عقد اذنی چیست و چه آثاری دارد؟

واژه عقد از نظر لغوی به معنای بستن، مرتبط کردن و گره زدن آمده است و جمع آن را عقود می‌گویند. در اصطلاح علم حقوق به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص که آثاری قانونی به دنبال دارد، عقد یا قرارداد گفته می‌شود. حقوقدانان عقد را به همکاری متقابل اراده دو یا چند شخص در ایجاد ماهیت حقوقی، معنا کرده‌اند. عقود را براساس موضوع و آثار قانونی آن‌ها می‌توان به انواع مختلفی دسته بندی کرد. موضوع یک عقد و آثار قانونی آن باعث می‌شود که از ماهیت حقوقی ویژه‌ای برخوردار شود. عقد اذنی یکی از انواع عقود به شمار آمده که تحقق و دوام آن‌ به اذن یکی از طرفین وابسته است.

در اصطلاح حقوق مدنی به عقدهایی که در آن‌ها تعهد و التزام وجود ندارد، عقود اذنی گفته می‌شود. قانونگذار، شرایط تنظیم و اجرای این عقود را در قانون مشخص می‌کند. این عقود در صورتی معتبر هستند که مطابق با شرایط و ضوابط قانون مدنی تنظیم و اجرا شوند. در این مقاله با ماهیت عقود اذنی، مصادیق و شرایط قانونی آن‌ها آشنا می‌شویم.

عقد اذنی چیست؟

یکی از مهمترین آثار اولیه و اصلی عقود، ایجاد تعهداتی برای طرفین آن‌ها است. از سوی دیگر قانونگذار در قانون مدنی، عقودی را پیش بینی می‌کند که مهمترین و اصلی‌ترین اثر قانونی آن‌ها اذن و اختیار خواهد بود. درباره توضیح اذن باید بگوییم که به معنای اعلام رضایت از سوی قانونگذار، مالک یا هر شخص است که قانون، رضایت او را موثر و معتبر می‌داند. در اصطلاح حقوق مدنی به عقودی که مهمترین و اصلی‌ترین اثر قانونی آن‌ها، اعطای اذن و اختیار است، عقد اذنی گفته می‌شود. در خصوص تفاوت عقد اذنی و غیر اذنی می‌توان به آثار اولیه قانونی این عقد در مقایسه با دیگر عقود اشاره کرد.

به عبارت دیگر می‌توان گفت که به امضای این عقود باعث اعطای اذن و اختیار به یکی از طرفین آن‌ها می‌شود. باید به این نکته اشاره داشته باشیم که امضای عقود اذنی نیز باعث ایجاد تعهداتی برای طرفین آن خواهد شد اما تعهدات به وجود آمده، آثار ثانویه و غیر اصلی این عقود هستند. تحقق و بقای عقود اذنی نیز منوط به ابقای اذن خواهد بود. به عبارت دیگر، این عقود مبتنی بر اذنی هستند که قابل رجوع است. به همین دلیل، گفته می‌شود که عقود اذنی، ناپایدار هستند.

بررسی مصادیق عقد اذنی

در ابتدا باید بگوییم که قانونگذار، مهم‎ترین و اصلی‌ترین مصادیق این عقود را در قانون مدنی مشخص کرده است. برای بررسی و فهم هر چه بهتر تفاوت عقد اذنی و غیر اذنی باید در ابتدا با مصادیق این عقود (عقود اذنی) آشنا شویم. عقود وکالت اذنی، عاریه، مضاربه، ودیعه و شرکت از جمله مصادیق عقد اذنی هستند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

وکالت اذنی

عقد وکالت به واسطه توافق وکیل و موکل تحقق پیدا می‌کند. این عقد براساس موضوع آن به عهدی و اذنی تقسیم می‌شود. عقد وکالت اذنی به عقدی گفته می‌شود که مبنای تحقق و بقای آن، اذنی است که موکل به وکیل می‌دهد. اگر موکل از اذنی که به وکیل داده است، رجوع کند باعث انحلال عقد وکالت خواهد شد.

عقد عاریه؛ از انواع عقد اذنی

این عقد به واسطه توافق میان عاریه دهنده (معیر) و عاریه گیرنده (مستعیر) تحقق پیدا می‌کند. عاریه دهنده (معیر) در اثر امضای این عقد، به عاریه گیرنده (مستعیر)، اجازه می‌دهد که از عین مال او به صورت مجانی استفاده کند. همانگونه که ملاحضه می‌کنید، مبنای عقد عاریه و همچنین شرط تحقق و بقای آن، همان اذنی است که معیر به مستعیر می‌دهد. مهمترین و اصلی‌ترین اثر قانونی این عقد نیز اعطای اذن به مستعیر است. بنابراین، مستعیر به واسطه امضای این عقد از اختیار تصرف در مال مورد عاریه برخوردار می‌شود. اذنی بودن عقد عاریه باعث می‌شود که دوام و بقای آن نیز به اذن معیر بستگی داشته باشد. بنابراین اگر، معیر از اذنی که به مستعیر داده است، رجوع کند، باعث انحلال عقد عاریه خواهد شد.

در مجله حقوقی رکلا یک مقاله مستقل به تعریف عقد عاریه پرداخته است. پیشنهاد می‌کنیم با زدن روی لینک، این مقاله را نیز مطالعه کنید.

عقد مضاربه؛ یک نوع عقد اذنی

عقد مضاربه به واسطه توافق میان مالک و عامل تحقق پیدا می‌کند. مالک به واسطه امضای این عقد، سرمایه‌ای را در اختیار عامل قرار می‌دهد تا با آن تجارت کند. عامل و مالک در سود حاصل از تجارت با یکدیگر شریک هستند. مضاربه نیز یک عقد اذنی است زیرا مالک به عامل، اذن می‌دهد که با سرمایه موضوع این عقد کار کند. مهمترین اثر قانونی عقد مضاربه و شرط تحقق آن، اذن اعطاء شده از سوی مالک است. به همین دلیل، اگر مالک از اذنی که به عامل می‌دهد، رجوع کرده باشد، باعث انحلال عقد مضاربه خواهد شد.

عقد ودیعه

این عقد به واسطه توافق میان ودیعه گذار (مودع) و ودیعه گیر (مستودع یا امین) تحقق پیدا می‌کند. مودع به واسطه امضای این عقد، مال خودش را به امین می‌سپارد تا به صورت مجانی از آن نگهداری کند. مبنای تحقق و بقای عقد ودیعه نیز اذنی است که مودع به امین می‌دهد.

پیشنهاد می‌کنیم مقاله اختصاصی عقد ودیعه قانون مدنی را در مجله حقوقی رکلا مطالعه کنید.

عقد شرکت

این عقد به واسطه توافق میان دو یا چند شریک تحقق پیدا می‌کند. هدف از تنظیم این توافق نامه نیز در هم آمیختن سرمایه‌های نقد و غیر نقد شرکا به منظور کسب سود است. امضای این عقد باعث اعطای اذن اداره مال مشترک و تقسیم سود و زیان حاصل از آن می‌شود. به عبارت دیگر، شرکا پس از امضای این عقد می‌توانند در مال مشترک تصرف کنند. همانگونه که ملاحضه می‌کنیم، تحقق و بقای عقد شرکت نیز مبتنی بر اذن شرکا است. مطابق با ماده 578 قانون مدنی ، شرکا هر وقت که بخواهند می‌توانند از اذن خود رجوع کنند. اگر یکی از شرکا از اذن خودش رجوع کرده باشد، باعث انحلال این عقد می‌شود.

قرارداد مشارکت مدنی را در یک مقاله به صورت کامل شرح داده‌ایم. مطالعه آن می‌تواند برای شما مفید باشد.

عقد جایز اذنی چیست؟

قانوگذار، عقد اذنی و غیر اذنی را با توجه به امکان یا عدم امکان انحلال آن‌ها به جایز و لازم تقسیم می‌کند. قرارداد لازم به عقودی گفته می‌شود که انحلال آن‌ها امکان پذیر نیست مگر در صورتی که قانونگذار اجازه بدهد. عقد جایز نیز به عقودی گفته می‌شود که با اراده هر یک از طرفین آن‌، منحل خواهند شد. اهمیت دوام و بقای عقود باعث می‌شود که اصل و قاعده بر لازم بودن آن‌ها قرار داده شود. به عبارت دیگر، اصل بر لازم بودن تمام عقود است مگر در صورتی که قانونگذار، جایز بودن یک عقد را به صراحت مشخص کرده باشد.

از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشته باشیم که عقود اذنی، مبتنی بر مسامحه و اغماض هستند. به عبارت دیگر، هدف اشخاص از تنظیم عقود اذنی، کسب سود و منفعت مالی نیست. به همین دلیل، اکثر عقود اذنی، جایز هستند. جایز و مسامحه‌ای بودن این عقود را می‌توان از مهمترین تفاوت‌های میان عقد اذنی و غیر اذنی دانست.

از سوی دیگر، وابسته بودن این عقود به اذن، باعث ناپایداری آن‌ها می‌شود. در ادامه، جایز یا لازم بودن مصادیق عقود اذنی را بررسی می‌کنیم.

بررسی جایز یا لازم بودن عقود

1. عقد جایز وکالت: وکالت از عقود جایز است. به همین دلیل، وکیل هر زمان که خواست، می‌تواند استعفا بدهد. موکل نیز هر زمان که اراده کرد، می‌تواند وکیل را عزل کند؛
2. عقد جایز عاریه: عاریه نیز از عقود جایز محسوب می‌شود. به همین دلیل، معیر و مستعیر، هر زمان که اراده کردند، می‌توانند این عقد را منحل کنند؛
3. عقد جایز مضاربه: قانونگذار، جایز بودن عقد مضاربه را به صراحت در ماده 550 قانون مدنی مشخص کرده است. بنابراین، انحلال عقد مضاربه توسط هر یک از مضارب و عامل امکان پذیر می‌شود؛
4. عقد جایز ودیعه: با توجه به ماده 611 قانون مدنی می‌توان گفت که ودیعه نیز عقدی جایز است. بنابراین، مودع و امین هر زمان که خواستند، می‌توانند نسبت به انحلال این عقد اقدام کنند؛
5. جایز بودن عقد شرکت: قانونگذار در قانون مدنی به صراحت از لازم یا جایز بودن عقد شرکت صحبت نکرده است. از سوی دیگر رجوع از اذن باعث انحلال این عقد می‌شود. قانونگذار در ماده 578 و 586 به شرکا اجازه داده است که از اذن خودشان رجوع کنند. بنابراین می‌توان گفت که عقد اذنی شرکت نیز جایز است.

نکاتی حقوقی در خصوص تنظیم عقد اذنی وکالت

وکالت نامه در صورتی معتبر و موثر است که مطابق با شرایط قانونی تنظیم شده باشد. تعیین دقیق حدود اختیارات، مسئولیت‌ها و محدودیت‌های وکیل در وکالت نامه بسیار مهم است. کوچک‌ترین بی دقتی در تنظیم وکالت نامه می‌تواند مشکلات حقوقی زیادی را برای موکل و وکیل به همراه داشته باشد. به همین دلیل، به شما موکدا توصیه می‌کنیم که تنظیم وکالت نامه را به کارشناسان حقوقی بسپارید.

خدمات تنظیم قرارداد رکلا به وکیل و موکل امکان می‌دهد که وکالت نامه مد نظر خودشان را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.

همچنین، وکیل و موکل می‌توانند سوالات خودشان در خصوص شرایط و آثار قانونی امضای وکالت نامه را در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا مطرح کنند.