرایط انفساخ قرارداد فروش به چه صورت خواهد بود؟

در این بخش از مقاله، تلاش داریم که منفسخ شدن قرارداد فروش را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. می‌توانیم این شرایط را بر اساس دلیلی که سبب ایجاد آن شده است دسته بندی کنیم.

انفساخ قرارداد فروش بر اساس شرط فاسخ

در این حالت از خاتمه عقد فروش، هر یک از خریدار و فروشنده، شرایطی را برای منفسخ شدن عقد خود در زمان تنظیم در نظر می‌گیرند. به این صورت که اگر این شرایط در دامنه زمان اعتبار عقد رخ دهد، عقد به صورت خود به خود و خارج از اراده طرفین خاتمه پیدا می‌کند.

در این خصوص ممکن است بیان شود که در نظر گرفتن شرط فاسخ برای عقد فروش، تشابهاتی را با شرط خیار دارد. در این راستا، منظور از شرط خیار، شرطی است که توسط خریدار و فروشنده برای قرارداد فروش در نظر گرفته می‌شود. به همین ترتیب در صورت تحقق شرایط مورد توافق خریدار و فروشنده، امکان خاتمه یک جانبه عقد برای یکی از طرفین ایجاد خواهد شد. البته همانطور که بیان شد، صاحب حق برای اعمال یا عدم اعمال حق خود اختیار دارد.

منفسخ شدن عقد فروش بر اساس اراده قانونگذار

در قانون، شرایط خاصی برای انفساخ قرارداد فروش تعیین و تکلیف شده است. در صورت بروز این شرایط، کلیه تعهدات و آثار عقد از بین خواهد رفت. یکی از شرایط منفسخ شدن عقد فروش، در ماده 387 قانون مدنی مقرر شده است. این ماده بیان می‌کند که اگر مبیع (مال مورد معامله) ‌قبل از تسلیم، بدون تقصیر از طرف فروشنده تلف شود، قرارداد فروش منفسخ و مبلغ باید به خریدار مسترد گردد. توجه داشته باشید این امکان وجود دارد که فروشنده برای تسلیم مورد معامله به مراجع صالح قانونی مراجعه کرده باشد. در چنین مواقعی از بین رفتن یا تلف شدن مورد معامله، به عنوان تلف مال خریدار خواهد بود و عقد منفسخ نمی‌شود.

انفساخ قرارداد فروش و آثار ناشی از آن

در خصوص آثار انفساخ عقد فروش باید بیان کرد که پس از تحقق این واقعه، هر یک از خریدار و فروشنده باید مورد معامله و مبلغ آن را به یکدیگر مسترد کنند. به این صورت که خریدار متعهد به رد مورد معامله و فروشنده متعهد به رد مبلغ آن خواهد شد. در این میان اگر هر یک از طرفین از این امر خودداری کند، شما قادر خواهید بود که با تنظیم دادخواست تنفیذ انفساخ قرارداد ، از مراجع صالح الزام خریدار یا فروشنده را برای استرداد درخواست کنید.

به این موارد توجه داشته باشید

همانطور که توضیح دادیم این اقدام باید مطابق با اصول و قواعد قانونی انجام شود. برای این منظور لازم است به این مساله توجه داشته باشید که می‌توانید به سهولت برای قرارداد خود شروطی را تعیین کنید که در آینده انفساخ قرارداد آسان‌تر انجام شود. برای در نظر گرفتن این شروط نیز می‌توانید از وکلا یا کارشناسان حقوقی کمک بگیرید زیرا در نهایت شروطی که معین می‌شوند، باید از قانون تبعیت کنند. به همین دلیل است که پیشنهاد می‌کنیم حتما مسئولیت تنظیم قرارداد خود را به متخصصان این حوزه واگذار کنید.

نکته قابل تامل دیگر این است که گاهی در روند رسیدگی به این مساله دچار اشکالاتی می‌شوید و سوالاتی برای شما بوجود می‌آید، در این زمان بهترین اقدام این است که سوالات خود را از کارشناسان مجرب بپرسید تا به خوبی در این زمینه راهنمایی شوید. برای این موارد نیز، می‌توانید به سهولت از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی بهره ببرید.