ترهین دارایی ؛ راهکاری قانونی به منظور تضمین پرداخت بدهی
در اصطلاح قانون مدنی به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص، عقد یا قرارداد گفته می‌شود. عقود، موضوعات و انواع بیشمار و نامحدودی دارند. قانونگذار، شرایط و تشریفات تنظیم و اجرای برخی عقود مهم را در قانون مدنی مشخص کرده است که در اصطلاح به آن‌ها عقود معین گفته می‌شود. قرارداد رهن نیز یکی از انواع مهم قرارداد معین است زیرا قانونگذار، فصل هجدهم قانون مدنی را به تعیین شرایط و تشریفات تنظیم و اجرای این عقد اختصاص می‌دهد. این عقد میان طلبکار و بدهکار تنظیم می‌شود. بدهکار به واسطه تنظیم این عقد، مال خود را برای تضمین پرداخت دینی که به طلبکار دارد، نزد او به گرو می‌گذارد. بنابراین میتوان گفت، ترهین دارایی به این معنا است که بدهکار، یکی از دارایی‌های خود را نزد طلبکار به گرو بگذارد.
به رهن گذاشتن دارایی در صورتی صحیح و دارای اعتبار و آثار قانونی است که از شرایط و تشریفات عقد رهن تبعیت کند. در ادامه این نوشته شرایط و تشریفات تنظیم عقد رهن برای ترهین دارایی را بررسی می‌کنیم.
ترهین دارایی چیست؟
همانگونه که گفتیم، قانونگذار، شرایط و تشریفات قانونی ترهین اموال را در مواد 771 الی 794 قانون مدنی مشخص کرده است. با توجه به ماده 771 میتوان گفت که ارکان قانونی و تشکیل دهنده ترهین دارایی ، راهن، مرتهن و مال مرهونه هستند.
یکی از متداول‌ترین روش‌های ترهین دارایی، ترهین سند است. با زدن روی همین عبارت در جمله قبل، می‌توانید یک مقاله جامع و اختصاصی در این موضوع را در مجله حقوقی رکلا مطالعه کنید. می‌دانیم که انواع سند رسمی ، مدرک مالکیت شما نسبت به یک مال یا دارایی محسوب می‌شوند که می‌توانید از آن دارایی‌ها برای قرارداد رهن و ترهین دارایی استفاده کنید. آنچه در عرف و در روابط میان اشخاص متداول است و به تعدد مشاهده می‌شود، این نوع توافق است که شخصی مدرک مالکیت خود نسبت به یک مال را در رهن شخص دیگری قرار دهد که به دلایلی به او بدهکار است. در واقع این نوع ترهین، یکی از روش‌های ارائه تضمین در معاملات یا توافقات میان اشخاص محسوب می‌شود. در ادامه به ارکان ترهین دارایی اشاره می‌کنیم و درباره هر کدام توضیح خواهیم داد.
راهن (رهن گذارنده) در ترهین دارایی
راهن به شخصی گفته می‌شود که به شخص دیگری بدهکار است و یکی از دارایی‌های خود را نزد او به رهن می‌گذارد. ترهین دارایی ، یک عمل حقوقی است. بنابراین راهن در صورتی می‌تواند اموال خود را نزد طلبکار به رهن بگذارد که از صلاحیت و شرایط قانونی لازم برای انجام اعمال حقوقی برخوردار باشد. به رهن گذاشتن دارایی، باعث دخل و تصرف راهن در اموال و حقوق خودش می‌شود. به همین دلیل، راهن باید برای دخل و تصرف در اموال و حقوق مالی خود صلاحیت داشته باشد. در صورتی که راهن به واسطه حکم قانون یا رای صادره از دادگاه، نسبت به دخل و تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع شده باشد، دیگر نمی‌تواند نسبت به ترهین دارایی خود اقدام کند. لازم به ذکر است که اشخاص حقوقی نیز می‌توانند عقد رهن را با راهن امضا کنند.
مُرتَهِن (رهن گیرنده) در ترهین دارایی
مرتهن به یک شخصی حقیقی یا شخص حقوقی گفته می‌شود که راهن به او بدهی دارد و مال خود را نزد او به رهن می‌گذارد. مرتهن نیز در صورتی می‌تواند دارایی راهن را به رهن بگیرد که عاقل، بالغ و رشید باشد. شخصی که به واسطه رای دادگاه یا در اثر حکم قانون از دخل و تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع شده است نیز نمی‌تواند به عنوان مرتهن نسبت به ترهین دارایی خود اقدام کند.
مال مرهونه در ترهین دارایی
عین مرهونه یا مال مرهونه در اصطلاح قانون مدنی به معنای آن دسته از اموال و دارایی‌های راهن است که نزد مرتهن به رهن گذاشته می‌شود. باید به این نکته توجه داشته باشیم که عقد رهن در صورتی تحقق پیدا میکند و از آثار و اعتبار قانونی برخوردار می‌شود که راهن، عین مرهونه را به مرتهن تسلیم کرده باشد. عدم تسلیم عین مرهونه به مرتهن باعث باطل شدن ترهین دارایی می‌شود. به همین دلیل، عین مرهونه در ترهین دارایی باید از شرایطی برخوردار باشد. در ادامه به شرح این شرایط می‌پردازیم.
شرایط لازم برای عین مرهونه در ترهین دارایی
گفتیم مال مرهونه باید دارای شرایطی باشد. قابل نقل و انتقال بودن، عین معین بودن و قابل تقسیم بودن از مهمترین ویژگی‌های یک مال مرهونه است. در ادامه درباره هر کدام از موارد توضیحات دقیقی را بیان می‌کنیم.
قابل نقل و انتقال باشد
مهمترین و اصلی‌ترین هدف از ترهین دارایی این است که اگر راهن بدهی خود را به مرتهن پرداخت نکرده باشد، او (مرتهن)، از طریق فروش دارایی راهن بتواند طلب خود را وصول کند. بنابراین، دارایی راهن که نزد مرتهن به رهن گذاشته می‌شود باید از نظر وضعیت قانونی به گونه‌ای باشد که مرتهن بتواند آن را به فروش برساند.
قانونگذار نیز در ماده 773 قانون مدنی به صراحت بر این موضوع تاکید میکند که مال مرهونه باید قابل نقل و انتقال باشد. برای مثال، فروش اموالی که به واسطه رای صادره از مراجع قضایی توقیف شده‌اند، ممنوع است. به همین دلیل، راهن نمی‌تواند آن دسته از دارایی‌های خود که توقیف شده‌اند را نزد مرتهن به رهن بگذارد. همچنین ترهین آن دسته از دارایی‌های مرتهن که او به صورت غیر قانونی و از راه نامشروع به دست آورده نیز ممنوع است. برای مثال، غاصب نمی‌تواند زمینی که از دیگری غصب کرده است را به عنوان تضمین پرداخت دین نزد مرتهن، گرو بگذارد.
همچنین باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که تغییر دارایی موهوبه به واسطه توافق راهن و مرتهن امکان پذیر می‌شود.
عین معین باشد
عین معین به مالی گفته می‌شود که وجود خارجی دارد و معلوم و مشخص است. در ترهین دارایی نیز مال مرهونه باید وجود خارجی داشته و معلوم و مشخص باشد. به همین دلیل، ترهین دارایی راهن که وجود فیزیکی و مادی ندارد یا نامعلوم و مبهم است، از آثار و اعتبار قانونی برخوردار نخواهد شد.
قابل تسلیم باشد
عقد رهن در صورتی تحقق پیدا میکند و از آثار و اعتبار قانونی برخوردار می‌شود که راهن، عین مرهونه را به مرتهن تسلیم کند. به همین دلیل در ترهین دارایی ، مال مرهونه باید از نظر فیزیکی و وضعیت حقوقی به گونه‌ای باشد که راهن بتواند آن را به مرتهن تسلیم کند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که عدم تسلیم عین مرهونه به مرتهن باعث بطلان ترهین دارایی می‌شود.
نحوه انحلال ترهین دارایی
همانگونه که گفتیم، عقد به معنای توافق الزام آور میان دو یا چند شخص است. همچنین به این موضوع نیز اشاره کردیم که عقود تعداد نامحدود و بی شماری دارند. قانونگذار، عقود میان اشخاص را براساس نحوه انحلال آن‌ها به عقد لازم و عقد جایز تقسیم میکند. قرارداد لازم به عقدی گفته می‌شود که انحلال آن باید همراه با شرایط و تشریفات قانونی باشد. در مقابل، عقد جایز به عقدی می‌گویند که انحلال آن به شرایط و تشریفات خاصی نیاز ندارد.
عقد رهن، از طرف راهن، لازم اما نسب به مرتهن، جایز است. به زبان ساده‌تر، مرتهن اختیار انحلال عقد رهن را دارد اما راهن از این اختیار برخوردار نیست.
اقاله قرارداد در اصطلاح قانون مدنی به معنای انحلال قرارداد لازم توسط طرفین آن است. بنابراین به نظر می‌رسد که راهن و مرتهن نیز می‌توانند عقدی که به منظور ترهین دارایی تنظیم شده است را با توافق یکدیگر منحل کنند.
لازم به ذکر است که فوت راهن یا مرتهن باعث انحلال عقد رهن نمی‌شود. در این حالت، مسئولیت ناشی از ترهین مال مرهونه به وراث راهن و مرتهن منتقل خواهد شد.
همچنین باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که تلف شدن دارایی مرهونه باعث انحلال عقد رهن نخواهد شد. در صورتی که دارایی مرهونه تلف شده باشد، باید مال دیگری جایگزین آن شود.
فک ترهین دارایی چیست؟
فک رهن به معنای آزاد شدن عین مرهونه است. در واقع فک رهن باعث می‌شود که مرتهن دیگر حقی نسبت به عین مرهونه نداشته باشد. در ادامه، مواردی که باعث فک ترهین دارایی می‌شود را بررسی می‌کنیم:
- پرداخت دین از طرف راهن: در صورتی که راهن بدهی خود را به مرتهن بپردازد، اقدام او باعث خواهد شد که دارایی مرهونه از رهن مرتهن خارج شود؛
- صرفه نظر کردن مرتهن از مال مرهونه: مرتهن با اختیار و اراده خود می‌تواند از حقی که نسبت به دارایی مرهونه دارد، صرفه نظر کند. در این حالت نیز دارایی مرهونه از رهن مرتهن خارج خواهد شد.
خدمات گروه حقوقی رکلا برای تنظیم عقد رهن
عقد رهنی که به صورت مکتوب تنظیم شده باشد، در واقع سندی است که به توافق میان راهن و مرتهن دلالت میکند. این سند در صورتی معتبر است که مطابق با شرایط و تشریفات قانونی عقد رهن تنظیم شود. همچنین این سند باید به گونه‌ای تنظیم شده باشد که تمام شرایط و موضوعات مورد توافق راهن و مرتهن را در بر بگیرد.
راهن و مرتهن با استفاده از خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی رکلا می‌توانند قرارداد رهن مورد نظر خودشان را مطابق با شرایط و ضوابط قانونی و توسط کارشناسان این گروه تنظیم کنند.
