عقد ضمانت چیست ؛ بیان تعریف عقد ضمانت در قانون مدنی و شرایط آن

برای تعریف عقد ضمانت باید به ریشه ضمان توجه کنیم. ضمان به معنای به عهده گرفتن و متعهد شدن است و از اصطلاحاتی محسوب می‌شود که در فقه و حقوق مدنی ایران ذکر شده است. عقد ضمان ریشه در آموزه‌های شریعت اسلام و کتاب‌های فقهی دارد. عقد ضمانت به معنای توافق میان دو یا چند شخص بوده و اثر آن نیز انتقال مالکیت از شخصی به شخص دیگر یا تعهد به انجام کاری است. عقد ضمانت با توافق ضامن و مضمون له به وجود می‌آید و اثر آن نیز متعهد شدن ضامن در مقابل مضمون له و از بین رفتن مسئولیت بدهکار است.

ضمانت کردن از دیگران به عنوان یک سنت اجتماعی پسندیده شناخته می‌شود که از قدیمی‌ترین ایام تا کنون در روابط اقتصادی، تجاری و اجتماعی جوامع بشری به عنوان امری رایج و متداول مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر ضمانت، ممکن است که اشخاص تمایل داشته باشند که از توافق‌های دیگری مانند قرارداد رهن اموال غیر منقول نیز استفاده کنند. برای مطالعه درباره این عقد، می‌توانید با زدن روی لینک به صفحه این مقاله وارد شوید و آن را مطالعه کنید. علاوه براین، لازم است از تفاوت‌های ضمان با عقد حواله در قانون مدنی نیز آگاه باشید. به همین دلیل به شما پیشنهاد می‌کنیم که مقاله مربوط به آن را نیز مطالعه نمایید.

عقد ضمانت چیست ؟

این عقد در قانون مدنی و در مواد 684 الی 723 تعریف و معین شده است. مطابق با ماده 684، ضامن شدن یک عمل حقوقی است که با توافق دو طرف به وجود می‌آید و اثر حقوقی آن نیز متعهد شدن ضامن به برگرداندن بدهی دیگری است. در اثر عقد ضمان طلب فرد بدهکار به عهده ضامن قرار می‌گیرد و بدهی مدیون اصلی به ضامن منتقل می‌شود. بعد از تنظیم نمونه عقد ضمانت ، مسئولیت مدیون اصلی به طور کلی از بین می‌رود زیرا در اثر عقد ضمانت مسئولیت او به ضامن منتقل شده است.

این عقد با توافق ضامن و طلبکار (مضمون له) تشکیل می‌شود و میان طرفین لازم الاجرا است زیرا هیچ یک از ضامن و مضمون له حق برهم زدن آن را ندارند.

موضوع اصلی عقد ضمانت تعهد ضامن نسبت به تسویه بدهی مدیون است. بنابراین در شمار عقود عهدی قرار می‌گیرد. قرارداد ضمانت وام بانکی از متداول‌ترین نوع این عقد است که در موارد زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ارکان قانونی سازنده عقد ضمانت

ارکان قانونی سازنده عقد ضمانت عبارت است از:

1. ضامن: ضامن شخصی است که در اثر امضای عقد ضمانت، متعهد به تسویه طلبی می‌شود که دیگری به عهده داشته است. در مواقعی این عقد را قرارداد ضامن نیز می‌نامند.
2. مضمون له: طلبکار مدیون اصلی است و در اثر این توافق، قبول می‌کند که طلب او از مدیون اصلی به ضامن منتقل بشود.
3. مضمون عنه: مدیون اصلی است و در اثر عقد ضمان مسئولیت تسویه بدهی که به عهده او است به ضامن منتقل می‌شود.
4. مورد ضمان: مالی است که مدیون اصلی باید به مضمون له بپردازد و در اثر عقد ضمانت مسئولیت تسویه آن به عهده ضامن قرار می‌گیرد.

بررسی و توضیح انواع عقد ضمان

عقد ضمان براساس انتقال یا عدم انتقال کامل مسئولیت از بدهکار به ضامن، به یکی از انواع زیر تشکیل می‌شود:

1. نقل ذمه به ذمه: در این نوع از توافق، تمامی مسئولیت تسویه بدهی از بدهکار به ضامن منتقل می‌شود. به گونه‌ای که بدهکار دیگر هیچ گونه مسئولیتی به عهده ندارد. در صورتی که عقد ضمان به صورت مطلق و بدون هیچ قید و شرطی تنظیم شده باشد، از نوع نقل ذمه به ذمه است.
2. ذم ضمه به ضمه: ذم به معنای اضافه شدن است. در این نوع از عقد ضمان، مسئولیت تسویه بدهی که به عهده بدهکار است به طور کامل به ضامن منتقل نمی‌شود زیرا در ضمن این نوع از توافق شرط می‌شود که ضامن و مدیون اصلی هر دو به صورت مشترک در برابر طلبکار مسئول هستند و او می‌تواند برای دریافت طلب خود، به هر کدام از آن‌ها مراجعه کند یا اینکه ضامن در ضمن عقد شرط می‌کند که تنها در صورتی بدهی مدیون را تسویه می‌کند که او قادر به تسویه آن نباشد. در این حالت، طلبکار برای دریافت بدهی باید ابتدا به مدیون مراجعه کند و در صورتی که او بدهی خود را تسویه نکرد، می‌تواند به ضامن مراجعه کند.

شیوه نگارش نمونه عقد ضمانت

عقد ضمانت به وسیله اعلام اراده از جانب ضامن و طلبکار (مضمون له) ایجاد می‌شود. قانون در مورد نحوه اعلا اراده ضامن و طلبکار هیچ گونه الزامی را شرط نکرده است. بنابراین اعلام اراده آن‌ها می‌تواند مکتوب، شفاهی یا حتی به وسیله اشاره باشد اما در دنیای امروز، عقد شفاهی ضمانت ، عمل چندان عاقلانه و مرسومی نیست زیرا الفاظی که به طور شفاهی بیان می‌شوند و مکتوب نیستند، از سندیت و اعتبار زیادی برخوردار نخواهند بود. ممکن است هر یک از طرفین عقد شفاهی ضمانت ، توافقات شفاهی را به سود خود تغییر دهد یا به طور کلی منکر عقد شود. با توجه به تمام این مطالب، لازم است که توافق نامه به صورت مکتوب و توسط فردی که به قوانین آن آشنایی کامل دارد، نوشته شود. بنابراین، حتما قرارداد ضمانت از دین را به صورت مکتوب بنویسید.

اشخاص حاضر در عقد ضمانت چه شرایطی دارند؟

این توافق با رضایت طلبکار و ضامن ایجاد می‌شود. بنابراین لازم است که آن‌ها:

1. عاقل، بالغ و رشید باشند: کودکان زیر 18 سال و همچنین افراد سفیهی که قادر به تشخیص سود و زیان معاملات نیستند و افرادی که قوای فکری آنان از بین رفته است، نمی‌توانند به عنوان ضامن یا طلبکار، نمونه عقد ضمانت را تنظیم و امضا کنند زیرا این اشخاص از اهلیت قانونی لازم برخوردار نیستند و به همین دلیل توافقی که به وسیله آن‌ها امضا شده است مورد حمایت قانون گذار قرار نمی‌گیرد.
2. ضامن و طلبکار باید با اختیار کامل عقد را تنظیم کنند و به وسیله اجبار و تهدید، مجبور به امضای آن نشده باشند. برای مثال زمانی که بدهکار، ضامن را تهدید کرده باشد که اگر از او ضمانت نکند به فرزندان او آسیب می‌زند. در این شرایط عقد صحیح نیست.
3. ضامن و طلبکار باید قصد امضای توافق و قصد انجام دادن موضوع آن را داشته باشند. فقدان قصد و اراده در طرفین این توافق به دلیل بیهوشی ، مستی، خواب یا هر دلیل دیگری باعث باطل شدن عقد ضمان می‌شود.
4. رضایت و قصد مدیون اصلی از شرایط انجام عقد نیست.
5. چند نفر می‌توانند به عنوان ضامن، این عقد را امضا کنند و مسئولیت تسویه بدهی مدیون را به عهده بگیرند.

آیا ضامن می‌تواند بدهی تسویه شده را از بدهکار بگیرد؟

ضامن هنگامی می‌تواند بدهی را از بدهکار مطالبه کند که:

1. بدهی او را تسویه کرده باشد.
2. قبل از تسویه بدهی از بدهکار اجازه گرفته باشد.
3. ضامن فقط میتواند آن میزان وجه مالی را که به بدهکار می‌پردازد، از او مطالبه کند.
4. در صورتی که ضامن بیشتر از میزان بدهی به طلبکار بپردازد، تنها در صورتی می‌تواند وجه اضافه را از او مطالبه کند که قبل از تسویه بدهی به طلبکار از مدیون اجازه گرفته باشد.

تعهدات و شرایط عقد ضمانت

عقد ضمانت از عقود عهدی است که موضوع اصلی آن را تعهد ضامن به تسویه بدهی که بر عهده او قرار گرفته است، تعریف می‌کنند.

عقد ضمانت به وسیله توافق طلبکار و ضمان امضا و ایجاد می‌شود. بنابراین آن‌ها می‌توانند درباره هر موضوعی با یکدیگر توافق و آن را به صورت شرط در ضمن نمونه عقد ضمانت بیاورند. با این استثنا که حق ندارند بر خلاف قوانین آمره، مقررات شرع اسلام یا نظم عمومی جامعه، با یکدیگر توافق کنند.

برای مثال ضامن می‌تواند شرط می‌کند تنها در صورتی بدهی مدیون را تسویه می‌کند که او قادر به تسویه بدهی خودش نباشد.

پیشنهاد ما

می‌دانیم که ضامن شدن با ریسک بالایی همراه است. به همین دلیل اگر می‌خواهید توافقی با این مضمون برقرار کنید، باید جوانب متعدد این اقدام را بسنجید. به همین دلیل به شما پیشنهاد می‌کنیم که حتما به چگونگی نگارش این توافق نامه نظارت داشته و همچنین از محتویات آن آگاه باشید. برای این منظور مناسب‌ترین کار این است که پیش از هر اقدام، با ثبت درخواست تنظیم قرارداد و همچنین با ثبت درخواست مشاوره حقوقی تلفنی ، با مشاوران حقوقی مجرب ارتباط بگیرید و توافق نامه را مطابق با شروطی که در نظر دارید، تنظیم کنید.