شرحی بر قرارداد بیع سلف و آشنایی با ارکان تشکیل دهنده آن

قرارداد بیع سلف یک قرارداد بسیار مهم و کاربردی است. به قراردادهایی که در قانون مدنی ذکر شده‌اند، قرارداد معین گفته می‌شود. قراردادهای معین از دیرباز در روابط اجتماعی انسان‌ها معمول و متداول بوده‌اند اما هر یک از این قراردادها در میان جوامع مختلف، احکام و شرایط خاص خود را دارند. منشاء به وجود آمدن قرارداد بیع نامه به ابتدای تمدن بشر و به دورانی برمی‌گردد که مردم اشیاء مورد نیاز خود را با یکدیگر داد و ستد یا در اصطلاح، معاوضه می‌کردند. قرارداد بیع از نظر لغوی به معنای فروختن مال معنی شده و یکی از مهم‌ترین قراردادهای شناخته شده در نظام حقوقی اسلام و به تبع آن در قانون مدنی ایران است.

قراردادهای بیع به واسطه توافق خریدار و فروشنده به وجود می‌آید و در ازای پرداخت بهای مال مورد نظر، مالکیت مال از خریدار به فروشنده منتقل می‌شود. قرارداد بیع سلف یکی از انواع قرارداد بیع است. در بیع سلف بهای اشیاء مورد معامله به صورت نقد و در زمان امضای قرارداد بیع یا پس از آن، پرداخته می‌شود اما تحویل مال موضوع معامله از سوی خریدار با تاخیر همراه است. قرارداد فروش گندم از متداول‌ترین کالاهایی است که قرارداد آن به صورت سلف تنظیم می‌شود. در ادامه بیشتر درباره این نوع قرارداد توضیح خواهیم داد.

منظور از نمونه قرارداد بیع سلف چیست؟

مطابق با فقه امامیه یکی از انواع قرارداد بیع، تنظیم آن به صورت سلم یا سلف است. در تمامی کتب فقهی، قرارداد بیع به انواع مختلفی تقسیم می‌شود و بیع سلف یکی از انواع آن محسوب خواهد شد اما در قانون مدنی به این نوع از قرارداد به صراحت اشاره نشده است.

بیع سلم به معنای پیش پرداخت است. در بیع سلم، بهای مال موضوع معامله به صورت فوری و در هنگام تنظیم قرارداد پرداخت می‌شود اما موضوع معامله با تاخیر به خریدار تحویل داده می‌شود. همانگونه که در بالا نیز تصریح کردیم، قانون مدنی از بیع سلف نامی نبرده اما در ماده 341 قانون گذار تصریح کرده است که تحویل مال فروخته شده یا پرداخت بهای آن، می‌تواند به صورت مدت دار و همراه با تاخیر باشد. برای مثال، خریدار، ماشینی را به صورت نقد از نمایشگاه می‌خرد اما نمایشگاه، ماشین مورد معامله را فوری به خریدار تحویل نمی‌دهد بلکه اینطور بیان می‌شود که ماشین در گمرک است و یک هفته بعد به خریدار تحویل داده خواهد شد. شما می‌توانید از این شیوه توافق هم برای قرارداد بیع کالا و قرارداد بیع اموال غیر منقول بهره ببرید.

قوانین و مقررات نمونه قرارداد بیع سلف

همانطور که در بالا نیز گفتیم، عمده قوانین بیع از آموزه‌های فقه امامیه گرفته شده‌ و در قانون مدنی ایران منعکس شده است. بنابراین، اصلی‌ترین و مهم‌ترین قانونی که در آن شرایط و قواعد بیع بیان می‌شود، قانون مدنی است. در قانون مدنی از بیع سلف نامی برده نشده اما براساس تصریح ماده 341، تنظیم قرارداد بیع به صورت سلف و مدت دار، صحیح و قانونی است. علاوه بر قانون مدنی، در قوانین تصویب شده دیگری نیز به شرایط و احکام قرارداد بیع پرداخته شده است. قواعد بیع سلم تنها در برخی موارد با دیگر انواع آن فرق می‌کند و در اکثر موارد مشابه با دیگر انواع بیع تنظیم و امضا می‌شود.

قانون ثبت، قانون تجارت، قانون تجارت الکترونیک و قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه، از جمله قوانینی هستند که در آن‌ها قواعد و شرایط انواع مختلف قرارداد بیع آورده شده است.

نکات مهم در نمونه قرارداد بیع سلف

ارکان تشکیل دهنده این قرارداد عبارتند از:

بایع : شخصی که مال موضوع بیع سلف متعلق به او است و می‌خواهد مالکیت آن مال را به موجب قرارداد بیع به خریدار منتقل کند.

مشتری: شخصی است که مالی را به صورت مدت دار خریداری می‌کند. (به صورت بیع سلف)

مبیع : مال موضوع بیع سلف است که همراه با تاخیر به خریدار تحویل داده می‌شود.

ثمن: بهای مال موضوع بیع سلف است و پرداخت آن نیز به صورت نقدی است.

چند نکته که باید بدانیم:

1. در بیع سلف باید جنس، وصف، میزان و دیگر ویژگی‌های مال مورد معامله، به طور واضح و روشن مشخص شود در غیر این صورت بیع غَرری و باطل است.
2. بیع غرری به بیعی گفته می‌شود که در آن احتمال فریب خوردن و ضرر فروشنده یا خریدار وجود دارد.
3. مال مورد معامله و بهای آن باید غیر هم جنس باشند در غیر این صورت ممکن است از لحاظ شرعی نوعی ربا محسوب شود. برای مثال؛ بهای 100 گرم طلایی که به وسیله بیع سلف فروخته شده نمی‌تواند 150گرم طلا باشد زیرا این معامله از لحاظ شرعی ربوی محسوب می‌شود.

اهمیت نگارش نمونه قرارداد بیع سلف به صورت مکتوب

قانون گذار، هیچ گونه الزامی در خصوص شیوه تنظیم قرارداد بیع سلف ، مقرر نکرده است. تنظیم قرارداد بیع سلف به صورت مکتوب یا غیر مکتوب صحیح است اما با تمام این تفاسیر هیچ انسان عاقب اندیشی مسکن، خودرو، مکان تجارتی یا محصولات باغ یا مزرعه را به صورت لفظی و غیر مکتوب یا به وسیله اشاره خریداری نمی‌کند و نمی‌فروشد.

بنابراین علیرغم عدم تصریح قانون گذار، نوشتن قرارداد بیع سلف به صورت مکتوب، الزامی است زیرا در این قرارداد، مال مورد معامله همراه با تاخیر به مشتری تحویل داده می‌شود و احتمال عدم تطابق مالی که بعداً تحویل می‌دهند با آنچه که طرفین معامله درباره آن با یکدیگر توافق کرده بودند، بسیار زیاد است. قرارداد مکتوب بیع سلف در حقیقت یک سند عادی است که هر یک از خریدار و فروشنده در صورت بروز اختلاف می‌توانند به آن استناد کنند و ادعای خود را به اثبات برسانند.

نگارش نمونه قرارداد بیع سلف

همانطور که در بالا نیز گفتیم قرارداد مکتوب بیع سلف در حقیقت یک سند معامله است و هر یک از خریدار و فروشنده می‌توانند به این قرارداد مکتوب استناد کنند. قراردادی که توسط طرفین بیع سلف تنظیم شده ولی به امضای مامور رسمی نرسیده باشد، یک سند عادی است و هر یک از خریدار و فروشنده در صورت بروز اختلاف می‌توانند با مراجعه به آن سند، اختلاف خود را حل کنند یا نزد مراجع قضایی به این قرارداد مکتوب استناد کنند.

سند بیع سلف در صورتی که به وسیله مامور رسمی، تنظیم و امضا شود یک سند رسمی است و علاوه بر خریدار و فروشنده در مقابل اشخاص دیگر نیز قابل استناد است.

تمام کلماتی که در متن قرارداد بیع سلف نوشته می‌شوند؛ ممکن است به نفع یا به ضرر فروشنده و خریدار مورد استفاده قرار بگیرند. به همین دلیل، متن قرارداد باید به صورت اصولی و ترجیحاً توسط افراد متخصص در امر قراردادها تنظیم شود.

موضوع نمونه قرارداد بیع سلف

موضوع این قرارداد، مالی است که همراه با تاخیر به خریدار تحویل داده می‌شود.

مال موضوع این قرارداد می‌تواند معین یا کلی باشد:

مال معین؛ منحصر به فرد است و نظیر و مانندی ندارد. مانند یک باغ با کد پستی و پلاک مشخص که به صورت سلف خریداری شده و قرار است بعد از 4 ماه به خریدار تحویل داده شود.

مال کلی؛ مالی است که اقسام و مشابه آن زیاد است. مانند 10 تن محصول سال آینده یک مزرعه که به صورت سلف خریداری شده است.

شروط و تعهدات در نمونه قرارداد بیع سلف

به موضوع یا موضوعاتی که خریدار و فروشنده در بیع سلف درباره آن‌ها با یکدیگر به توافق رسیده‌اند، تعهدات و شروط قرارداد گفته می‌شود. برای مثال، فروشنده تعهد می‌کند که بهترین نوع گندم را به خریدار تحویل بدهد یا خریدار متعهد می‌شود که هزینه حمل و نقل گندم از مزرعه فروشنده تا بازار را، خودش پرداخت کند. اگر هر کدام از خریدار و فروشنده به تعهدات خود عمل نکنند، ملزم به جبران خسارات احتمالی به طرف دیگر می‌شوند.

بیع سلف می‌تواند به صورت مطلق نیز تنظیم شود. به بیعی که در آن هیچ گونه شرطی به نفع خریدار یا فروشنده مطرح نشده باشد، بیع مطلق می‌گویند.

مرجع حل اختلاف در نمونه قرارداد بیع سلف

دادگاه‌های عمومی حقوقی و شوراهای حل اختلاف از جمله مراجع رسیدگی هستند که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده‌اند و خریدار و فروشنده برای رفع اختلافات حقوقی خود در رابطه با بیع سلف، می‌توانند به این مراجع مراجعه می‌کنند.

از دیگر مراجع حل اختلاف میان خریدار و فروشنده که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده، داوری است. داور فردی است که با توافق خریدار و فروشنده به عنوان مرجع حل اختلاف میان آن‌ها معین می‌شود. با انتخاب داور برای قرارداد، طرفین معامله برای رفع اختلاف، به جای مراجعه به محاکم دادگستری به داور مراجعه می‌کنند. داور باید از صلاحیت قانونی برخوردار باشد و بتواند میان طرفین حکم کند. باید به این نکته اشاره کنیم که رای داور معتبر و لازم الاجرا است و طرفین باید آن را رعایت کنند.

انتخاب داور باعث می‌شود که روز اختلاف، فرآیند رسیدگی به مشکل میان طرفین قرارداد با سرعت بیشتری طی شود و دیگر به گذراندن فرآیند طولانی حضور در دادگاه نیاز نباشد.

پیشنهاد ما

اگر انجام معامله سلف را در نظر دارید، برای شما لازم است که پیش از هر اقدامی با یک مشاور حقوقی مجرب گفتگو کنید. در راستای معرفی خدمات حقوقی مناسب برای این قرارداد، می‌توانیم به شما خدمات مشاوره تلفنی حقوقی و خدمات تنظیم قرارداد را معرفی کنیم. با زدن روی لینک‌های مربوط به هر کدام از خدمات، می‌توانید درخواستتان را ثبت کنید تا با شما تماس بگیریم.