عقد خیاری چیست؟ عقد خیاری لازم است یا جایز؟
گاهی در قوانین و متن‌های حقوقی از کلمات و اصطلاحاتی استفاده می‌شود که با معنای رایج آن تفاوت دارد. آشنایی با این اصطلاحات موجب می‌شود تا افراد با آگاهی نسبی، حقوق خود را پیگیری کنند. عقد خیاری یکی از مواردی است که به توضیح و تفسیر نیاز دارد. مطابق قانون، طرفین قرارداد می‌توانند هر شرطی که مقتضای ذات آن عقد نباشد را داشته باشند. چنانچه طرفین در زمان انعقاد عقد، با یکدیگر توافق کنند که در مدت معینی خودشان یا شخص سومی بتواند آن را فسخ کند، این موضوع به عنوان عقد خیاری شناخته می‌شود.
تعریف عقد خیاری با یک مثال
به عنوان مثال دو نفر معامله خرید یک ویلا را منعقد می‌کنند. صاحب ویلا به دلیل مشکل مالی مجبور به فروش آن شده است. او با خریدار توافق می‌کند که اگر مبلغ معامله را تا سه ماه بعد بتواند فراهم کند و به او بپردازد، امکان فسخ برای فروشنده وجود دارد. خریدار به دلیل حمایت از او این شرط را می‌پذیرد. چنانچه فروشنده بتواند تا سه ماه بعد از انعقاد عقد این مبلغ را به خریدار پس بدهد، این عقد فسخ می‌شود. اگر فروشنده تا سه ماه بعد نتواند مبلغ معامله را به خریدار بدهد، این معامله فسخ نخواهد شد. مالکیت این ویلا از زمان انعقاد عقد برای خریدار محسوب می‌شود.
برای آشنایی بهتر با عقد خیاری ، لازم است که با تقسیم بندی عقود در قانون آشنا شوید. در یک دسته بندی، عقود به دو دسته عقد جایز و لازم تقسیم می‌شوند.
قرارداد لازم به عقدی گفته می‌شود که طرفین معامله حق فسخ آن را جز به موجب قانون یا توافق ندارند. به عقودی که طرفین می‌توانند آن را فسخ کنند، عقد جایز گفته می‌شود. این توضیحات به منظور شرح کلیه عقود و آشنایی شما با دسته بندی آن‌ها مطرح شد تا جایگاه عقد خیاری را بهتر فرا بگیرید.
عقد خیاری چیست؟
در قانون مدنی انواع عقود مطرح شده‌اند. یکی از آن‌ها عقد خیاری هستند. زمانی که طرفین برای فسخ عقد، شرایطی تعیین کنند، در صورت رعایت نشدن آن شروط می‌توانند آن عقد را به هم بزنند. این به هم زدن در حقوق با عنوان فسخ قرارداد شناخته می‌شود.
عقد خیاری یکی از انواع عقود است که در آن اختیار فسخ برای طرفین یا شخص ثالث وجود دارد. خیار در حقوق به معنی اختیار است. وقتی خیار در مورد عقود مطرح می‌شود، یعنی طرفین یا شخص سومی اختیار فسخ آن را دارد. فسخ به معنی برهم زدن معامله است.
خیار به موجب قانون یا با توافق طرفین به وجود می‌آید. اگر مطابق قانون طرفین عقد لازم یا شخص سومی اختیار برهم زدن آن را داشته باشند، این موضوع به عنوان عقد خیاری شناخته می‌شود. در شرایطی که طرفین در زمان انعقاد عقد برای طرف مقابل یا شخص ثالث حق برهم زدن عقد را پیش بینی کنند، این عقد به عنوان خیاری محسوب می‌شود. در عقود خیاری عقد علاوه بر طرفین، ممکن است برای شخص ثالث نیز اختیار فسخ تعیین شود.
مثال‌هایی در این رابطه
تصور کنید دو نفر با یکدیگر مبایعه نامه خانه را منعقد می‌کنند. آن‌ها در متن معامله شروطی را می‌نویسند، سپس توافق می‌کنند که اگر این شروط رعایت نشوند، امکان فسخ معامله را خواهند داشت. در این عقد، امکان بر هم زدن عقد توسط شخص ثالث نیز وجود دارد. یعنی در معامله پیش‌بینی می‌شود که اگر شرط مورد نظر رعایت نشود، خودشان یا شخص سوم بتواند این عقد را به هم بزنند.
تصور کنید دو نفر با یکدیگر قرارداد خرید زمین کشاورزی را منعقد می‌کنند. در متن معامله نوشته می‌شود که اگر فروشنده تا سه ماه بعد از عقد بیع، مبلغ معامله را به خریدار پس بدهد، می‌تواند معامله را فسخ کند. در این صورت این اقدام به عنوان بیع خیاری محسوب می‌شود یعنی برای فروشنده اختیار فسخ تعیین شده است.
آیا عقد خیاری لازم است یا جایز؟
همانطور که در ابتدای این مطلب اشاره کردیم، عقود جایز شامل عقودی می‌شوند که طرفین می‌توانند آن را فسخ کنند. این موضوع به تعیین شروط نیاز ندارد. یعنی هر کدام از آن‌ها امکان فسخ معامله را دارند.
در مواقعی که عقدی لازم باشد، طرفین فقط مطابق قانون یا با تعیین شرط می‌توانند آن را به هم بزنند. عقد خیاری به عنوان عقد لازم شناخته می‌شود. به دلیل اینکه بر هم زدن آن با توافق طرفین عقد امکان پذیر است.
تصور کنید دو نفر با یکدیگر قرارداد خرید ماشین را منعقد می‌کنند. آن‌ها در متن این معامله می‌نویسند که خریدار تا ۱ ماه بعد از عقد، می‌تواند این خودرو را پس بدهد و مبلغ معامله را پس بگیرد. در این حالت این معامله به عنوان یکی از مصادیق عقود خیاری محسوب می‌شود چون بدون توافق و تعیین شرط نمی‌توانند آن را به هم بزنند.
انواع عقد خیاری
یکی از مهمترین عقودی که به عنوان مصداق عقود خیاری شناخته می‌شود، بیع شرط است. بیع شرط به عنوان بیعی شناخته می‌شود که خریدار و فروشنده در آن شرط می‌کنند که هر زمان فروشنده در مدت معینی تمام یا قسمتی از مبلغ معامله را به مشتری پس بدهد، اختیار فسخ نسبت به تمام یا قسمتی از معامله را خواهد داشت. به این ترتیب بیع شرط یکی از انواع عقد خیاری محسوب می‌شود.
تصور کنید دو نفر معامله بیع یک رستوران را منعقد می‌کنند. آن‌ها در متن معامله شرط مربوط به پس دادن رستوران به فروشنده را می‌نویسند. یعنی با هم توافق می‌کنند که اگر فروشنده تا ۲ ماه بعد از انعقاد عقد، مبلغ معامله را به خریدار پس بدهد و مبلغ را پس بگیرد. چنانچه فروشنده بتواند این مبلغ را پس بدهد، در این صورت عقد، فسخ می‌شود و می‌تواند مالکیت رستوران را پس بگیرد. این مورد معمولاً در شرایطی تعیین می‌شود که فروشنده به دلیل مشکلات مالی مجبور به فروش آن مال شده است.
زمان مالکیت در عقد خیاری
موضوع قابل اهمیت در بیع شرط، تعیین زمان است. اگر زمان فسخ تعیین نشود، شرط باطل است. یعنی اگر در متن معامله بنویسند که خریدار می‌تواند با پس دادن مبلغ معامله مال را پس بگیرد ولی مدت آن را ننویسند، این بیع و شرط باطل است. به دلیل اینکه مدت فسخ باید به طور دقیق در معامله نوشته شود. در مثالی که بیان شد برای فروشنده امکان فسخ فراهم شده بود. این موضوع در ماده 458 قانون مدنی تحت عنوان بیع شرط مطرح شده است. در این نوع معامله، خریدار نمی‌تواند تا قبل از انقضای مدت فسخ، این ملک را به شخص ثالثی منتقل کند.
در شرایطی ممکن است طرفین یک معامله شرط کنند که اگر خریدار تا ۳ ماه بعد از بیع مال مورد معامله را پس بدهد، در این حالت معامله فسخ و مبلغ به او پس داده می‌شود.
به عنوان مثال، دو نفر معامله بیع یک تخته فرش نفیس را منعقد می‌کنند. در متن معامله نوشته می‌شود که اگر خریدار تا ۳ ماه بعد این فرش را به فروشنده پس بدهد، معامله فسخ می‌شود و او می‌تواند مبلغ آن را پس بگیرد. در این حالت اختیار فسخ برای خریدار تعیین شده است. چنانچه مدت معین نشود، شرط و بیع هر دو باطل هستند.
شرایط عقد خیاری چه هستند؟
زمانی که طرفین عقد، شروط خود را در متن آن ذکر می‌کنند، لازم است که این شروط با خصوصیات آن عقد سازگاری داشته باشد. در واقع مطابق قانون، شروطی که طرفین عقد در متن آن ثبت می‌کنند، نباید با مقتضای آن عقد مخالفتی داشته باشد.
به عنوان مثال، طرفین نمی‌تواند در قرارداد بیع بنویسند که خریدار مبلغ را پرداخت کند ولی مالک آن مال نشود. به دلیل اینکه اقتضای عقد بیع، انتقال مالکیت است.
شروطی که طرفین درباره آن توافق کنند، نباید مخالف قانون باشد. این شروط باید مطابق با قانون نوشته شوند، در غیر این صورت باطل هستند.
نکته دیگری که در رابطه با عقد خیاری اهمیت فراوانی دارد، زمان مالکیت است. در این عقد، مالکیت از زمان انعقاد عقد آغاز می‌شود نه از زمانی که حق فسخ مندرج در آن به اتمام رسیده باشد.
خدمات ما در این زمینه
همانطور که می‌دانید عقود و مصادیق آن‌ها موضوعاتی دشوار و پیچیده محسوب می‌شوند. برای انعقاد عقود، لازم است که اطلاعاتی راجع به عقد مورد نظرتان کسب کنید. در غیر این صورت عدم آگاهی نسبت به آن، پیامدهایی را برای شما به دنبال دارد. تیم حقوقی رکلا با توجه به این موضوع و نیاز روز مردم نسبت به آگاهی از حقوق خود، خدماتی را به شما ارائه می‌دهد. برای بهره‌مندی از خدمات حقوقی رکلا فقط لازم است که سفارش مورد نظرتان را در وب سایت ثبت کنید.
چنانچه نیازمند مشورت با یک کارشناس حقوقی هستید، برای خدمات مشاوره حقوقی تلفنی ثبت سفارش کنید. در صورتی که قصد دارید تنظیم متن معامله مورد نظرتان را به طور کامل به یک کارشناس با تجربه بسپارید، باید در قسمت تنظیم قرارداد اختصاصی ثبت سفارش کنید.
اگر در خصوص این متن، سوال یا پیشنهادی دارید، در قسمت ثبت نظرات آن را با ما مطرح کنید. در اولین فرصت پاسخگوی شما خواهیم بود.
