تعریف ماهیت مسئولیت قراردادی و بررسی تفاوت مسئولیت قراردادی و قهری در قانون مدنی

مسئولیت مدنی یکی از اصلاحات و نهادهای حقوق مدنی است. مسئولیت مدنی به این معنا است که هر کسی نسبت به اعمالی که عمداً یا به واسطه بی احتیاطی انجام داده و باعث ورود لطمه به جان، سلامتی، مال، آزادی، حیثیت و شهرت تجاری دیگری شده، مسئول است و باید خسارات ناشی از عمل خود را جبران کند. به صورت کلی می‌توان گفت که مسئولیت مدنی به دو نوع مسئولیت قراردادی و مسئولیت غیر قراردادی تقسیم می‌شود. در خصوص تعریف مسئولیت مدنی قراردادی می‌توان گفت این نوع مسئولیت، تعهدی است که به واسطه تخلف از مفاد قراردادهای خصوصی برای اشخاص ایجاد می‌شود. از سوی دیگر مسئولیت مدنی خارج از قرارداد به واسطه حکم قانونگذار به وجود می‌آید.

باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که تنظیم و امضای توافق نامه‌ای که تعهدات میان طرفین در آن مشخص شده باشد در واقع، اصلی‌ترین و مهمترین عامل ایجاد مسئولیت مدنی قراردادی است.

قانونگذار شرایط و ضوابط تحقق مسئولیت ناشی از قرارداد و مسئولیت غیر قراردادی را در قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی مشخص کرده است. در ادامه این نوشته، شرایط و ضوابط قانونی ایجاد مسئولیت مدنی قراردادی را بررسی می‌کنیم.

در راستای این مقاله، مقاله دیگری را با عنوان تعهد قراردادی منتشر کرده‌ایم که به زوایای متعدد این نوع مسئولیت می‌پردازد. پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات جامع‌تر در خصوص این موضوع، با زدن روی لینک، آن مقاله را نیز مطالعه کنید.

مسئولیت قراردادی چیست؟

قرارداد یک ماهیت حقوقی دو جانبه محسوب می‌شود که تحقق آن منوط به توافق میان دو یا چند شخص است. امضای توافق نامه باعث ایجاد تعهدات و تکالیفی برای هر یک از طرفین آن می‌شود. به فردی که موظف به ایفای تعهدات است، متعهد می‌گویند. متعهد له نیز به شخصی گفته می‌شود که تعهدات توافق نامه به نفع او اجرا خواهد شد. عدم ایفای تعهدات یا تاخیر در ایفای آن‌ها باعث ایجاد مسئولیت قراردادی برای متعهد می‌شود. به عبارت دیگر، متعهدی که به تعهدات خود عمل نکرده یا در انجام آن‌ها تاخیر داشته باشد باید خساراتی که از این بابت به متعهد له وارده شده است را جبران کند.

مطابق با ماده 221 قانون مدنی، اگر کسی متعهد به انجام کاری شود یا آنکه تعهد کرده باشد که از انجام امری خودداری کند، باید به تعهدات خودش عمل کند. بنابراین متعهدی که به تعهدات خودش عمل نکرده، مسئول جبران خسارات وارد شده به متعهد له است.

بنابراین می‌توان گفت که مسئولیت قراردادی در قانون مدنی به معنای الزام متعهد نسبت به جبران خساراتی است که به واسطه عدم اجرا یا اجرای ناقص و همراه با تاخیر قرارداد به طرف دیگر (متعهد له) وارد می‌شود. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت، اگر شخصی تعهدات قراردادی خود را نقض کند و آن‌ها را انجام ندهد، برای او ضمانت نقض تعهد ایجاد می‌شود. این مسئولیت نیز به این معنا است که متعهد باید خسارات ناشی از نقض تعهد خود را جبران کند.

با توجه به مقدمات بالا نتیجه می‌گیریم که ضمانت نقض تعهد متعهد نسبت به جبران خسارات متعهد له در نتیجه تقصیر و کوتاهی او در وفای به عهد به وجود می‌آید. مبنای این ضمانت نقض تعهد نیز تعهداتی است که به واسطه امضای توافق نامه بر عهده متعهد گذاشته می‌شود.

شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی در قانون مدنی

متعهد له در شرایطی می‌تواند خسارات ناشی از نقض تعهدات توافق نامه را از متعهد مطالبه کند و در صورت عدم وجود آن شرایط، اخذ خسارت از متعهد امکان پذیر نیست. در ادامه، شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی برای متعهد له را بررسی می‌کنیم:

1. زمان معین برای انجام تعهد سپری شده و متعهد به تعهدات خودش عمل نکرده باشد؛
2. عدم اجرای تعهد از سوی متعهد باعث ورود ضرر به متعهد له شده باشد؛
3. میان عدم اجرای تعهد یا تاخیر در انجام آن‌ها و ورود خسارت به متعهد له، رابطه سببیت وجود داشته باشد؛
4. متعهد به موجب قانون، عرف یا براساس شرایط توافق نامه، ملزم به جبران خسارات وارد شده به متعهد له باشد.

تفاوت مسئولیت قراردادی و غیر قراردادی چیست؟

پیش از بررسی دلایل و موارد تفاوت مسئولیت قراردادی و غیر قراردادی ، باید بگوییم مسئولیتی که به واسطه امضای قرارداد ایجاد شده و ضمانت نقض تعهدی که غیر قراردادی است، هر دو از انواع مسئولیت مدنی هستند.

همانگونه که گفتیم ضمانت نقض تعهد ناشی از توافق نامه در صورتی ایجاد می‌شود که یک توافق قبلی میان متعهد و متعهد له وجود داشته باشد. ضمانت نقض تعهد غیر قراردادی در صورتی تحقق پیدا می‌کند که میان متعهد و متعهد له هیچ توافق نامه‌ای نباشد. به عبارت دیگر می‌توان گفت، این ضمانت نقض تعهد در صورتی ایجاد می‌شود که متعهد به صورت عمدی یا در نتیجه خطا و سهل انگاری باعث ورود خسارت به شخص دیگری شده باشد. بنابراین می‌توان گفت که عدم تنظیم توافق نامه میان متعهد و متعهد له یکی از دلایل تفاوت مسئولیت قراردادی و قهری است.

ارادی یا غیر ارادی بودن ایجاد ضمانت نقض تعهد نیز از دیگر موارد تفاوت مسئولیت قراردادی و قهری است. یعنی، مسئولیت ناشی از قرارداد به واسطه توافق میان متعهد و متعهد له و اراده هر یک از آن‌ها ایجاد می‌شود اما اراده متعهد و متعهد له در تحقق مسئولیت غیر قراردادی تاثیری ندارد.

منظور از مسئولیت قراردادی محجور چیست؟

در اصطلاح قانون مدنی محجور به شخصی گفته می‌شود که از انجام اعمال حقوقی ممنوع است. به عبارت دیگر، محجور نمی‌تواند قراردادهای مالی یا غیر مالی را امضا کند. همچنین، یک فرد محجور قادر به تصرف در اموال و حقوق مالی خود نیست. افراد صغیر، غیر رشید و مجنون در نظام حقوقی ما محجور به حساب می‌آیند. در ادامه، موارد و شرایط مسئولیت قراردادی محجور را بررسی می‌کنیم.

مسئولیت صغیر در قانون چه شرایطی دارد؟

در اصلاح حقوقی به کودکی که به سن بلوغ شرعی نرسیده است، محجور گفته می‌شود. هر توافق نامه‌ای که صغیر امضا کرده باشد، باطل و بلا اثر است. بنابراین، توافق نامه مالی یا غیر مالی که صغیر امضا می‌کند باعث به وجود آمدن مسئولیت قراردادی برای او نمی‌شود.

شرایط ایجاد مسئولیت برای غیر رشید در قانون

غیر رشید به فردی گفته می‌شود که نمی‌تواند به صورت عاقلانه در اموال و دارایی‌های خود تصرف کند. در رویه اداری و قضایی کشور ما تمام افراد کمتر از 18 سال، غیر رشید محسوب می‌شوند. افراد غیر رشید، صرفا از انجام اعمال حقوقی مالی ممنوع هستند. بنابراین، توافق نامه غیر مالی که غیر رشیده امضا کرده است باعث ایجاد مسئولیت برای او می‌شود. البته خسارت ناشی از عدم ایفای مسئولیت باید از جانب ولی یا قیم غیر رشید جبران شود.

از سوی دیگر، توافق نامه غیر مالی که غیر رشید امضا کرده است، غیر نافذ خواهد بود. ‌به صورت کلی می‌توان گفت، سرنوشت توافق نامه مالی که غیر رشید امضا می‌کند به تصمیم ولی و قیم او بستگی دارد. توافق نامه مالی غیر رشید که توسط ولی یا قیم او تنفیذ شده باشد، صحیح و معتبر است و از سوی دیگر عدم تنفیذ ولی یا قیم باعث باطل شدن توافق نامه مالی غیر می‌شود. بنابراین می‌توان گفت، توافق نامه مالی غیر رشید در صورتی باعث ایجاد مسئولیت قراردادی برای او خواهد شد که توسط ولی یا قیم غیر رشید تنفیذ شده باشد.

نقش و تعهد مجنون در قرارداد

در اصطلاح حقوق مدنی به فردی که مشاعر و قوای ادراکی و مغزی او از بین رفته یا مختل شده است، مجنون گفته می‌شود. هر توافق نامه مالی و غیر مالی که توسط مجنون امضا شده باشد، باطل و بلااثر است. بنابراین امضای توافق نامه نمی‌تواند باعث ایجاد مسئولیت برای مجنون شود.

نکات حقوقی در خصوص تعیین ضمانت اجرا در قراردادها

تعیین ضمانت اجرا و وجه التزام در قرارداد باعث می‌شود که طرفین آن، برای ایفای تمام و کمال و به موقع تعهدات خودشان تلاش کنند. ضمانت اجراها و تضمین‌هایی که در قرارداد مشخص می‌شوند، نباید غیر قانونی یا غیر شرعی باشند. به عبارت دیگر، تضمین یا ضمانت اجرایی که غیر قانونی یا غیر مشروع است، باعث بطلان قرارداد می‌شود. به همین دلیل، بهتر است که تعیین تضمین در قرارداد به کارشناسان حقوق مدنی سپرده شود.

خدمات تنظیم قرارداد تیم حقوقی رکلا، این فرصت را برای شما ایجاد کرده است که قراردادهای خود را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.

خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا نیز به شما امکان می‌دهد که سوالات خود در خصوص مسئولیت‌ها و تعهدات ناشی از قرارداد را با کارشناسان حقوقی در میان بگذارید.