آشنایی با عقد عهدی، اثر عقد عهدی چیست و شرایط اقاله آن چگونه است؟
کلمه عقد در لغت به معنای بستن و گره زدن آمده و جمع آن نیز عقود است. در آیه «یا ایها الذین آمنوا أوفوا بالعقود…» نیز کلمه عقود به کار می‌رود. در اصطلاح فقهی و حقوقی به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص که آثاری قانونی مانند انتقال مالکیت و ایجاد تعهد را به دنبال دارد، عقد یا قرارداد می‌گویند. عقود بر اساس ماهیت و آثار حقوقی آن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند و عقد عهدی ، یکی از انواع عقود شمرده شده در قانون مدنی است. امضای عقود عهدی باعث ایجاد تعهداتی برای طرفین آن می‌شود. به عبارت دیگر، مهمترین و اصلی‌ترین اثر قانونی امضای عقود عهدی، ایجاد تعهداتی مالی یا غیر مالی برای طرفین آن‌ها است.
قانونگذار ، شرایط و تشریفات خاصی را برای تنظیم، امضا و اجرای عقود عهدی در نظر گرفته است. این عقود در صورتی معتبر هستند که مطابق با شرایط و ضوابط آمره قانونی تنظیم شده باشند. در این مقاله، شرایط قانونی تنظیم و اجرای عقود عهدی را بررسی می‌کنیم.
عقد عهدی چیست؟
در ابتدا باید بگوییم، عقد یک ماهیت حقوقی است که به واسطه توافق میان حداقل دو نفر تحثث پیدا می‌کند و آثاری قانونی مانند انتقال مالکیت و ایجاد تعهد را به دنبال دارد. عقد عهدی به عقدی گفته می‌شود که مشتمل بر التزام و تعهد خواهد بود. بنابراین در پاسخ به این سوال که مهمترین اثر عقد عهدی چیست ؟ باید بگوییم که این عبارت به معنی ایجاد تعهد و التزام برای هر یک از طرفین آن است. عقود حواله، کفالت، ضمان، عاریه، مزارعه و مساقات از جمله عقود عهدی هستند.
بررسی چند نمونه از عقود عهدی
قرارداد میان کارگر و کارفرما از عقود عهدی محسوب می‌شود. زیرا مهمترین و اصلی‌ترین اثر قانونی امضای این قرارداد، ایجاد تعهداتی برای کارفرما و کارگر است. کارگر به موجب امضای قرارداد کار متعهد می‌شود که کار معینی را برای کارفرما انجام بدهد. کارفرما نیز به موجب امضای این قرارداد متعهد خواهد شد که حقوق کارگر را در موعد مقرر پرداخت کند.
قرارداد پیمانکاری از دیگر نمونه‌های قراردادهای عهدی است که به واسطه توافق میان کارفرما و پیمانکار تحقق پیدا می‌کند و از عقود عهدی محسوب می‌شود. پیمانکار به واسطه امضای این قرارداد متعهد می‌شود که پروژه مورد نظر کارفرما را انجام بدهد. کارفرما نیز متعهد خواهد شد که حق الزحمه پیمانکار را به صورت کامل و در موعد زمانی مقرر بپردازد.
قرارداد جعاله نیز به واسطه توافق میان جاعل و عامل تحقق پیدا می‌کند و از عقود عهدی محسوب می‌شود. جاعل به واسطه امضای این عقد، انجام کاری را به عامل واگذار می‌کند. مهمترین اثر این عقد نیز متعهد شدن عامل نسبت به انجام کار مورد نظر جاعل در برابر دریافت جعل (دستمزد) است.
تنظیم عقود عهدی مطابق با ماده 10 قانون مدنی
در اصطلاح حقوقی به قراردادهایی که مطابق با ماده ده قانون مدنی تنظیم می‌شوند، قراردادهای نامعین می‌گویند زیرا شرایط تنظیم و اجرای آن‌ها در قانون مشخص نشده است. مطابق با ماده 10 قانون مدنی، اشخاص می‌توانند در خصوص هر موضوع قانونی و مشروعی با یکدیگر توافق کنند. بنابراین، عقد عهدی نیز می‌تواند براساس ماده 10 قانون مدنی تنظیم شود. قرارداد پیمانکاری از جمله قراردادهای عهدی است که مطابق با ماده 10 تنظیم می‌شود زیرا شرایط تنظیم و اجرای این قرارداد در قانون مشخص نشده است. به عبارت دیگر، قرارداد پیمانکاری از قراردادهای نامعین است زیرا شرایط تنظیم و اجرای آن به واسطه توافق میان کارفرما و پیمانکار مشخص می‌شود.
شرایط صحت عقد عهدی
همانگونه که در مقدمه این مطلب نیز توضیح دادیم، عقود عهدی در صورتی معتبر و دارای آثار حقوقی هستند که مطابق با شرایط قانونی تنظیم شده باشند. قانونگذار، شرایط عمومی و اساسی صحت تمام قراردادها را در ماده 190 قانون مدنی مشخص می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که رعایت شرایط تعیین شده در این ماده از شرایط اساسی صحت تمام قراردادها است. در ادامه، شرایط مذکور در ماده 190 را به صورت مختصر بررسی می‌کنیم:
- قصد و رضایت طرفین: عقود عهدی در صورتی معتبر هستند که طرفین با اراده و اختیار کامل آن‌ها را امضا کرده باشند؛
- اهلیت طرفین: طرفین عقود عهدی باید عاقل، بالغ و رشید باشند. بنابراین، عقد عهدی که توسط نابالغ، غیر رشید و مجنون امضا شده باشد، غیر نافذ و فاقد آثار حقوقی است؛
- معلوم بودن موضوع عقد: تعهدی که عقد عهدی برای ایفای آن تنظیم شده باید به صورت کلی و اجمالی مشخص باشد؛
- مشروعیت جهت: جهت در واقع همان هدف و انگیزه اصلی طرفین از امضای عقد عهدی خواهد بود. نامشروع بودن جهت عقود عهدی که به آن تصریح نیز شده است، باعث باطل شدن این عقود می‌شود.
لازم بودن عقد عهدی
قرارداد عهدی می‌تواند لازم یا جایز باشد. قرارداد جایز به قراردادی گفته می‌شود که انحلال آن امکان پذیر نیست مگر در صورتی که قانونگذار، شرایط انحلال آن را پیش بینی کرده باشد. قانونگذار در قانون مدنی، اصل و قاعده را بر لازم الاجرا و غیر قابل انحلال بودن تمام عقود قرار می‌دهد. بنابراین، عقود عهدی نیز از انواع قرارداد لازم الاجرا و غیر قابل انحلال هستند مگر در صورتی که قانونگذار، جایز بودن آن‌ها را مشخص کرده باشد.
برای مثال، عقد وکالت، یک عقد عهدی است که به واسطه توافق میان موکل و وکیل تحقق پیدا می‌کند. وکیل به واسطه امضای این قرارداد متعهد می‌شود تا کاری را به نمایندگی از موکل خود انجام بدهد. جایز بودن عقد وکالت باعث می‌شود که موکل هر زمان که اراده کند، بتواند وکیل را عزل کند. وکیل نیز هر زمان که اراده کرد، می‌تواند استعفا بدهد.
نحوه فسخ و اقاله عقد عهدی
عقود عهدی می‌توانند لازم یا جایز باشند. همچنین گفتیم که انحلال عقود لازم در صورتی امکان پذیر می‌شود که قانونگذار اجازه بدهد. در اینجا باید اضافه کنیم که انحلال عقود جایز به واسطه فسخ و اقاله آن‌ها امکان پذیر می‌شود. فسخ قرارداد به معنای انحلال عقود لازم توسط یکی از طرفین آن‌ها است. قانونگذار، شرایط فسخ هر یک از عقود لازم را در قانون مدنی و دیگر قوانین مشخص تعیین خواهد کرد. طرفین عقود لازم که عهدی هستند با استناد با قانون می‌توانند نسبت به فسخ آن‌ها اقدام کنند.
اقاله قرارداد به معنای انحلال عقود لازم به واسطه توافق و تراضی میان طرفین آن‌ها است. به عبارت دیگر، قانونگذار به طرفین عقود لازم اجازه می‌دهد که این عقود را با توافق و تراضی میان خودشان منحل کنند. اقاله عقد عهدی نیز به معنای انحلال عقود عهدی لازم الاجرا به واسطه توافق و تراضی میان طرفین آن‌ها است. برای مثال، قرارداد پیمانکاری، یک قرارداد عهدی لازم محسوب می‌شود و به همین دلیل، کارفرما و پیمانکار با توافق یکدیگر می‌توانند این قرارداد را اقاله کنند.
توصیه ما در خصوص تنظیم عقود عهدی
امضای عقود عهدی باعث ایجاد حقوق و تعهداتی برای طرفین آن می‌شوند. این عقود در صورتی از نفوذ و تاثیر قانونی برخوردار خواهند شد که مطابق با قانون تنظیم شده باشند. به همین دلیل، تنظیم دقیق و صحیح این عقود بسیار دارای اهمیت است. توصیه می‌کنیم که عقود عهدی با نظارت و مشورت کارشناسان حقوقی تنظیم شوند.
خدمات تنظیم قرارداد رکلا به طرفین عقود عهدی امکان می‌دهد که عقد مورد نظر خودشان را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.
همچنین، خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا به شما امکان می‌دهد که سوالات حقوقی خود در زمینه شرایط تنظیم و اجرای عقود عهدی را با کارشناسان حقوقی در میان بگذارید.
