تعریف قرارداد بیع و شرایط و نکات مهم در قرارداد بیع
قرارداد بیع مهمترین قرارداد ذکر شده در قانون مدنی است. منشاء نامگذاری بِیع به عرف تجاری مردم عربستان در دوران ظهور اسلام برمی‌گردد. این قرارداد در کتاب قرآن و به تبع آن در کتاب‌های فقهی ذکر شده و اکثر قواعد قانونی آن برگرفته از آموز‌ه‌های قرآن و احکام فقهی است.
«مبادله دو مال براساس تراضی» تعریفی لغوی است که از بیع ارائه داده‌اند. قانون مدنی نیز این قرارداد را به عنوان «تملیک مال به عوض معلوم» تعریف کرده است. در عرف به بیع معامله گفته می‌شود.
معامله کردن افراد با یکدیگر و وضع قوانین حاکم بر آن، سابقه‌ای به قدمت تمدن بشری دارد اما امروزه به دلیل گسترده‌تر شدن روابط اجتماعی و پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات ، در هر ثانیه، هزاران نفر در سراسر دنیا با یکدیگر معامله می‌کنند. به همین دلیل دولت‌ها قوانین متعددی را برای مشخص کردن قواعد حاکم بر بیع به تصویب رسانده‌اند. در ادامه نکات حقوقی و مهمترین قوانین بیع را برایتان شرح خواهیم داد.
قرارداد بیع چیست؟
قرارداد به معنی توافق دو یا چند شخص نسبت به انجام دادن کار یا انتقال مالکیت مال است.
بیع توافقی است که طرفین آن خریدار و فروشنده هستند و موضوع آن نیز انتقال مالکیت یک یا چند مال در مقابل پرداخت بها است.
مهم ترین ارکان سازنده فرم قرارداد بیع عبارتند از:
- بایع : به عنوان فروشنده قرارداد را امضا می‌کند و مالک مال موضوع قرارداد می‌شود.
- مشتری: خریدار مال است و بعد از امضای قرارداد ، مالکیت مال به او منتقل خواهد شد.
- مبیع : مال مورد توافق بایع و مشتری است که در اثر امضای قرارداد به مشتری منتقل می‌شود.
- ثمن: بهای مبیع است و باید مشتری آن را به بایع پرداخت کند.
قوانین مرتبط با قرارداد بیع
قانون مدنی مهمترین و اصلی‌ترین قانونی است که به تعریف بیع، بیان شرایط صحت و همچنین شرایط فسخ آن پرداخته است.
علاوه بر قانون مدنی در قوانین دیگری نیز قواعد مربوط به معامله برخی اموال آمده است. از جمله:
- قانون تجارت مصوب 1311؛
- قانون ثبت مصوب 1310؛
- قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج، اوقاف و امور خیریه مصوب 1360؛
- قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1384؛
- قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382.
نکات مهم در قرارداد بیع
معین بودن یکی از نکات مهم در قرارداد بیع است. قانون گذار از این قرارداد نام برده و شرایط و قواعد آن را مشخص کرده و این به معنای معین بودن این قرارداد است.
شرایط و قواعد بیع، اَمری یا تکمیلی هستند:
- قواعد امری بیع: این قواعد لازم الاجرا هستند و طرفین قرارداد به هیچ وجه حق نقض این قوانین را ندارند زیرا هرگونه توافق برخلاف قواعد آمره به باطل شدن نمونه قرارداد بیع نامه ختم می‌شود. برای مثال یکی از قواعد آمره بیع، مشروع و قانونی بودن مبیع است.
- قواعد تکمیلی بیع: هدف قانون گذار از تصویب این قواعد، تکمیل کار طرفین قرارداد است. طرفین معامله می‌توانند برخلاف این قواعد با یکدیگر توافق کنند بدون آنکه به قرارداد آن‌ها خللی وارد شود. همچنین قوانین تکمیلی بیع توانایی مقاومت در برابر عرف تجاری محل تنظیم قرارداد را ندارند زیرا قواعد عرفی بر قوانین تکمیلی غلبه می‌کنند. برای مثال در قانون مشخص شده که هزینه حمل و نقل و تحویل مبیع به خریدار، به عهده فروشنده است. این یک قاعده تکمیلی محسوب می‌شود و طرفین معامله می‌توانند برخلاف آن با یکدیگر توافق کنند.
فرم خام قرارداد بیع ، پس از نوشته شدن قسمت‌های خالی آن توسط خریدار و فروشنده، به یک قرارداد لازم الاجرا تبدیل می‌شود و طرفین معامله تنها با اجازه قانون گذار، می‌توانند این قرارداد را فسخ کنند.
بیع از قراردادهای تملیکی و معوض است زیرا مهمترین اثر آن، انتقال مالکیت از خریدار به فروشنده در مقابل پرداخت بها خواهد بود.
اهمیت نوشتن نمونه قرارداد بیع نامه به صورت کتبی
قانون گذار کتبی بودن را جزء شرایط قرارداد بیع به شمار نیاورده است. بنابراین قرارداد شفاهی بیع نیز مانند قرارداد کتبی آن مورد پذیرش قانون گذار قرار گرفته است.
قانون گذار، بیع را محدود به قرارداد کتبی یا شفاهی نمی‌داند بلکه داد و ستد و اشاره خریدار و فروشنده را از دیگر را‌‌ه‌های ایجاد بیع به شمار آورده است.
موضوع فرم خام قرارداد بیع
موضوع این قرارداد، همان مالی است که مالکیت آن به خریدار منتقل می‌شود.
مال موضوع قرارداد باید معلوم و معین باشد زیرا جهل به آن، باعث باطل شدن قرارداد می‌شود.
فروش مال مشاع جایز است اما سایر شرکا نیز باید رضایت خود را اعلام کنند.
تمام مُتِعَلَقات عرفی مال مورد معامله به خریدار منتقل می‌شود اما لوازم جانبی آن در اثر قرارداد منتقل نخواهد شد مگر اینکه خریدار و فروشنده برخلاف این قاعده با یکدیگر توافق کرده باشند.
مال مورد معامله باید به‌گونه‌ای باشد که فروشنده بتواند آن را به خریدار تحویل بدهد یا در صورت ناتوانی فروشنده از تحویل دادن آن، خود خریدار توانایی دسترسی پیدا کردن به مال را داشته باشد.
علاوه بر مال موضوع قرارداد، باید تمام ویژگی‌ها، اوصاف و لوازم متعلق به آن نیز در متن قرارداد ذکر شود.
مبلغ قرارداد بیع
به مبلغ این قرارداد ثمن گفته می‌شود. میزان ثمن به توافق فروشنده و خریدار بستگی دارد.
قراردادهای بیع براساس نحوه پرداخت ثمن به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
- بیع نقد: پرداخت مبلغ قرارداد آنی و در زمان معامله (حال) صورت می‌گیرد و تحویل مال موضوع معامله همزمان با آن انجام می‌شود.
- بیع نسیه: مال موضوع معامله به صورت حال (در زمان معامله) تحویل داده می‌شود اما پرداخت ثمن با تاخیر صورت می‌پذیرد.
- بیع سلم: مبلغ قرارداد در زمان معامله پرداخت می‌شود اما تحویل مال موضوع معامله با تاخیر همراه است.
- بیع کالی به کالی: پرداخت مبلغ قرارداد و تحویل مال موضوع معامله همراه با تاخیر هستند.
شروط و تعهدات قرارداد
تعهد اصلی این قرارداد تحویل مبیع توسط بایع و پرداخت ثمن توسط مشتری است اما خریدار و فروشنده می‌توانند در مورد موضوعات فرعی دیگر یا برخلاف قوانین تکمیلی و عرفی بیع نیز با یکدیگر توافق کنند. خریدار و فروشنده باید وظایف و تکالیفی را که به موجب قرارداد به عهده آن‌ها قرار گرفته است رعایت و به تعهدشان عمل کنند. در غیر این صورت ممکن است طرف دیگر قرارداد، حق فسخ قرارداد بیع را به دست بیاورد.
قرارداد بیع می‌تواند بدون ذکر هیچ گونه توافق و تعهد فرعی نیز تنظیم و امضا شود.
حل اختلاف و داوری در قرارداد بیع
خریدار و فروشنده می‌توانند با توافق یکدیگر فردی را به عنوان داور تعیین کنند. داور فردی است که به عنوان مرجع حل اختلاف طرفین این معامله شناخته می‌شود.
طرفین معامله با تعیین داور، از روند طولانی دادرسی در محاکم دادگستری و شوراهای حل اختلاف رهایی پیدا می‌کنند و این امکان را خواهند داشت که در صورت بروز مشکل، با صرف هزینه و زمان کمتری، به اختلاف آن‌ها رسیدگی شود.
نسخه‌های قرارداد بیع
تعداد نسخه‌های این قرارداد، معادل تعداد طرفین معامله به همراه یک نسخه اضافه‌تر است. نسخه اضافه این قرارداد، معمولا با هدف ارائه به مراجع حل اختلاف تهیه می‌شود.
در نظر داشته باشید که تمام نسخه‌های قرارداد بیع باید متحدالشکل بوده و همگی آن‌ها از محتوای یکسانی برخوردار باشند. همچنین لازم است که تمام نسخه‌های قرارداد با قید تاریخ به امضای طرفین معامله برسند.
پیشنهاد ما
همانطور که اشاره کردیم، معامله بیع از مهمترین قراردادهایی است که میان اشخاص امضا و اجرا می‌شود. به همین دلیل بسیار مهم است که برای انجام این معامله یک قرارداد مناسب داشته باشید. در این زمینه به شما پیشنهاد می‌کنیم که با زدن روی لینک تنظیم قرارداد و ثبت درخواست خود، مسئولیت تنظیم قرارداد مورد نظرتان را به تیم حقوقی رکلا بسپارید. علاوه براین، شما می‌توانید با ثبت درخواست مشاوره حقوقی تلفنی (روی لینک بزنید) در خصوص معامله‌ای که انجام می‌دهید، با مشاور حقوقی گفتگو کنید.
