اقامتگاه قراردادی چیست؟ تعیین این اقامتگاه در قرارداد چه آثار قانونی دارد؟
داشتن اقامتگاه، یکی از حقوق اولیه برای تمام اشخاص است. اقامتگاه به مکانی گفته می‌شود که شخص در آنجا سکونت دارد و مرکز امور مهم او نیز در آنجا باشد. به زبان ساده‌تر، اقامتگاه یک محل معین و مشخص است که فعالیت‌ها و امور روزانه شخص (اعم از سکونت و رسیدگی به فعالیت‌ها) در آن متمرکز خواهد شد. این مکان را در متن قرارداد ، اقامتگاه قراردادی می‌نامند.
اقامتگاه، یکی از عناصر لازم برای شناسایی اشخاص حقیقی و حقوقی است. همچنین در حقوق عمومی و خصوصی، اقامتگاه یکی از موارد موثر در تعیین قلمروی قانونی شخص به شمار می‌آید. به همین دلیل، داشتن اقامتگاه برای تمام اشخاص حقوقی و حقیقی الزامی است. به عبارت دیگر، تمام اشخاص حاضر در جامعه باید دارای اقامتگاه باشند. در حقوق کشور ما سه نوع اقامتگاه پیش بینی شده است. اقامتگاه قراردادی که به آن اقامتگاه اختیاری نیز گفته می‌شود، یکی از انواع اقامتگاه به حساب می‌آید که به واسطه توافق میان اشخاص تعیین خواهد شد.
بنابراین می‌توان گفت که تعیین اقامتگاه اشخاص حقیقی و حقوقی، یکی از مسائل حایز اهمیت در قانون مدنی، قانون تجارت و قانون آیین دادرسی مدنی است. در قوانین کیفری مانند قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری نیز تعیین اقامتگاه اشخاص اهمیت دارد.
تعیین اقامتگاه انتخابی، آثاری قانونی را به همراه دارد که لازم است، طرفین قرارداد با این آثار آشنایی داشته باشند. در این مقاله با نحوه تعیین اقامتگاهی که به صورت قراردادی تعیین شده است و همچنین آثار قانونی تعیین آن، آشنا می‌شویم.
اقامتگاه قراردادی چیست؟
اقامت در لغت به معنای سکونت و زندگی در جایی است و به مکانی جغرافیایی گفته می‌شود که فرد در آنجا زندگی می‌کند و کارهای روزانه خود را انجام می‌دهد.
در علم حقوق، اقامتگاه یکی از مواردی است که باعث تشخیص و تمایز اشخاص از یکدیگر خواهد شد. به همین دلیل، هر شخص باید یک اقامتگاه قانونی داشته باشد تا ابلاغیه‌های قانونی به آنجا ارسال شوند. بنابراین، عدم تعیین اقامتگاه می‌تواند مشکلات حقوقی بسیار زیادی را برای اشخاص به وجود بیاورد.
قانونگذار، اقامتگاه را در ماده 1002 قانون مدنی تعریف کرده و انواع مختلفی را برای آن در نظر گرفته است. هر یک از انواع اقامتگاه، دارای احکام قانونی هستند که در قانون مشخص می‌شود. اقامتگاه قراردادی ، یکی از انواع اقامتگاه است که در هنگام تنظیم معامله و برای اجرا کردن تعهدات ناشی از آن، تعیین می‌شود. در تعریف اقامتگاه قراردادی باید بگوییم که امضای یک معامله باعث ایجاد تعهداتی برای هر یک از طرفین آن خواهد شد. به همین دلیل، طرفین معامله برای اجرای تعهدات ناشی از آن می‌توانند محل مشخصی را تعیین کنند. محل مشخصی که برای اجرای تعهدات ناشی از معامله و به واسطه توافق میان طرفین آن تعیین شده است، اقامتگاه قراردادی نام دارد. به همین دلیل به اقامتگاهی که در اثر توافق میان طرفین تعیین شده باشد، اقامتگاه انتخابی نیز گفته می‌شود.
اگر طرفین معامله با یکدیگر اختلاف حقوقی پیدا کردند، برای طرح دعوا باید به دادگاه حقوقی محل وقوع اقامتگاه قراردادی مراجعه کنند. برای مثال، ممکن است که یکی از طرفین معامله در شهر شیراز سکونت داشته و دیگری ساکن تهران باشد اما شهر تبریز را به عنوان اقامتگاه انتخابی تعیین کنند. در این مثال، تعهدات ناشی از معامله باید در شهر تبریز اجرا شوند. همچنین، طرفین معامله برای طرح دعوای حقوقی بر علیه یکدیگر نیز باید به دادگاه حقوقی شهر تبریز بروند.
تعریف اقامتگاه انتخابی یا قراردادی با توجه به قانون مدنی
اقامتگاه به مکانی گفته می‌شود که یک شخص در آنجا سکونت دارد و مرکزی است که امور مهم او آنجا انجام خواهد شد. برای مثال، منزل یک زن خانه دار، اقامتگاه او محسوب می‌شود. باید به این نکته توجه کنیم که تمام اشخاص حقوقی نیز دارای اقامتگاه هستند. تعیین و تعریف اقامتگاه انتخابی یا قراردادی اشخاص حقوقی و حقیقی، از نظر قانونی بسیار حایز اهمیت است. به همین دلیل، قانونگذار مواد 1002 الی 1010 قانون مدنی را به تعریف اقامتگاه و تعیین انواع آن اختصاص می‌دهد. در قانون مدنی سه نوع اقامتگاه پیش بینی شده که عبارت است از:
اقامتگاه اختیاری یا حقیقی
به محلی گفته می‌شود که یک فرد به عنوان محل سکونت اختیار کرده و مرکز مهم امور او است.
اقامتگاه اجباری
به محلی می‌گویند که براساس قانون و با توجه به شغل و مقام اشخاص یا با در نظر گرفتن نوع ارتباط اشخاص برای آن‌ها تعیین می‌شود. برای مثال، قانونگذار، اقامتگاه یک کودک نابالغ را محل اقامت پدر او می‌داند. اقامتگاه یک زن شوهر دار نیز همان محل اقامت شوهر او است. ساخلو (پادگان) نیز اقامتگاه اجباری افراد نظامی محسوب می‌شود. محل اقامت قانونی ماموران دولت نیز محلی است که در آنجا ماموریت ثابت دارند. لازم به ذکر است که در اصطلاح حقوقی به اقامتگاه اجباری، اقامتگاه قانونی و تبعی نیز گفته می‌شود.
اقامتگاه انتخابی یا قراردادی
محلی است که طرفین معامله برای اجرای تعهدات یا اقامه دعاوی ناشی از قرارداد یا ابلاغ اوراق دادرسی مربوط به آن، تعیین می‌کنند. اقامتگاه قراردادی یا انتخابی به منظور سهولت در طرح دعوا و اجرای تعهدات ناشی از قرارداد و به واسطه توافق میان طرفین تعیین می‌شود.
چرا تعیین اقامتگاه قراردادی ، حائز اهمیت است؟
تعیین اقامتگاه در آیین دادرسی مدنی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا اوراق قضایی مانند دادخواست، دادنامه و اظهار نامه به محل اقامت اشخاص ارسال می‌شوند. یک دادرسی عادلانه نیز در صورتی امکان پذیر خواهد شد که طرفین دعوا از مفاد اوراق قضایی آگاهی پیدا کرده و امکان دفاع از خودشان را داشته باشند. همچنین، دعاوی حقوقی باید در دادگاه محل اقامت خوانده اقامه شوند. بنابراین، تعیین محل اقامت طرفین دعوا می‌تواند تاثیر زیادی در تعیین دادگاه واجد صلاحیت داشته باشد. اقامتگاه ناشی از قرارداد یا اقامتگاه انتخابی به واسطه توافق میان طرفین انتخاب می‌شوند.
خواهان و خوانده دعوای حقوقی نیز با توافق یکدیگر می‌توانند محل مشخصی را به عنوان اقامتگاه انتخابی تعیین کنند. در این حالت، خواهان باید برای اقامه دعوا بر علیه خوانده به دادگاه حقوقی محل وقوع اقامتگاه انتخابی مراجعه کند.
طرفین یک قرارداد نیز با توافق یکدیگر می‌توانند محل مشخصی را به عنوان اقامتگاه انتخابی تعیین کنند. در این حالت، تعهدات ناشی از قرارداد باید در محل اقامتگاه انتخابی اجرا شوند. همچنین، اوراق قضایی مربوط به قرارداد نیز به اقامتگاه انتخابی ارسال خواهند شد. در صورتی که طرفین قرارداد، قصد طرح دعوای حقوقی بر علیه یکدیگر را داشته باشند نیز باید به دادگاه محل وقوع اقامتگاه انتخابی مراجعه کنند.
تعیین اقامتگاه طرفین در قرارداد، کدام آثار قانونی را به دنبال دارد؟
تعیین اقامتگاه طرفین در قرارداد دارای آثاری قانونی است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
- دادگاه واقع شده در محل اقامتگاه از صلاحیت لازم برای رسیدگی به اختلاف حقوقی میان طرفین قرارداد برخوردار است. به همین دلیل، نیازی نیست که خواهان برای طرح دعوا بر علیه خوانده به دادگاه محل اقامت او مراجعه کند؛
- شخصی که محل اقامت او به عنوان اقامتگاه انتخابی تعیین شده است، می‌تواند اوراق دادرسی مربوط به خواهان و خوانده را به جای آن‌ها دریافت کند؛
- اقامتگاه انتخابی تا زمانی که توافق میان طرفین منحل نشده باشد، دارای اعتبار است. مگر در صورتی که آن‌ها محل جدیدی را به عنوان اقامتگاه تعیین کنند.
نکاتی حقوقی در خصوص تنظیم قراردادها
تنظیم قراردادها، نقش مهم و قابل توجهی در ساماندهی روابط مالی و غیر مالی میان اشخاص و کاهش احتمال بروز اختلاف میان آن‌ها دارد. قراردادها باید به صورت همه جانبه و با در نظر گرفتن حقوق و منافع مالی تمام طرفین آن‌ها تنظیم شوند. بهتر است که تنظیم قرارداد به متخصصان این حوزه، یعنی کارشناسان حقوقی سپرده شود.
خدمات تنظیم قرارداد و خدمات مشاوره حقوقی تلفنی تیم حقوقی رکلا به شما این امکان را می‌دهد که از شرایط و آثار قانونی قرارداد مد نظر خودتان آگاه شوید و سپس آن را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.
