چگونه شخص حقیقی را تشخیص دهیم؟ (تعریف دقیق شخص حقیقی در قانون)

به چه کسی شخص حقیقی گفته می‌شود؟

آیا در مقابل اشخاص حقیقی، اشخاص غیر حقیقی نیز وجود دارند؟

آیا دانستن این موارد برای انجام معاملات و سایر امور قانونی، ضروری است؟

این‌ها بخشی از سوالاتی است که طی روز، بارها از وکلا و مشاوران فعال در حوزه مسائل قضایی پرسیده می‌شود. در واقع، هنگامی که افراد در معرض اتفاقاتی مثل ورشکستگی، ثبت شرکت، انعقاد قرارداد و… قرار می‌گیرند، باید به مراجع قضایی و دفاتر مرتبط به آن مراجعه کنند و فرم‌هایی را بنویسند یا مکالماتی انجام دهد. در این مواقع، به احتمال زیاد، بارها با اصطلاح شخصیت حقیقی در فرم‌ها و اوراق مختلف ثبتی و قضایی روبرو خواهند شد و ممکن است در چنین شرایطی دچار سردرگمی شوند. متأسفانه عدم آشنایی با اینگونه اصطلاحات تخصصی، می‌تواند دردسرهایی را برای آن‌ها ایجاد کند.

در همین راستا ما در این مطلب از رکلا تلاش کردیم تا به زوایای مختلف این موضوع بپردازیم و در مورد انواع شخصیت در عالم حقوق، توضیح دهیم. چنانچه قصد دارید در روزهای آینده نسبت به انجام اموری مثل بیمه، ثبت شرکت و تنظیم قرارداد اقدام کنید، تا انتها همراه رکلا باشید. در این مقاله درباره شخص حقیقی صحبت می‌کنیم.

شخص حقیقی چه کسی است و چه تفاوتی با اشخاص غیرحقیقی دارد؟

این سؤال که شخصیت حقیقی کیست ، یکی از مباحث ابتدایی و بنیادی در دنیای حقوق به شمار می‌رود. در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که به ‌طور کلی ۲ نوع شخصیت در علم حقوق وجود دارد.

1. شخص حقیقی یا طبیعی که شامل هر یک از افراد بشر می‌شود؛ بنابراین همه ما از لحظه تولد تا زمان مرگ، چنین شخصیتی را داریم. پس می‌توانیم طرف حق و تکلیف قرار بگیریم و اعمال قانونی متعددی مانند ازدواج، طلاق، خرید، فروش و… را انجام دهیم.
2. شخص غیرحقیقی یا همان سازمان‌ها و شرکت و امثال آن‌ها، یک وجود اعتباری یا بهتر بگوییم، یک موجود فرضی هستند که به ‌وسیله انسان‌ها ایجاد می‌شوند. این موجود می‌تواند دارای حق و تکلیف باشد و بر اساس اهداف مشخصی به وجود بیاید. ماده ۵۸۷ قانون تجارت در تعریف این نوع شخصیت می‌گوید هر موسسه، سازمان، شرکت یا تشکیلات دولتی به محض ایجاد شدن، شخص غیر حقیقی محسوب می‌شوند و برای تبدیل آن‌ها به شخص غیر حقیقی، حتی به ثبت نیز نیاز ندارند.

تعریف شخصیت و لزوم آشنایی با شخص حقیقی

برای درک بهتر دسته‌ بندی بالا باید واژه شخصیت را به‌ خوبی بشناسید. در تعریف شخصیت باید گفت که هر یک از انواع شخصیت‌های بالا، قادرند حقوق و تکالیف متعددی را به ‌واسطه قانون برعهده بگیرند. مثلاً یک مرد پس از ازدواج به دلیل امتیازاتی که به دست آورده است، باید تکالیف معین از سوی قانونگذار مثل پرداخت نفقه به همسر و فرزند را برعهده بگیرد.

البته این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که شخصیت مورد نظر، از قابلیت اجرای حق یا تکلیف مشخص شده بهره‌مند باشد. به‌ عبارت‌ دیگر، هیچ‌گاه نمی‌توان از یک کودک ۵ ساله انتظار داشت که معاملات تجاری مختلفی انجام دهد درحالی ‌که او هنوز قادر به دخل و تصرف در اموالش نیست و نماینده قانونی او باید اینگونه امور را با در نظر گرفتن مصلحت کودک انجام ‌دهد.

در مورد اشخاص غیرحقیقی یا همان شرکت‌ها نیز، همین رویه جاری است؛ یعنی یک شرکت ورشکسته نمی‌تواند برخی از کارهای قانونی مثل انجام معامله را انجام دهد چراکه شخصیت او تا اطلاع ثانوی فاقد توانایی برعهده گرفتن برخی از تکالیف قانونی خواهد بود.

آیا شخص حقیقی آغاز و پایان مشخصی دارد؟

همانطور که اشاره کردیم تمام انسان‌ها از زمان تولد تا لحظه مرگ، شخصی حقیقی محسوب می‌شوند و از این بابت علاوه بر برخورداری از امتیازات و تکالیف، حقوق مشخصی نیز برعهده خواهند داشت. یک نمونه بارز از امتیازات شخص حقیقی، حقوق شهروندی خواهد بود که در چند اصل از اصول قانون اساسی ایران نیز به‌ صراحت به آن‌ها اشاره شده است.

جالب است بدانید که قانونگذار ایران، برای جنین انسان، چند امتیاز منحصر به‌ فرد را در نظر می‌گیرد. مثلاً به ‌موجب ماده ۹۵۷ قانون مدنی، جنین می‌تواند از حقوق مدنی برخوردار شود اما به این شرط که زنده به دنیا بیاید. مثلاً می‌توان به نفع جنین وصیت نمود اما تحقق وصیت منوط به این است که آن جنین زنده به دنیا آمده باشد.

هر چند جنین هم به‌ صراحت قانون، شخص حقیقی محسوب می‌شود اما برخلاف سایر انسان‌ها، شخصیت او متزلزل و ناقص است. یعنی به‌ شرط زنده ماندن، می‌تواند طرف حق و تکلیف قرار بگیرد و در غیر این صورت، طرف حق قرار گرفتن او صحیح نخواهد بود. پایان همه اشخاص طبیعی نیز مرگ است. در واقع مرگ باعث پایان یافتن شخص حقیقی می‌شود و پس از آن دیگر نمی‌تواند صاحب هیچگونه حق و تکلیفی باشد. (ماده ۹۵۶ قانون مدنی)

شخص حقیقی و ممیزات او

مسئله قابل توجه دیگر این است که چگونه انسان‌ها را از یکدیگر تمایز بدهیم؟ قانو‌ن گذار به ‌وسیله برخی از قوانین به عوامل تمایز افراد (اشخاص طبیعی) اشاره کرده است. این ممیزات، نام، اقامتگاه و اسناد ثبت‌احوال خواهند بود. در ادامه درباره هر کدام توضیح می‌دهیم.

نام برای شخص حقیقی

همه اشخاص حقیقی با نام از یکدیگر تمایز پیدا می‌کنند. نام نیز از دو قسمت نام کوچک و نام خانوادگی تشکیل شده است. از این ‌رو، پس از انتخاب نام و ثبت آن در دفاتر ثبت‌ احوال، هر شخص حقیقی موظف است تمام امور قانونی، تجاری، ثبتی و… را صرفاً با همان نام انجام دهد.

نقش اقامتگاه در این موضوع

از دیگر ممیزات اشخاص حقیقی، برخورداری از اقامتگاه است. ممکن است بگویید چرا اقامتگاه؟ زیرا روابط پیچیده انسانی و مسائل مختلف قضایی، ایجاب می‌کند که برای دسترسی به افراد، یک مکان معین وجود داشته باشند. این مکان، همان اقامتگاه است که در ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی به آن اشاره شده است. قانون مدنی، اقامتگاه هر فرد حقیقی را جایی می‌داند شخص در آن سکونت داشته و از سوی دیگر، مرکز مهم امور او باشد. فارغ از اینکه چند نوع اقامتگاه داریم، باید بدانید که فایده این موضوع، تسهیل در دسترسی به افراد است.

مثلاً اقامتگاه شما تبریز است اما در تهران ملکی را خریده و ثمن معامله را پرداخت نکرده‌اید. به نظرتان فروشنده باید در کدام نقطه از کشور دنبال شما باشد تا به پولش برسد؟

برای پاسخ به این سوال و همچنین به منظور کسب اطلاعات بیشتر در خصوص اقامتگاه قراردادی ، پیشنهاد می‌کنیم روی این لینک بزنید و مقاله مرتبط با آن را مطالعه کنید.

اسناد ثبت‌ احوال

سومین عامل تمایز اشخاص حقیقی، اسناد مربوط به احوال شخصیه است که به آن اسناد سجلی یا اسناد ثبت‌ احوال نیز گفته می‌شود. ماده 1 قانون آیین‌ نامه ثبت ‌احوال، اسناد سجلی را اینگونه تعریف می‌کند:

اگر یک سند کاملا مطابق با قانون ثبت احوال به ثبت برسد و موادی که در آن درج شده است، رسمی و معتبر باشد، آن را سند سجلی یا اسناد سجلی می‌نامند.

ثبت ‌احوال شخصیه از قبیل ازدواج، طلاق، تولد و فوت (وقایع ۴ گانه) از این‌رو دارای اهمیت است که باعث به‌دست ‌آوردن برخی امتیازات برای هر شخصیت حقیقی خواهد شد. مثلاً به‌ وسیله شناسنامه، فرد هویت می‌یابد و تابعیت کشور به او تعلق می‌گیرد.

نماینده قانونی شخص حقیقی کیست؟

آخرین پرسشی که در این مطلب باید به آن اشاره کنیم، نماینده قانونی یک شخصیت طبیعی است. در واقع نماینده فردی است که امور قانونی و قضایی شخصی دیگر را انجام می‌دهد. این در حالی است که تمام وظایف نماینده قانونی، صراحتاً به‌ وسیله قانون گذار مشخص می‌شود و اراده افراد در آن نقشی ندارد. مثلا پدر و جد پدری که به آن‌ها ولی قهری می‌گویند، نماینده قانونی فرزند به شمار می‌آیند.

پیشنهاد می‌کنیم

اهمیت آشنایی با انواع شخصیت در عالم حقوق به‌ ویژه شخص حقیقی، باعث شد در این مطلب از رکلا به ابعاد این موضوع بپردازیم. اطلاع از این موارد، به شما کمک خواهد کرد که در زمان انجام توافقات و قراردادهای مختلف، با آگاهی بیشتری اقدام کنید. چنانچه در این زمینه ابهام یا سؤالی دارید، وکلا و کارشناسان متخصص و مجرب رکلا همراه شما هستند. برای ارتباط با این متخصصان می‌توانید درخواست مشاوره حقوقی تلفنی خود را ثبت کنید.

ضمن اینکه، این امکان را نیز خواهید داشت که برای نوشتن قراردادهایی که در نظر دارید، از خدمات تنظیم قرارداد نیز بهره ببرید.