شرایط صحت معامله در قانون مدنی؛ آیا توافق ما برای معامله صحیح است؟
معامله به معنای توافقی است که به منظور خرید و فروش اموال منقول و اموال غیرمنقول تنظیم می‌شود. انتقال مالکیت مال فروخته شده در ازای پرداخت بهای آن، مهمترین اثر قانونی است که امضای معامله به دنبال دارد. خرید و فروش اموال منقول و غیر منقول در صورتی صحیح است و باعث انتقال مالکیت می‌شود که مطابق با شرایط و ضوابط قانونی انجام شده باشد. قانونگذار، شرایط صحت معامله را در قانون مدنی مشخص کرده است. عدم رعایت این شرایط باعث بطلان خرید و فروش خواهد شد.
شرایط تحویل مال فروخته شده و نحوه پرداخت بهای آن از جمله شرایط معامله هستند که به واسطه توافق میان خریدار و فروشنده مشخص می‌شوند. البته طرفین نباید شرایط اجرای معامله را به گونه‌ای تعیین کنند که ناقض قوانین آمره و اصول شرعی باشد. همچنین امضای معامله باعث ایجاد تعهدات و مسئولیت‌هایی برای هر یک از خریدار و فروشنده می‌شود. در این مقاله با شرایط قانونی و ارکان صحت معامله آشنا می‌شویم.
بررسی شرایط صحت معامله در قانون مدنی
قانونگذار، اساسی‌ترین و مهمترین شرایط و ضوابط صحت معامله را در ماده 190 قانون مدنی مشخص کرده است. تمام معاملات اعم از معامله اموال منقول یا غیر منقول در صورتی معتبر هستند که براساس شرایط و ضوابط قانونی مندرج در این ماده، تنظیم و اجرا شده باشند. عدم رعایت این شرایط باعث باطل یا غیر نافذ شدن معامله میان خریدار و فروشنده می‌شوند. در ادامه، شرایط صحت معامله در قانون مدنی را با توجه به ماده 190 این قانون بررسی می‌کنیم.
قصد خریدار و فروشنده؛ یک شرط صحت معامله
در ابتدا باید تاکید کنیم که قصد و رضایت خریدار و فروشنده از مهمترین ارکان صحت معامله است. در اصطلاح قانون مدنی به داشتن عزم و اراده‌ای قاطع نسبت به امضای معامله و نقل و انتقال مالکیت مال موضوع آن، قصد گفته می‌شود. طرفین توافق زمانی از این شرط برخوردار خواهند شد که در هنگام امضای معامله کاملا هوشیار باشند. فرد مست یا خواب آلود، کاملا هوشیار نیست و به همین دلیل، خرید و فروشی که توسط این افراد انجام می‌شود، باطل و بی اثر است.
همچنین طرفین در هنگام امضای معامله باید قصد اجرای مفاد آن را داشته باشند. قصد اجرای مفاد معامله نیز به معنی اراده خریدار و فروشنده مبنی بر نقل و انتقال مالکیت مال فروخته شده است. به همین دلیل، می‌توان گفت خرید و فروشی که به منظور صحنه سازی یا به قصد شوخی انجام می‌شود، معتبر و واجد آثار قانونی نیست.
رضایت؛ از ارکان صحت معامله
رضایت نیز به معنای داشتن اختیاری است که به دور از هرگونه فشار و تهدید باشد. خرید و فروشی معتبر و نافذ است که با اختیار کامل انجام شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت، خرید و فروشی که در اثر تهدید جانی یا مالی خریدار و فروشنده یا به واسطه وارد کردن فشار فیزیکی به آن‌ها تنظیم شده است، غیر نافذ و فاقد آثار قانونی خواهد بود.
نقش اهلیت خریدار و فروشنده
اهلیت به این معنا است که اشخاص از صلاحیت و شرایط قانونی برای انجام اعمال حقوقی برخوردار باشند.
امضای معامله، یک عمل حقوقی است که باعث دخل و تصرف طرفین آن در اموال و حقوق مالی خودشان می‌شود. به همین دلیل، می‌توان گفت یکی از مهمترین شرایط صحت معامله این است که خریدار و فروشنده از شرایط و اهلیت قانونی برای دخل و تصرف در اموال خودشان برخوردار باشند. قانونگذار، اهلیت خرید و فروش را از افراد صغیر، مجنون و غیر رشید سلب کرده است. به این معنا که این افراد نمی‌توانند به عنوان خریدار یا فروشنده در معامله داخل شوند.
ضمانت اجرای امضای معامله توسط افراد فاقد اهلیت قانونی
در ادامه، ضمانت اجرای امضای معامله توسط افراد صغیر، غیر رشید و مجنون را بررسی می‌کنیم:
- صغیر: در اصطلاح فقهی و حقوقی به کودکانی که به سن بلوغ شرعی نرسیده باشند، صغیر گفته می‌شود. تصرفات مالی و خرید و فروش اموال توسط کودکان، می‌تواند زمینه سوء استفاده از آن‌ها را فراهم کند. به همین دلیل، قانونگذار کودکان صغیر را از انجام تصرفات مالی، ممنوع کرده است. بنابراین می‌توان گفت، معامله‌ای که توسط کودکان صغیر امضا شده باشد، باطل و فاقد آثار قانونی خواهد بود.
- غیر رشید: در اصلاح قانون مدنی افرادی که نمی‌توانند در اموال و دارایی‌های خودشان به صورت عاقلانه دخل و تصرف کنند، غیر رشید هستند. قانونگذار، افراد غیر رشید را از انجام تصرفات مالی ممنوع کرده است و به همین دلیل، اختیار دخل و تصرف در اموال این افراد به ولی، وصی یا قیم آن‌ها سپرده می‌شود. خرید و فروشی که توسط افراد غیر رشید انجام شده است، نامعتبر و فاقد آثار قانونی خواهد بود.
- مجنون: مجنون به فردی اطلاق می‌شود که قوای فکری، مغزی و ادراکی او مختل شده یا به صورت کامل از بین رفته باشد. قانونگذار، افراد مجنون را از انجام تمام تصرفات مالی و غیر مالی ممنوع می‌کند. به همین دلیل، معامله‌ای که توسط مجنون امضا شده بی اعتبار و فاقد آثار قانونی است.
معین بودن موضوع معامله
منظور از مورد معامله در واقع، همان مالی است که طرفین در خصوص نقل و انتقال مالکیت آن با یکدیگر توافق می‌کنند. امضای معامله باعث انتقال مال موضوع آن به خریدار می‌شود. به همین دلیل، یکی از مهمترین شرایط صحت معامله ، معلوم و مشخص بودن مال فروخته شده است. همچنین، مالی که برای خرید و فروش آن توافق می‌شود باید از شرایطی برخوردار باشد. در ادامه به بررسی این شرایط می‌پردازیم:
ویژگی‌های مال موضوع توافق
مالی که مالکیت آن به واسطه امضای معامله به شخص دیگری انتقال پیدا می‌کند باید از شرایطی برخوردار باشد. مهمترین شرایط مال مورد عبارت است از:
- مالیت داشتن: مالی که در معامله درباره خرید و فروش آن توافق شده است، باید دارای ارزش اقتصادی باشد. یعنی در عرف بازار بتوان برای آن قیمت تعیین کرد. بنابراین، خرید و فروش چیزهایی مانند هوا که دارای هیچگونه ارزش اقتصادی نیستند، باطل و بی اثر است؛
- مشروع بودن: مال مورد معامله باید قانونی و مشروع باشد. معامله‌ای که به منظور خرید و فروش اموال غیر قانونی و نامشروعی مانند مشروبات الکلی، مواد مخدر و کالاهای قاچاق تنظیم می‌شود، باطل و فاقد آثار قانونی است؛
- معلوم بودن: خریدار و فروشنده در هنگام امضای معامله باید جنس، وصف و مقدار مال موضوع آن را مشخص کنند. در برخی موارد، عدم تعیین جنس، وصف و مقدار مال موضوع معامله باعث باطل شدن آن می‌شود؛
- متعلق به فروشنده باشد: فروشنده می‌تواند در خصوص معامله مالی با خریدار به توافق برسد که مالک قانونی آن باشد. فروشنده فضول به شخصی گفته می‌شود که مال متعلق به غیر را بدون کسب اجازه از مالک آن فروخته است. معامله فضولی نیز به معامله‌ای می‌گویند که توسط فروشنده فضول امضا می‌شود. معامله فضولی غیر نافذ است و از آثاری قانونی مانند نقل و انتقال مالکیت برخوردار نخواهد شد.
تاثیر مشروعیت جهت معامله در صحت معامله
در اصطلاح قانون مدنی به انگیزه و هدف نهایی خریدار و فروشنده از امضای قرارداد و انجام معامله، جهت گفته می‌شود. نیازی نیست که خریدار و فروشنده در هنگام امضای معامله جهت آن را مشخص کنند. البته اگر جهت امضای معامله مورد تصریح خریدار و فروشنده قرار بگیرد، باید قانونی و مشروع باشد. نامشروع یا غیر قانونی بودن جهت معامله‌ای که مورد تصریح خریدار و فروشنده قرار گرفته است، باعث ابطال معامله خرید و فروش خواهد شد. برای مثال، مخفی کردن اموال سرقت شده، یک امر غیر قانونی است. اگر خریدار در هنگام امضای معامله بگوید که هدف او از خرید خانه، اخفای اموال مسروقه است، این مساله باعث باطل شدن معامله می‌شود.
نحوه حل و فصل اختلافات ناشی از صحت معامله
در ابتدا باید بگوییم که اختلافات ناشی از صحت معامله ، در ردیف دعاوی حقوقی قرار می‌گیرند. بنابراین، اگر خریدار و فروشنده نتوانند در خصوص حل و فصل این اختلافات به تفاهم برسند باید به مراجع قضایی مراجعه کنند که صلاحیت رسیدگی به اختلافات حقوقی میان اشخاص را دارند.
به صورت کلی می‌توان گفت که حل و فصل اختلافات ناشی از صحت معامله در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی و شورای حل اختلاف است. همچنین باید به این اختلافت مطابق با شرایط و تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی شود. به همین دلیل طرح این دعاوی نیازمند تنظیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی است.
نکات حقوقی شرایط بررسی ارکان صحت معامله
معاملات ممکن است به صورت شفاهی یا کتبی برقرار شود. با این حال، بهتر است که معامله اموال با ارزش و گران بها را به واسطه تنظیم سند، انجام دهید. در اصطلاح به سندی که برای ثبت و ضبط معامله تنظیم می‌شود، مبایعه نامه یا قولنامه می‌گویند. مبایعه نامه و قولنامه در صورتی معتبر و قابل استناد هستند که مطابق با شرایط قانونی تنظیم شده باشند.
خدمات تنظیم قرارداد تیم حقوقی رکلا، به شما این امکان را می‌دهد که مبایعه نامه و قولنامه مد نظر خود را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.
همچنین، کارشناسان حقوقی حاضر در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا نیز آماده پاسخگویی به سوالات حقوقی شما در خصوص شرایط و ارکان قانونی صحت معامله هستند.
