منظور از راهن کیست؟ بررسی ابعاد حقوقی نقش راهن در عقد رهن

رهن از نظر لغوی به معنای ثبات، دوام و حبس است. در اصطلاح فقهی و حقوقی به وثیقه بدهی، رهن گفته می‌شود. عقد رهن نیز به عقدی می‌گویند که هدف از تنظیم آن تامین وثیقه برای پرداخت بدهی باشد. عقد رهن یک ماهیت حقوقی دو جانبه محسوب می‌شود که به واسطه توافق میان رهن دهنده و رهن گیرنده تحقق پیدا می‌کند. در اصطلاح فقهی و حقوق به رهن دهنده، راهن می‌گویند.

عین مرهونه نیز به مالی گفته خواهد شد که راهن (رهن دهنده) به رهن گیرنده می‌دهد. لازم به ذکر است که عین مرهونه در عقد رهن به واسطه توافق میان رهن دهنده و رهن گیرنده مشخص می‌شود. هدف از تنظیم عقد رهن، گرو گذاشتن مال در نزد طلبکار است. به این جهت که اگر بدهکار در موعد مقرر بدهی خود را پرداخت نکرد، طلبکار (رهن گیرنده) بتواند از طریق فروش مال مرهونه، تمام یا قسمتی از مطالبات خود را وصول کند.

شخصی می‌تواند عقد رهن را به عنوان رهن دهنده امضا کند که از شرایط قانونی لازم برای امضای عقود مالی برخوردار باشد. در این مقاله، با شرایط قانونی تنظیم و اجرای عقد رهن از سوی رهن دهنده آشنا می‌شویم.

منظور از راهن کیست؟

عقد رهن، مورد پذیرش فقهای امامیه قرار گرفته است و یکی از فصول قانون مدنی کشور ما نیز به تعریف و توضیح شرایط تنظیم و اجرای این عقد می‌پردازد. قانونگذار در فصل هجدهم قانون مدنی که مواد 771 الی 794 این قانون را شامل می‌شود از شرایط تنظیم، امضا و اجرای عقد رهن صحبت می‌کند. با توجه به ماده 771 این قانون، رهن یک قرارداد است که میان داین (طلبکار) و مدیون (بدهکار) تنظیم می‌شود. مدیون در اثر امضای عقد رهن، مالی را برای وثیقه دین خود به داین می‌دهد.

به زبان ساده‌تر، مدیون، مال خود یا شخص دیگری را برای وثیقه نزد داین (رهن گیرنده، طلبکار) می‌گذارد تا در صورت عدم پرداخت دین، داین بتواند دین خود را از آن مال وصول کند. بنابراین شخصی که عقد رهن را تحت عنوان راهن امضا می‌کند، پیش از امضای این عقد به طرف دیگر (رهن دهنده) بدهی دارد.

سه رکن قانونی این عقد

عقد رهن، دارای سه رکن قانونی است. این سه رکن، راهن، رهن گیرنده و عین مرهونه هستند. این عقد در صورتی تحقق پیدا می‌کند که تمام ارکان زیر تحقق پیدا کرده باشند و از شرایط قانونی لازم برخوردار شوند:

1. راهن: شخصی است که مالی را به رهن می‌دهد؛
2. رهن گیرنده: شخصی است که مال مرهونه به او داده می‌شود؛
3. عین مرهونه: مالی است که برای وثیقه طلب به رهن گیرنده داده خواهد شد.

با توجه به تعاریفی که بیان شد، در نظر داشته باشید که برای نوشتن و تنظیم مکتوب عقد رهن، باید حتما این سه رکن را در نظر بگیرید و در قرارداد به درستی به هر کدام اشاره کنید زیرا هر کدام از طرفین این توافق، به نسبت نقشی که دارند، تعهدات و مسئولیت‌هایی را به عهده می‌گیرند و ملزم به رعایت و انجام آن‌ها هستند. همچنین به نسبت نقشی که دارند، از حقوقی نیز برخوردار خواهند بود. بنابراین، تعیین نقش دقیق هر کدام از طرفین قرارداد اهمیت بسیار زیادی دارد.

آیا راهن اجازه فسخ عقد رهن را دارد؟

در ابتدا باید بگوییم که عقد جایز به عقدی گفته می‌شود که انحلال آن به اراده طرفین بستگی دارد. به عبارت دیگر، طرفین عقد جایز در هر زمان که اراده کردند، می‌توانند آن را به هم بزنند. در مقابل، قرارداد لازم نیز به عقدی گفت می‌شود که طرفین اجازه انحلال آن را ندارد. انحلال عقود لازم صرفا در صورتی امکان پذیر می‌شود که قانونگذار اجازه داده باشد.

باید به این نکته توجه داشته باشیم که عقد رهن از طرف رهن دهنده، لازم محسوب می‌شود اما از جانب رهن گیرنده، جایز خواهد بود. به عبارت دیگر، رهن دهنده پس از امضای عقد رهن، حق انحلال آن را ندارد اما رهن گیرنده در هر زمان که اراده کرد، می‌تواند عقد رهن را فسخ کند.

اقاله قرارداد به معنای انحلال عقد با تراضی و توافق طرفین آن است. بنابراین، رهن دهنده و رهن گیرنده با توافق و رضایت یکدیگر می‌توانند نسبت به اقاله عقد رهن اقدام کنند.

فوت راهن چه تاثیری بر عقد رهن دارد؟

در ابتدا باید بگوییم که اگر یکی از طرفین عقود لازم فوت کند، فوت او باعث انحلال این عقود می‌شود. همچنین، گفتیم که عقد رهن از سوی راهن ، لازم و غیر قابل فسخ است. بنابراین، فوت رهن دهنده باعث انحلال عقد رهن نمی‌شود. به همین دلیل، وراث رهن دهنده پس از فوت او نمی‌توانند عین مرهونه را از رهن گیرنده پس بگیرند.

تصور کنید شخصی برای تضمین یک قرارداد مالی، خانه خود را در رهن شخص دیگری درمی‌آورد. یعنی تضمین می‌کند که اگر تعهدات مربوط به قرارداد مالی را پرداخت نکرد، طرف مقابل بتواند خانه او را بفروشد و طلب خود را به واسطه فروش آن خانه دریافت کند. این شخص پیش از اتمام بازه زمانی قرارداد، فوت می‌کند. در این شرایط، فرزندان او که ورثه محسوب می‌شوند، نمی‌توانند از شخصی که با پدر آن‌ها قرارداد امضا کرده، بخواهند که خانه‌ای که در رهن است، از رهن خارج شود.

راهن برای امضای عقد رهن باید از چه شرایطی برخوردار باشد؟

عقد رهن یک ماهیت حقوقی است که به واسطه توافق میان رهن دهنده و رهن گیرنده تحقق پیدا می‌کند. بنابراین، رهن دهنده در صورتی می‌تواند عقد رهن را امضا کند که از شرایط قانونی لازم برای انجام اعمال حقوقی برخوردار باشد. عقل، بلوغ و رشد از شرایط قانونی لازم برای انجام اعمال حقوقی هستند. بنابراین، شخصی می‌تواند عقد رهن را به عنوان رهن دهنده امضا کند که عاقل، بالغ و رشید باشد. عاقل به شخصی گفته می‌شود که قوای فکری، ادراکی و مغزی او کاملا سالم هستند. همچنین، فردی بالغ محسوب خواهد شد که به سن بلوغ شرعی رسیده باشد.

از طرف دیگر رشید نیز به فردی گفته می‌شود که می‌تواند به صورت عاقلانه در اموال و حقوق مالی خود تصرف کند. در نظام اداری و قضایی ما افراد بالای 18 سال تمام شمسی، رشید فرض می‌شوند.

همچنین، فردی می‌تواند عقد رهن را به عنوان راهن امضا کند که اختیار و اجازه دخل و تصرف در اموال و دارایی خود را داشته باشد. افرادی که حکم ورشکستگی آن‌ها توسط دادگاه صادر شده است، از تصرف در اموال و دارایی خود ممنوع هستند. بنابراین، اشخاص ورشکسته نیز نمی‌توانند عقد رهن را به عنوان رهن دهنده امضا کنند.

نحوه حل و فصل اختلافات میان راهن و رهن گیرنده

در ابتدا باید بگوییم که اختلافات ایجاد شده در اثر عقد رهن از دعاوی حقوقی هستند. رسیدگی به دعاوی حقوقی نیز در صلاحیت دادگاه حقوقی و شورای حل اختلاف است. بنابراین در صورتی که رهن دهنده و رهن گیرنده نتوانند اختلافات میان خود را به صورت مسالمت آمیز حل و فصل کنند باید با توجه به نوع اختلاف خود به شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی مراجعه کنند. با توجه به شرایط و ضوابط مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی، به اختلافات ناشی از عقد رهن رسیدگی می‌شود. بنابراین مراجع قضایی در صورتی به این دعوا رسیدگی می‌کنند که به واسطه تنظیم دادخواست، مطرح شده باشد. همچنین، رسیدگی به این دعاوی نیازمند پرداخت هزینه دادرسی است.

از سوی دیگر در صورتی که رهن دهنده به دلایلی مانند خیانت در امانت، سرقت و کلاهبرداری قصد شکایت بر علیه رهن گیرنده را داشته باشد، باید به دادگاه کیفری دو و دادسرای مرتبط با آن مراجعه کند. در این حالت، به شکایات رهن دهنده، مطابق با شرایط و تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی کیفری رسیدگی می‌شود.

چند نکته حقوقی مهم!

عقد رهن در صورتی معتبر است که مطابق با شرایط و ضوابط آمره قانون مدنی تنظیم شده باشد. همچنین، عقد رهن باید به گونه‌ای تنظیم شود که از تضییع حقوق و منافع قانونی هر یک از رهن دهنده و رهن گیرنده ممانعت کند. به همین دلیل، بهتر است که نسخه نهایی عقد رهن را با نظارت کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.

خدمات تنظیم قرارداد تیم حقوقی رکلا به شما امکان می‌دهد که عقد رهن را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.

همچنین، سوالات خود در زمینه شرایط و تشریفات قانونی تنظیم و اجرای عقد رهن را نیز می‌توانید در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا مطرح کنید.