متعهدله؛ یکی از ارکان تشکیل دهنده تعهدات قانونی و قراردادی

تعهد بر وزن تفعل، از ریشه « ع، ه، د» گرفته شده و در لغت به معنای بر عهده گرفتن، عهد و پیمان بستن آمده است. در اصطلاح قانون مدنی ، تعهد به یک رابطه حقوقی الزام آور گفته می‌شود که طرفین آن، متعهد و متعهدله هستند. متعهد به شخصی گفته می‌شود که نسبت به انتقال مال، تسلیم مال، انجام دادن کار یا عدم انجام کار، مستلزم خواهد شد. متعهدله نیز شخصی است که تعهدات متعهد به نفع او اجرا می‌شود. منشاء رابطه حقوقی که میان متعهد و متعهدله ایجاد شده، ممکن است که قرارداد یا حکم قانون باشد. متعهدله با استناد به این رابطه حقوقی می‌تواند انجام کار، عدم انجام کار، تسلیم مال یا انتقال مال را از متعهد بخواهد. در ادامه این نوشته، معنی متعهدله در حقوق و نحوه ایجاد و اجرای تعهد به نفع او (متعهد له) را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

متعهدله کیست؟

همانگونه که گفتیم، تعهد یک رابطه حقوقی است که طرفین آن متعهد و متعهدله هستند. بنابراین، پیش از بررسی معنی متعهدله در حقوق ، لازم است که در ابتدا با ارکان تعهد آشنا شویم. به صورت کلی می‌توان گفت، هر تعهد از سه رکن تشکیل شده که در ادامه درباره هر کدام توضیح می‌دهیم.

اولین رکن تعهد؛ موضوع تعهد

موضوع تعهد در واقع امری است که شخصی در مقابل شخص دیگر بر عهده می‌گیرد. همانگونه که گفتیم، منشاء ایجاد تعهد می‌تواند قرارداد یا حکم قانون باشد. بنابراین در حکم قانون یا در قرارداد باید موضوع تعهد به صورت دقیق مشخص شود. در ادامه، مهمترین موضوعات تعهدات را بررسی می‌کنیم:

1. تعهد به انتقال مال: برای مثال، فروشنده به واسطه امضای قرارداد بیع متعهد می‌شود که مال مورد معامله را به خریدار انتقال بدهد. در این مثال، خریدار، متعهدله و فروشنده نیز متعهد است؛
2. تعهد به تسلیم مال: برای مثال شخصی که مال دیگری را سرقت کرده است، به واسطه حکم قانون، متعهد می‌شود که مال مسروقه را به مالک آن تسلیم کند؛
3. تعهد به انجام کار: مانند پیمانکار که به واسطه امضای قرارداد پیمانکاری متعهد می‌شود که کار معینی را برای کارفرما انجام بدهد. در این صورت، پیمانکار، متعهد و کارفرما نیز متعهدله قرارداد پیمانکاری خواهند بود.
4. تعهد به عدم انجام کار: برای مثال، مستاجر به واسطه امضای قرارداد اجاره متعهد می‌شود که از عین مستاجره به منظور انجام فعالیت‌های تجاری استفاده نکند.

دومین رکن تعهد؛ متعهد

در اصطلاح حقوقی به طرفین تعهد، اطراف تعهد نیز گفته می‌شود. یک شخص نمی‌تواند در برابر خودش متعهد شود. به همین دلیل می‌توان گفت که هر تعهد، حداقل از دو طرف تشکیل شده است. در اصطلاح حقوق مدنی به طرفین تعهد، متعهد و متعهدله می‌گویند. متعهد به شخصی گفته می‌شود که انجام موضوع تعهد به واسطه حکم قانون یا در اثر امضای قرارداد بر عهده او قرار گرفته است.

سومین رکن تعهد، متعهدله

متعهدله به شخصی می‌گویند که موضوع تعهد به نفع او اجرا خواهد شد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که متعهد و متعهدله می‌توانند شخص حقیقی یا شخص حقوقی باشند.

منشاء ایجاد تعهد به نفع متعهدله

همانگونه که در مقدمه این نوشته نیز گفتیم، منشاء ایجاد تعهد به نفع متعهدله می‌تواند قرارداد یا حکم قانون باشد. در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.

تعهدات ناشی از قرارداد

در صورتی منشاء ایجاد تعهد به نفع متعدله، قرارداد است که میان او و متعهد، قراردادی تنظیم شده باشد. برای مثال، موجر به واسطه امضای قرارداد اجاره متعهد می‌شود که عین مستاجره را به موجر تحویل بدهد. در این مثال، مستاجر در واقع، متعهد له قرارداد اجاره است.

باید به این نکته توجه داشته باشیم که امضا و ایجاد قرارداد باعث ایجاد حقوق و تکالیفی برای طرفین آن می‌شود و به همین دلیل، نمی‌توان متعهد و متعهدله در قراردادها را به صورت دقیق مشخص کرد. به عبارت دیگر، هر یک از طرفین می‌توانند هم متعهد و هم متعهدله قرارداد باشند.

قراردادها در یک دسته بندی کلی به قراردادهای معین و نامعین تقسیم می‌شوند. قرارداد معین به قراردادی مانند اجاره گفته می‌شود که شرایط تنظیم و اجرای آن در قانون مشخص شده است. قرارداد نامعین نیز به قراردادی گفته می‌شود که شرایط تنظیم و اجرای آن در قانون مشخص نشده است و به واسطه توافق میان طرفین مشخص خواهد شد. قراردادهای نامعین نیز معتبر و لازم اجرا هستند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که تمام قراردادها اعم از معین و نامعین می‌توانند منشاء ایجاد تعهد به نفع متعهدله باشند.

لازم به ذکر است که امضای یک قرارداد در صورتی باعث ایجاد تعهد به نفع متعهدله می‌شود که به صورت صحیح و مطابق با شرایط قانونی تنظیم شده باشد. بنابراین، امضای یک قرارداد باطل، هیچ گونه تعهدی را به نفع متعهدله ایجاد نمی‌کند.

تعهدات ناشی از قانون

منشاء ایجاد تعهد به نفع متعهدله می‌تواند حکم قانون نیز باشد. برای مثال، شخصی که ملک دیگری را غصب کرده است، باید خسارات وارده به مالک را پرداخت کند. تعهد غاصب نسبت به پرداخت خسارات وارده به مالک، از حکم قانون ناشی می‌شود. در این مثال، غاصب، متعهد و مالک ملک غصب شده نیز متعهدله است. ارتکاب جرم و شبه جرم از جمله مواردی هستند که به واسطه حکم قانون باعث ایجاد یک رابطه حقوقی میان متعهد و متعهدله می‌شوند.

هر شخص که به واسطه ارتکاب جرم یا شبه جرم باعث ورود خسارت به شخص دیگری شده باشد، باید خسارات ناشی از عمل خود را جبران کند. برای مثال، شخصی که مرتکب جرم تخریب شده و به خودروی دیگری خسارت زده است باید ضرر و زیان ناشی از عمل خود را جبران کند. در این مثال، مجرم متعهد و زیان دیده (مالک خودرو) نیز متعهدله است.

شرایط استناد متعهدله به مسئولیت قراردادی

در ابتدا باید بگوییم که مسئولیت مدنی به معنای مسئولیت یک شخص نسبت به جبران خسارت و ضرر و زیان وارد شده به شخص دیگر است. مسئولیت مدنی براساس منشاء ایجاد آن به مسئولیت قراردادی و مسئولیت خارج از قرارداد تقسیم می‌شود. مسئولیت قراردادی در صورتی ایجاد می‌شود که متعهد قرارداد به وظایف و تکالیف خودش در برابر متعهدله عمل نکرده باشد. در این زمان است که مسئولیت قراردادی به نفع متعهدله ایجاد خواهد شد و با استناد به آن می‌تواند الزام متعهد نسبت به ایفای تعهدات قراردادی را بخواهد. قانونگذار، شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی به نفع متعهدله را مشخص کرده است که در ادامه این نوشته به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

وجود قرارداد

همانگونه که گفتیم، منشاء ایجاد مسئولیت قراردادی، قرارداد فی ما بین متعهد و متعهدله است. بنابراین متعهدله در صورتی با استناد به مسئولیت قراردادی می‌تواند الزام متعهد نسبت به جبران خسارات ناشی از عدم ایفای تعهد را بخواهد که یکی از طرفین قرارداد باشد. به عبارت دیگر، برای ایجاد مسئولیت قراردادی، امضا و ایجاد قرارداد میان متعهد و متعهدله و اثبات آن، الزامی است.

عدم ایفای تعهدات از جانب متعهد

متعهد در صورتی با استناد به مسئولیت قراردادی نسبت به پرداخت خسارت‌های ناشی از عدم ایفای به موقع تعهد، ملزم می‌شود که به صورت عمدی به تعهدات ناشی از قرارداد عمل نکرده باشد. اگر متعهد بتواند ثابت کند که عدم ایفای تعهدات به دلیل عمد یا تقصیر و سهل انگاری او نبوده است به پرداخت خسارات ناشی از عدم ایفای تعهدات قراردادی محکوم نمی‌شود.

رابطه علیت بین عدم اجرای قرارداد و خسارت وارده به متعهدله

یکی دیگر از شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی به نفع متعهدله این است که باید خسارات وارده به او در نتیجه عدم ایفای تعهدات قراردادی از جانب متعهد، ایجاد شده باشد. برای مثال، اگر موجر عین مستاجره را مطابق با تاریخ مقرر در قرارداد به مستاجر تحویل ندهد و باعث ورود خسارت به او شود، (موجر) باید این خسارات را جبران کند. در این مثال، خسارت وارده به مستاجر در نتیجه عدم ایفای به موقع تعهدات مقرر در قرارداد اجاره ایجاد شده است.

در خصوص تعهدات ناشی از قرارداد باید بدانیم

امضای قرارداد، یکی از مهمترین عوامل ایجاد تعهد برای اشخاص است. به همین دلیل، تعهدات مندرج در قراردادها باید به گونه‌ای تعیین شوند که ضامن حقوق و منافع قانونی طرفین آن باشند. همچنین باید به این نکته توجه داشته باشیم که تعهدات مقرر در یک قرارداد در صورتی معتبر و لازم الاجرا هستند که مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تعیین شده باشند. به همین دلیل، بهتر است که تعهدات قراردادها با مشورت و نظارت کارشناسان حقوقی تعیین شوند.

گروه حقوقی رکلا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی و تنظیم قرارداد به متعهد و متعهدله امکان می‌دهد که قرارداد مدنظر خودشان را به صورت اختصاصی و با مشورت کارشناسان حقوقی این گروه تنظیم کنند.