قانون درباره فسخ قرارداد پیمانکاری چه می‌گوید و آیا فسخ یک طرفه صحیح است؟

هر قرارداد یک ماهیت حقوقی دو جانبه است که به وسیله توافق میان دو شخص تحقق پیدا می‌کند. قرارداد پیمانکاری هنگام تنظیم و امضا می‌شود که دو شخص در خصوص انجام پروژه‌های پیمانی، با یکدیگر به توافق رسیده باشند. در اصطلاح، به امضا کنندگان قرارداد‌های پیمانکاری، پیمانکار و کارفرما گفته می‌شود. هر یک از کارفرما و پیمانکار به موجب امضای قرارداد متعهد به انجام وظایف و تکالیفی می‌شوند که به موجب امضای قرارداد بر عهده آن‌ها قرار گرفته است. کارفرما و پیمانکار بعد از امضای قرارداد حق انحلال یک طرفه آن را ندارند و باید تا پایان مدت قرارداد به تعهدات و وظایف خودشان عمل کنند. فسخ قرارداد پیمانکاری به معنای انحلال و برهم زدن یک طرفه آن از سوی طرفین است.

فسخ قراردادهای پیمانکاری تنها در مواردی امکان پذیر خواهد بود که قانون گذار اجازه داده باشد. در واقع فسخ قراردادهای پیمانکاری در غیر از مواردی که در قانون پیش بینی شده غیر قانونی است و موجب انحلال قرارداد نمی‌شود. در این نوشتار موارد قانونی فسخ قراردادهای پیمانکاری و شرایط فسخ آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این شیوه از فسخ، یکی از انواع فسخ قرارداد است.

فسخ به چه معنا است؟

فسخ از نظر لغوی به معنای زایل کردن، شکستن، ناقص کردن و از بین بردن است. در قانون مدنی، انواع قرارداد، براساس قابلیت انحلال به دو دسته قراردادهای جایز و قراردادهای لازم دسته بندی می‌شوند. قراردادهای جایز به وسیله اراده هر یک از طرفین آن‌ها منحل می‌شوند. انواع قرارداد لازم به صورت قطعی و غیر قابل انحلال تنظیم می‌شوند. هیچ یک از طرفین در قرارداد لازم حق فسخ و برهم زدن آن را ندارند. انحلال قراردادهای لازم تنها در موارد پیش بینی شده در قانون امکان پذیر است. عمل حقوقی فسخ یکی از راهکارهای قانونی برای فسخ قراردادهای لازم محسوب می‌شود.

در اصطلاح حقوق مدنی، فسخ به معنای انحلال ارادی قرارداد از سوی یکی از طرفین آن یا از سوی شخص ثالث است. شخص ثالث، به شخصی غیر از طرفین قرارداد گفته می‌شود که حق فسخ قرارداد را دارد. تنظیم و امضای قرارداد باعث به وجود آمدن تعهدات و تکالیفی برای طرفین آن می‌شود. به همین ترتیب، پس از فسخ قرارداد، تعهدات و تکالیف طرفین آن نیز از بین می‌رود.

در برخی موارد مبنای به وجود آمدن حق فسخ قرارداد توافق طرفین آن است. در این حالت، طرفین قرارداد در هنگام امضای آن حق فسخ قرارداد را به سود خودشان یا یک شخص ثالث شرط می‌کنند. به این نوع از حق فسخ در اصطلاح حقوق مدنی خیار شرط گفته می‌شود. مواد 399 و 400 قانون مدنی به این نوع از حق فسخ اشاره می‌کنند. در برخی موارد نیز علت به وجود آمدن حق فسخ برای طرفین قرارداد حکم مستقیم قانون است. این نوع از حق فسخ زمانی به وجود می‌آید که قانون گذار به یکی از طرفین قرارداد حق فسخ می‌دهد. قانون گذار این نوع از حق فسخ را در مواردی پیش بینی کرده که ممکن است به یکی از طرفین قرارداد ضرر و زیانی مالی یا غیر مالی وارد شود.

آیا قرارداد پیمانکاری قابل فسخ است؟

همانطور که در مطالب بالا نیز اشاره کردیم، قراردادها به دو دسته لازم و جایز دسته بندی می‌شوند. قانون گذار برای حفظ نظم عمومی جامعه و جلوگیری از برهم خوردن ثبات روابط اجتماعی، اقتصادی و تجاری میان اشخاص، اصل را بر لازم و غیر قابل انحلال بودن قراردادها گذاشته است. در اصطلاح حقوق مدنی به این اصل، اصاله اللزوم گفته می‌شود.

مطابق با اصل لازم بودن قراردادها، قراردادهای پیمانکاری نیز لازم و غیر قابل انحلال هستند. مطابق با اصول حقوق مدنی، فسخ قرارداد پیمانکاری امکان پذیر و قانونی است. از نظر حقوقی، قراردادهای پیمانکاری نامعین هستند. به همین دلیل شرایط فسخ قراردادهای نامعین در قانون پیش بینی نشده است. می‌توان گفت که مبنای به وجود آمدن حق فسخ قرارداد پیمانکاری توافق میان پیمانکار و کارفرما خواهد بود.

در متن قرارداد پیمانکاری باید چه بندهایی باشد که پیمانکار قادر به فسخ باشد؟

همانطور که در مطالب بالا نیز گفتیم، مبنای به وجود آمدن حق فسخ در قراردادهای پیمانکاری توافق میان کارفرما و پیمانکار است. پیمانکار در راستای حفظ منافع خود، می‌تواند شرایط فسخ قرارداد پیمانکاری را در بند یا بندهایی از متن قرارداد پیش بینی کند. شروط فسخ قرارداد پیمانکاری که از سوی پیمانکار مورد پیش بینی قرار گرفته در صورتی معتبر است که کارفرما نیز رضایت خود را نسبت به آن‌ها اعلام کرده باشد. بنابراین، شروط‌ فسخ قرارداد پیمانکاری توسط پیمانکار باید به تایید کارفرما نیز برسد.

شرایط و موارد فسخ قرارداد پیمانکاری توسط پیمانکار باید قانونی و مشروع باشند. نامشروع و غیر قانونی بودن شرایط فسخ که به نفع پیمانکار شرط شده باعث باطل و بی‌اثر شدن قرارداد پیمانکاری می‌شود. پیمانکار نمی‌تواند حق فسخ قرارداد را برای خود به صورت دائمی و بدون مدت شرط کند. مدت حق فسخ قراردادهای پیمانکاری باید معلوم و مشخص باشد. نامعلوم بودن مدت حق فسخ قرارداد از ناحیه پیمانکار نیز باعث باطل شدن قرارداد پیمانکاری می‌شود.

در ادامه، مهم‌ترین موارد فسخ قرارداد از طرف پیمانکار را بررسی می‌کنیم:

1. عدم پرداخت مطالبات پیمانکار در زمان مقرر؛
2. تاخیر در پرداخت پیش پرداخت حق الزحمه پیمانکار؛
3. عدم پرداخت به موقع اقساط حق الزحمه پیمانکار؛
4. به وجود آمدن شرایط فورس ماژور و ادامه دار شدن آن تا مدت معین.

نکته: منظور از فورس ماژور شرایطی غیر قابل پیش بینی، غیر قابل کنترل و غیر قابل دفع است که مانع از انجام پروژه پیمانی می‌شود.

کارفرما در چه صورت مطابق با قرارداد پیمانکاری قادر به فسخ خواهد بود؟

در مطالب بالا نیز گفتیم که شرایط فسخ قراردادهای پیمانکاری می‌تواند از ناحیه پیمانکار و کارفرما تعیین شود. کارفرما نیز می‌تواند شرایط و موارد فسخ یکطرفه قرارداد پیمانکاری را به نفع خود پیش بینی کند. شروط‌ فسخ قرارداد پیمانکاری توسط کارفرما در صورتی معتبر و نافذ هستند که پیمانکار رضایت خودش را نسبت به آن‌ها اعلام کرده باشد. شرایط و موارد فسخ قرارداد پیمانکاری توسط کارفرما باید کاملاً مشروع و قانونی باشند. نامشروع و غیر قانونی بودن شرایطی که از سوی پیمانکار شرط شده باعث باطل و بی اثر شدن قرارداد پیمانکاری می‌شود.

مدت حق فسخ کارفرما نیز باید معلوم و مشخص باشد. نامعلوم و غیر مشخص بودن مدت حق فسخ پیمانکار باعث باطل شدن قرارداد پیمانکاری خواهد شد. در ادامه چند مورد از شرایط فسخ قراردادهای پیمانکاری که به نفع کارفرما شرط شده است را برای نمونه می‌آوریم:

1. زمانی که پیمانکار شخصاً پروژه موضوع قرارداد پیمانکاری را انجام ندهد و تمام پروژه یا قسمتی از آن را به پیمانکار دیگری واگذار کند؛
2. در شرایطی که پیمانکار در زمان مقرر به تعهدات خود عمل نکند و انجام تعهدات خود را بیشتر از بازه زمانی مشخصی به تاخیر بیندازد؛
3. زمانی که پیمانکار مطابق با برنامه زمانی مورد توافق، پروژه را پیش نبرد؛
4. در شرایطی که پیمانکار بدون دلیل موجه پروژه را متوقف یا تعطیل می‌کند؛
5. در شرایطی که مشخص و اثبات می‌شود که پیمانکار از صلاحیت فنی لازم برای انجام پروژه موضوع قرارداد پیمانکاری برخوردار نیست؛
6. زمانی که فورس ماژور به وجود آمده و مانع از انجام پروژه شده است.

قانون فسخ قرارداد پیمانکاری چگونه است؟

همانطور که گفتیم، قرارداد پیمانکاری در ردیف قراردادهای نامعین قرار می‌گیرد و شرایط فسخ آن در قانون پیش بینی نشده است. با این حال، با توجه به اینکه قراردادهای پیمانکاری از شرایط و قواعد کلی قانون مدنی پیروی می‌کنند، در ادامه شرایط کلی فسخ قراردادهای پیمانکاری را با توجه به این قانون بررسی می‌کنیم.

به عنوان یک قاعده کلی، باید اینطور بگوییم که فسخ قراردادهای پیمانکاری یک عمل حقوقی محسوب می‌شود. بنابراین لازم است که:

1. کارفرما و پیمانکار با اختیار و رضایت کامل خودشان نسبت به فسخ قراردادهای پیمانکاری اقدام کنند. بنابراین اقدام به فسخ قرارداد، زمانی که در اثر تهدید و اجبار فیزیکی کارفرما و پیمانکار انجام شود از نظر قانونی باطل است و باعث انحلال قرارداد پیمانکاری نمی‌شود؛
2. کارفرما و پیمانکار باید با قصد و اراده کامل نسبت به فسخ قرارداد اقدام کنند. فسخ قرارداد پیمانکاری اگر به صورت صوری یا در حالت مستی انجام شود، باز هم باطل است و باعث انحلال قرارداد پیمانکاری نخواهد شد.

مشاوره برای انتخاب مناسب‌ترین شیوه فسخ

همانطور که توضیح داده شد، قانون شرایطی را برای فسخ انواع قرارداد در نظر گرفته است. با این حال، این مساله که در هر قرارداد، باید به چه شرطی استناد کنیم و از چه شرایطی برای فسخ بهره ببریم، مساله‌ای است که به دانش حقوقی و آگاهی کامل به قوانین ناظر بر قرارداد نیاز دارد. در واقع در چنین شرایطی، بهترین اشخاصی که می‌توانند راهنمای ما باشند، کارشناسان حقوقی و وکلای پایه یک دادگستری هستند. این امکان وجود دارد که با دریافت خدمات مشاوره حقوقی، مناسب‌ترین شیوه فسخ را انتخاب کنیم تا اقدام مورد نظر در بازه زمانی کوتاه‌تر و بدون اشکال انجام شود. برای این منظور خدمات مشاوره حقوقی تلفنی را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

از طرف دیگر، این نکته نیز مهم است که در زمان تنظیم قرارداد، به شروطی برای فسخ اشاره شود. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم که از ابتدا، با سپردن مسئولیت تنظیم قرارداد به مشاوران حقوقی مجرب، در خصوص مستند کردن شروط فسخ قرارداد، دوراندیشی کنید. برای این منظور می‌توانید از خدمات تنظیم قرارداد اختصاصی بهره ببرید.