قرارداد رهن و پاسخ به این سوال که قرارداد رهنی چیست؟
قرارداد رهن یک قرارداد یا یک توافق است که به موجب یک طلب حقوقی میان طرفین برقرار می‌شود. این قرارداد کاربرد بسیار زیادی دارد، به اندازه‌ای که می‌تواند به عنوان یکی از شروط مهم در بسیاری از قراردادها نوشته شود. احتمالا درباره رهن زیاد شنیده‌اید. یادمان باشد که این قرارداد با آن توافقی که برای در اختیار گرفتن واحدهای قابل اسکان و واحدهای تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد، تفاوت دارد. استفاده از عنوان «رهن» ، برای آن معاملات یک اشتباه رایج و متداول است و بهتر خواهد بود که برای انجام آن‌ها از عنوان قرض الحسنه یا ودیعه استفاده شود.
قرارداد رهنی یکی از قراردادهای پرکاربرد تجاری است که در قانون مدنی به صراحت درباره آن نوشته شده است و ماده‌های 771 تا 794 قانون مدنی، به این قرارداد اختصاص دارد. در این مقاله، سعی می‌کنیم که با بررسی این ماده‌ها، به تعاریفی کاربردی از قرارداد رهن دست پیدا کنیم. اگر تمایل دارید که درباره این قرارداد معین، اطلاعات کاربردی کسب کنید یا اگر می‌خواهید با استفاده از شرایط این توافق، مالی را در رهن قرار دهید یا اینکه مالی را به عنوان رهن بپذیرید، این مقاله برای شما مناسب خواهد بود.
قرارداد رهنی چیست
از ابتدایی‌ترین سوالاتی که درباره قرارداد رهن پرسیده می‌شود، سوالاتی است که ماهیت این توافق را هدف قرار می‌دهد. در ابتدا اگر بخواهیم این عنوان را به واسطه معنای لغوی آن تعریف کنیم، باید بگوییم که رهن در لغت، معنای ثبات و دوام دارد و همچنین به معنای بازداشت یا حبس است اما قانون مدنی، تعریف منحصر به فردی برای قرارداد رهن دارد. با توجه به ماده 771 قانون مدنی، در پاسخ به سوال «قرارداد رهنی چیست ؟»، باید بگوییم که رهن در واقع یک توافق میان اشخاصی است که نسبت به یکدیگر دیون مالی و نقدی دارند. یکی از این طرفین، شخصی است که مالی را از شخص دیگر گرفته است و برای پس دادن مجدد آن، نیاز دارد که وثیقه‌ای را نزد آن شخص بگذارد. طرف دیگر نیز شخصی است که در مقابل ارائه مال به شخص دیگر، از او وثیقه دریافت می‌کند.
یک مثال کاربردی در پاسخ به سوال «قرارداد رهنی چیست؟»
اگر بخواهیم ساده‌تر بیان کنیم، لازم است از یک مثال استفاده کنیم. تصور کنید که شما برای انجام یک کار، سرمایه نقدی کمی در اختیار داشته باشید ولی از اموالی نیز برخوردار باشید. شما تمایل دارید که کار جدیدی را شروع کنید و برای انجام این کار، نیاز دارید که برای مدت معین، مبلغی را از شخصی دریافت کنید. در این شرایط، از آن شخص می‌خواهید که سرمایه نقدی مورد نیاز شما را در اختیارتان قرار دهد و به او ضمانت می‌دهید که آن میزان سرمایه نقدی را در موعود معینی به او برمی‌گردانید اما شخصی که تمایل دارید از او مبلغی را دریافت کنید، اعلام می‌کند که می‌خواهد وثیقه‌ای از شما داشته باشد تا اگر سرمایه نقدی او را برنگرداندید، بتواند آن وثیقه را به جای مبلغی که به شما پرداخت کرده است، قبض کند.
در این شرایط، بهترین قراردادی که می‌توانید استفاده کنید، قرارداد رهن است. قانون مدنی نیز اینطور می‌گوید که توافقی که در آن، مدیون مالی را برای وثیقه به داین بدهد، رهن نامیده می‌شود. اینگونه قراردادها بیشتر برای مواردی مانند اخذ وام استفاده می‌شوند. برای مثال، ممکن است که شما واحد قابل اسکان خود را برای دریافت وام در رهن بانک بگذارید.
قرارداد رهن جایز است یا لازم؟!
توضیح دادیم که قرارداد رهنی ، یک توافق نامه معین است که قانون مدنی برای آن شروط و قواعدی را در نظر می‌گیرد. بنابراین، این توافق با رعایت تمام ضوابط قانون مدنی، معتبر و صحیح خواهد بود. مساله مهم دیگری که درباره این قرارداد وجود دارد، مساله جایز یا لازم بودن آن است. در این خصوص می‌توانیم بگوییم که لازم یا جایز بودن قرارداد نسبت به طرفین آن شرایط متفاوتی دارد.
یعنی اینکه، توافق نامه رهنی، نسبت به مرتهن جایز است و نسبت به راهن لازم خواهد بود. ماده 787 قانون مدنی در این خصوص توضیح می‌دهد که مرتهن هر زمان که بخواهد می‌تواند این توافق را برهم بزند ولی راهن پیش از اینکه دیون خود را پرداخت کرده باشد، نمی‌تواند قرارداد را فسخ کند یا اینکه مال مرهونه را طلب کند.
فوت راهن و مرتهن در قرارداد رهن چه تاثیری خواهد داشت؟
از مسائلی که ممکن است طرفین قرارداد نسبت به آن نگران باشند، مساله فوت راهن و مرتهن است. در این خصوص اینطور سوال می‌شود که اگر هر کدام از طرفین فوت کند، تکلیف قرارداد رهن چه خواهد شد و رابطه میان طرفین به چه صورتی خواهد بود؟
ماده 788 قانون مدنی توضیح می‌دهد که اگر راهن و مرتهن فوت کنند، قراردادی که میان آن‌ها امضا شده است، فسخ نمی‌شود ولی اگر مرتهن یعنی شخصی که مال نزد او به رهن گذاشته شده است، فوت کند، راهن می‌تواند تقاضا کند که مال مرهونه نزد شخص دیگری قرار بگیرد که با توافق میان مرتهن و ورثه راهن معین می‌شود. در این شرایط اگر ورثه به این مساله رضایت نداشته باشند، حاکم در این خصوص تصمیم خواهد گرفت.
تاریخ و مبلغ!
نکته مهمی که لازم است درباره آن در انواع قرارداد رهنی توضیح داده شود، تاریخ و مبلغ دیون یا بدهی است. اگر شما مال خود را در رهن بانک گذاشته باشید، کاملا به این مساله آگاه هستید که تا اتمام قراردادتان با بانک و تسویه حساب نهایی، مال مرهونه در رهن بانک خواهد بود. به طور معمول با توجه به شرایطی که برای پرداخت و بازگرداندن بدهی معین می‌شود، تاریخ قرارداد رهن نیز مشخص خواهد شد.
علاوه براین، شما می‌توانید مبلغ دیون خود را به صورت دقیق بنویسید تا معین شود که مال مرهونه بابت چه مبلغی در رهن بوده است. لازم به ذکر است که تا پایان قرارداد و فک رهن، نمی‌توانید مال مرهونه را به شخص دیگری واگذار کنید.
شرط فروش یا وکالت برای فروش مال مرهونه
شما می‌توانید همراه با تنظیم و امضای این قرارداد، وکالت نامه‌ای به مرتهن بدهید تا در صورت عدم پرداخت دیونی که به او دارید، مرتهن بتواند مال مرهونه را به فروش برساند و مبلغ دیون شما را دریافت کند. یا اینکه ممکن است وکالت نامه تنظیم نکرده باشید اما در متن قرارداد ، این شرط را بنویسید.
اگر شما به عنوان شخصی که مال خود را به عنوان وثیقه برای پرداخت دیون و بدهی در رهن گذاشته است، نتوانید مبلغ بدهی را بپردازید، مرتهن مُحِق خواهد بود که مال شما را بفروشد. در مواردی از ما درخواست می‌کنند که در متن قرارداد رهن ، اینطور بنویسیم که مرتهن حق فروش مال مرهونه را نداشته باشد. حقیقتا چنین شرطی امکان پذیر نیست و نمی‌توانیم آن را در متن قرارداد بنویسیم. اگر در متن قرارداد، شرط شود که مرتهن نمی‌تواند مال مرهونه را بفروشد، قرارداد باطل خواهد بود. زیرا که نمی‌توانید مغایر با ماهیت اصلی این قرارداد، توافقی انجام دهید.
تفاوت مبلغ حاصل از فروش مال مرهونه در قرارداد رهن
ممکن است که شما مرتهن باشید و در ازای دریافت طلبی که از شخصی دارید، مالی که او نزد شما به رهن گذاشته است را فروخته‌اید. اگر مبلغ حاصل از فروش مال مرهونه، بیشتر از میزان مبلغی باشد که باید به شما پرداخت شود، ملزم هستید که مبلغ مازاد را به راهن برگردانید. از طرف دیگر، اگر در نهایت، مبلغی که از فروش مال مرهونه به دست می‌آید، کمتر از میزان بدهی راهن باشد، می‌توانید کسری مبلغ را طلب کنید.
اگر راهن، به غیر از مرتهن، به اشخاص دیگری نیز بدهکار باشد، مرتهن به واسطه قرارداد رهن ، برای دریافت طلب خود، از دیگر طلبکارها برتری دارد و می‌تواند ابتدا طلب خود را دریافت کند. اگر مال موهونه به اندازه کافی نباشد و تمام طلب مرتهن با آن پرداخت نشود و اگر راهن مُفلِس شده باشد، مرتهن نیز با سایر طلبکارها شریک خواهد بود.
آیا می‌توانیم مال خود را در حق دو یا چند نفر در رهن قرار دهیم؟
ممکن است شما دیون یا بدهی‌هایی داشته باشید که برای پرداخت کردن آن‌ها لازم باشد مالی را در رهن طلبکار قرار دهید اما تنها یک مال مشخص برای در رهن قرار دادن در اختیار داشته باشید. حال سوال این است که آیا می‌توان یک مال ارزشمند را به عنوان رهن، در اختیار چند شخص گذاشت؟ آیا به لحاظ قانونی چنین اقدامی صحیح خواهد بود؟
ماده 776 به این سوال پاسخ می‌دهد. این ماده اینطور بیان می‌کند که شما می‌توانید مال خود را در مقابل دو یا چند دیون، در رهن قرار دهید. این نکته را نیز در نظر داشته باشید که اگر مرتهن‌ها بخواهند مال مرهونه را تصرف کنند، می‌توانند با رضایت یکدیگر، مال مرهونه را در اختیار یک شخص بگذارند.
پیشنهاد ما
قرارداد رهن یک قرارداد بسیار مهم و کاربردی است. این قرارداد از حساسیت بسیار زیادی برخوردار است. به همین دلیل به شما پیشنهاد می‌کنیم که حتما پیش از تنظیم قرارداد ، از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی استفاده کنید. همچنین اگر قرارداد را تنظیم کرده‌اید ولی درباره آن سوالاتی دارید، می‌توانید از خدمات بررسی قرارداد نیز بهره ببرید.
