ثمن قرارداد؛ بهای تعیین شده در قراردادهای مالی
قرارداد یا عقد به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص گفته می‌شود که آثاری حقوقی را به دنبال دارد. امضای قرارداد توسط طرفین آن می‌تواند یک یا چند اثر حقوقی را به دنبال داشته باشد. یکی از آثار اصلی و مهم قراردادها، ایجاد حقوق و تکالیفی برای طرفین آن‌ها است. قراردادها با توجه به موضوع آن‌ها به انواع قرارداد مالی و قرارداد غیر مالی تقسیم می‌شوند. قرارداد مالی به قراردادی گفته می‌شود که به منظور نقل و انتقال مالکیت یک یا چند مال تنظیم شده است. در اصطلاح قانون مدنی به بهایی که در قراردادهای مالی تعیین می‌شود، ثَمَن می‌گویند. به عبارت دیگر، ثمن قرارداد به معنای بهای مال مورد داد و ستد در قرارداد مالی است.
به عبارت دیگر، هر یک از یک طرفین که مالکیت مال موضوع قرارداد به او انتقال پیدا کرده است باید ثمن آن را به طرف دیگر پرداخت کند. در ادامه این نوشته با نحوه تعیین ثمن در قراردادهای مالی و نحوه پرداخت آن بیشتر آشنا می‌شویم.
ثمن قرارداد یعنی چی؟
قراردادها با توجه به موضوع و آثار حقوقی آن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. یکی از رایج‌ترین تقسیم بندی‌های ارائه شده برای قراردادها، دسته بندی آن‌ها به معوض و غیر معوض است. عقد غیر معوض به قراردادی گفته می‌شود که در آن تنها یک عوض تعیین شده باشد. در اصلاح قانونی به قراردادهای غیر معوض، قرارداد رایگان نیز گفته می‌شود زیرا برای مالی که در این قرارداد تعیین شده است، بهایی در نظر گرفته نخواهد شد.
از طرف دیگر، عقد معوض به قراردادی گفته می‌شود که در آن دو عوض تعیین شده است و هر یک از طرفین باید یکی از عوضین را به طرف دیگر تحویل بدهد. به عبارت دیگر می‌توان گفت که در قراردادهای معوض یک تعهد متقابل نسبت به تحویل عوضین آن وجود دارد. بنابراین تعیین ثمن قراردادی در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که قرارداد تنظیم شده، جزء عقود معوض باشد. تعیین ثمن، یکی از ارکان اصلی و مهم قراردادهای معاوضی را تشکیل می‌دهد.
ثمن این قراردادها با توجه به شرایط قانونی و براساس توافق میان طرفین آن‌ها مشخص می‌شود. همچنین لازم به ذکر است که تعیین دقیق ثمن در قراردادهای معاوضی تاثیر قابل توجهی در کاهش احتمال بروز اختلاف میان طرفین آن‌ها دارد. قراردادهای معوض در انواع مختلفی تنظیم می‌شوند اما قرارداد بیع و عقد صلح، مهمترین و پرکاربردی‌ترین نوع از انواع عقود معاوضی هستند. در ادامه این نوشته، شرایط و نحوه تعیین ثمن در عقد بیع و عقد صلح را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
نحوه تعیین ثمن قرارداد در عقد بیع
در اصطلاح قانون مدنی به قراردادی که برای خرید و فروش اموال منقول و اموال غیر منقول تنظیم شده است، قرارداد بیع نامه می‌گویند. عقد بیع در واقع، مهمترین و اصلی‌ترین نوع از انواع قراردادهای معوض است که از چهار رکن اصلی تشکیل می‌شود. در ادامه، ارکان عقد بیع را بررسی می‌کنیم:
- بایع: به شخصی می‌گویند که مالکیت مال مورد داد و ستد به او تعلق دارد و عقد بیع را به عنوان فروشنده امضا می‌کند؛
- مشتری: شخصی است که مالکیت مبیع (مال فروخته شده) به واسطه امضای عقد بیع به او انتقال پیدا خواهد کرد؛
- مبیع: مالی است که به واسطه امضای عقد بیع فروخته می‌شود و مالکیت آن به خریدار انتقال پیدا می‌کند؛
- ثمن: به بهایی گفته می‌شود که در عقد بیع برای مبیع تعیین شده است.
همانگونه که ملاحظه می‌کنید، تعیین ثمن قرارداد ، یکی از ارکان تشکیل دهنده عقد بیع است. می‌توان گفت که تعیین ثمن، از شرایط صحت عقد بیع محسوب می‌شود. به همین دلیل عدم تعیین ثمن در این قرارداد می‌تواند یکی از علل بطلان آن باشد.
نحوه تعیین ثمن قراردادی در عقد بیع
همانگونه که گفتیم، به بهایی که در عقد بیع، برای مبیع تعیین شده است، ثمن معامله گفته می‌شود. قانونگذار، تعیین نوع، میزان و نحوه پرداخت آن را به توافق میان خریدار و فروشنده واگذار کرده است. باید به این نکته توجه داشته باشیم که ثمن قرارداد تعیین شده در عقد بیع باید معلوم و مشخص باشد.
شرایط پرداخت ثمن قرارداد نیز در عقد بیع به واسطه توافق میان خریدار و فروشنده مشخص می‌شود. در حقوق مدنی، عقد بیع را با توجه به نحوه تعیین ثمن قرارداد در آن به چند نوع تقسیم می‌کنند. در ادامه به این انواع اشاره می‌کنیم.
قرارداد بیع نقد و قرارداد بیع نسیه
در عقد بیع به صورت نقد، ثمن آن به صورت نقدی و هم زمان با تحویل مال فروخته شده به فروشنده پرداخت می‌شود. اصل بر نقد بودن عقد بیع است. به عبارت دیگر اگر عقد بیع به صورت مطلق تنظیم شود و در آن هیچ قید و شرطی برای تحویل مبیع یا پرداخت ثمن تعیین نشده باشد، نشان دهنده نقد بودن آن است.
در بیع نسیه، خریدار ثمن مال فروخته شده را با تاخیر پرداخت می‌کند. به عبارت دیگر در بیع نسیه ، ابتدا خریدار مبیع را از فروشنده تحویل می‌گیرد و سپس ثمن آن را به او پرداخت می‌کند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که زمان تعیین شده در بیع نسیه برای پرداخت ثمن، باید معلوم و مشخص باشد. برای مثال، خریدار، مبیع را در ابتدای ماه از فروشنده تحویل می‌گیرد اما ثمن آن را در پایان ماه پرداخت می‌کند.
بیع سلم یا سلف و بیع کالی به کالی
معمولاً عقد بیع سلم یا سلف، به منظور پیش خرید تنظیم می‌شود. عقد بیع هنگامی به صورت سلم تنظیم می‌شود که ابتدا خریدار ثمن مال فروخته شده را پرداخت کند و پس از مدتی آن را از خریدار تحویل بگیرد. برای مثال، خریدار، خانه‌ای را پیش خرید می‌کند و تمام بهای آن را نیز می‌پردازد ولی یک سال بعد آن را از فروشنده تحویل می‌گیرد.
در عقد بیع کالی به کالی نیز برای تحویل مبیع و پرداخت ثمن، مدت تعیین می‌شود. به عبارت دیگر در بیع کالی به کالی، فروشنده، مبیع را همراه با تاخیر به خریدار تحویل می‌دهد. خریدار نیز ثمن را با تاخیر پرداخت می‌کند. برای مثال، خریدار ثمن را یک ماه پس از امضای عقد بیع می‌پردازد و فروشنده نیز مبیع را یک ماه پس از امضای این عقد به خریدار تحویل می‌دهد.
حل و فصل اختلافات ناشی از ثمن قرارداد در عقد صلح
خریدار به واسطه امضای عقد بیع، متعهد می‌شود که ثمن مال فروخته شده (مبیع) را بپردازد. در صورتی که خریدار از پرداخت ثمن خودداری کند و آن وجه را مطابق با شرایط مقرر در عقد بیع نپردازد، فروشنده می‌تواند بر علیه او طرح دعوا کند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که رسیدگی و صدور رای در خصوص اختلافات ناشی از عدم پرداخت به موقع ثمن قرارداد ، در صلاحیت دادگاه حقوقی است.
در عقد صلح منظور از ثمن قرارداد چیست؟
صلح نامه به واسطه توافق میان مصالح (صلح کننده) و متصالح (قبول کننده) تحقق پیدا می‌کند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که عقد صلح، موضوع مشخصی ندارد. به عبارت دیگر، هر موضوع قانونی و مشروعی می‌تواند موضوع این عقد باشد. به همین دلیل، عقد صلح می‌تواند به منظور نقل و انتقال مالکیت عین یا منافع اموال نیز تنظیم شود. مصالح و متصالح می‌توانند عقد صلح را به صورت معوض یا غیر معوض تنظیم کنند. این عقد در صورتی معوض است که مصالح، مالی را به متصالح بدهد و در ازای آن، مال دیگری را از او بگیرد.
بنابراین می‌توان گفت، تعیین ثمن قرارداد در عقد صلح در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که این عقد به صورت معوض تنظیم شده باشد. در اصطلاح قانونی مدنی به عوض یا عوضینی که در عقد صلح تعیین شده است، مال الصلح گفته می‌شود. برای مثال، در صلحنامه قید شده است که مالکیت خانه مُصالح در ازای پرداخت 500 میلیون تومان به متصالح منتقل می‌شود یا در صلح نامه دیگر، ثمن قرارداد، مبلغ یک میلیارد تومان تعیین شده است که ما به ازای مالی است که طرفین می‌خواهند آن را صلح کنند. تعیین مال الصلح (ثمن) در عقد صلح و همچنین شرایط و نحوه پرداخت آن به توافق میان مصالح و متصالح بستگی دارد.
لازم به ذکر است که اختلافات ناشی از عدم تحویل به موقع عوضین تعیین شده در عقد صلح نیز در صلاحیت دادگاه حقوقی است.
در نظر داشته باشید
صلحنامه‌ای که میان مصالح (صلح کننده) و متصالح (قبول کننده صلح)، تنظیم شده در صورتی معتبر است که از شرایط و ضوابط عقد صلح تبعیت کنند. به همین دلیل بهتر است که کارشناسان حقوقی بر روند تنظیم مفاد صلحنامه نظارت داشته باشند. گروه حقوقی رکلا با ارائه خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی به مصالح و متصالح امکان می‌دهند که صلح نامه مدنظر خودشان را به صورت حقوقی و با نظارت کارشناسان حقوقی حاضر در این گروه تنظیم کنند.
