نمونه قرارداد مضاربه اشخاص و شرایط قرارداد مضاربه چیست؟

قرارداد مضاربه یکی از قراردادهای سرمایه گذاری مهم و پرکاربرد است که به‌ویژه در دنیای تجارت و سرمایه‌گذاری نقش پررنگی دارد. این قرارداد، بر اساس فقه و قوانین ایران به‌طور رسمی و قانونی پذیرفته شده است و به اشخاصی که به استفاده از سرمایه خود تمایل دارند، اما مایل به انجام عملیات اجرایی نیستند این امکان را می‌دهد که با فردی دیگر شریک و از سود حاصل از تجارت بهره‌مند شوند.

همانطور که در بسیاری از عقود مالی دیگر نیز دیده می‌شود، تنظیم دقیق و شفاف قرارداد مضاربه از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که اگر جزئیات قرارداد به‌درستی بیان نشود، ممکن است طرفین درگیر مشکلات حقوقی و مالی پیچیده‌ای شوند. برای مثال، اگر سهم دقیق طرفین یا نوع سرمایه‌گذاری به‌طور شفاف مشخص نباشد، ممکن است اختلافاتی ایجاد شود که حل آن‌ها نیاز به وقت و هزینه زیادی داشته باشد.

تعریف قرارداد مضاربه

قرارداد مضاربه یک توافق مالی است که در آن مالک (سرمایه‌گذار) سرمایه نقدی خود را در اختیار عامل (مضارب) قرار می‌دهد تا با آن، در فعالیت‌های تجاری یا اقتصادی سرمایه‌گذاری کند. در این قرارداد، سود حاصل از فعالیت‌های تجاری به‌طور از پیش توافق‌شده، بین طرفین تقسیم می‌شود. اما نکته مهم این است که در صورت وقوع زیان، مسئولیت آن به‌عهده مالک خواهد بود، مگر اینکه ضرر ناشی از تقصیر عامل باشد. به عبارت دیگر، در قرارداد مضاربه، تنها سود بین اشخاص تقسیم می‌شود و در صورت زیان، مالک متحمل خسارت خواهد شد، چرا که سرمایه متعلق به او است. همچنین، این عقد تنها برای سرمایه‌های نقدی معتبر است و در صورت استفاده از سرمایه غیرنقدی، قرارداد مضاربه به‌طور شرعی و قانونی صحیح نخواهد بود.

عقد مضاربه از جمله عقودی است که توسط فقه و قانون پذیرفته شده است و ایرادی برای تنظیم آن وجود ندارد. البته این عقد حساسیت‌های زیادی دارد و لازم است که در تنظیم آن دقت شود. زیرا دارای مرز باریکی با ربا است و اگر شرایط آن به درستی رعایت نشود ربا محسوب می‌شود و غیرقانونی خواهد بود. لازم به ذکر است که ربا از نظر قانون جرم محسوب می‌شود و مجازاتی برای آن در نظر گرفته شده است و برای رسیدگی به این جرم، باید لایحه ربا تنظیم شود.

نمونه قرارداد مضاربه بین دو نفر مطابق با کدام قانون ایران تنظیم می‌شود؟

اگر بخواهیم به صورت مفصل به سوال «نمونه قرارداد مضاربه چیست» از نگاه قانون پاسخ بدهیم، لازم است که به مواد 546 تا 560 قانون مدنی اشاره کنیم. قانون مدنی در یک فصل به طور کامل توضیح داده است که قرارداد مضاربه یعنی چه و چگونه تنظیم می‌شود و چه شروطی دارد. ماده 546 قانون مدنی در فصل مربوط به مضاربه پاسخ کاملی برای سوال «قرارداد مضاربه چیست» داده است. این ماده می‌گوید:

«مضاربه عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می‌دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک ‌باشند. صاحب سرمایه مالک و عامل، مضارب نامیده می‌شود.»

سایر ماده‌های این بخش از قانون مدنی، از جمله قوانین قرارداد مضاربه و شروطی هستند که برای تنظیم و اجرای این نوع قرارداد باید براساس آن‌ها عمل کرد. در ادامه به ویژگی‌های قانونی عقد مضاربه از نگاه قانون مدنی می‌پردازیم.

این قرارداد از نگاه قانون عملیات بانکی بدون ربا

علاوه بر تعریفی که قانون مدنی از مضاربه ارائه می‌دهد، تعریف دیگری از این عقد در قانون عملیات بانکی بدون ربا وجود دارد. ماده 36 قانون عملیات بانکی بدون ربا که در سال 1362 به تصویب رسیده است درباره نمونه قرارداد مضاربه ای می‌گوید:

«مضاربه قراردادی است که به‌موجب آن یکی از طرفین (مالک) عهده‌دار تأمین سرمایه (نقدی) می‌شود با قید اینکه طرف دیگر (عامل) با آن تجارت کرده و در سود حاصله شریک باشند.»

به موجب این ماده از قانون عملیات بانک بدون ربا، فرم قرارداد عقد مضاربه میان شخص دارای سرمایه و بانک تنظیم می‌شود. به منظور تعیین طرفین قرارداد مضاربه در این توافق، باید بگوییم که بانک به عنوان مالک فقط نقش تامین سرمایه را به عهده دارد. در طرف مقابل شخص متقاضی است که در نقش شریک بانک در این قرارداد، «عامل» محسوب می‌شود.

عامل یا متقاضی تسهیلات مضاربه ، با سرمایه‌ای که بانک در اختیار او می‌گذارد اقدام به تجارت می‌کند و در نهایت، سود حاصل از فعالیت عامل براساس سهم از پیش تعیین شده میان طرفین تقسیم می‌شود. لازم به ذکر است که سرمایه‌ای که بانک در اختیار عامل قرار می‌دهد، به صورت سرمایه نقدی خواهد بود. فرم قرارداد عقد مضاربه با هدف توسعه اقتصادی، رونق تجارت، گسترش معاملات تجاری و در مواردی به منظور اشتغال زایی با شخص متقاضی تنظیم می‌شود. البته انجام این معامله باید براساس قوانین قرارداد مضاربه در تسهیلات بانک و با توجه به سیاست‌های تجارت در دولت انجام شود.

معین و جایز بودن

نمونه قرارداد مضاربه از جمله عقود معین در قانون مدنی محسوب می‌شود زیرا به طور صریح و روشن درباره آن صحبت شده و متن قانون درباره نحوه تنظیم و اجرای این عقد صحبت کرده است. همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، قانون مدنی حاوی یک فصل مجزا در تعریف عقد مضاربه است.

از سوی دیگر، مطابق با ماده 550 قانون مدنی، نمونه قرارداد مضاربه بین دو نفر، از جمله عقود جایز است. یعنی طرفین قرارداد مضاربه این اجازه را دارند که اگر تمایل به ادامه همکاری و انجام توافق نداشتند، آن را فسخ و متوقف کنند. اگر از بابت جایز بودن و امکان فسخ این قرارداد نگرانی دارید، می‌توانید با شرط ضمن عقد که در بخش شرایط قرارداد مضاربه آورده می‌شود، این حق را از مضارب سلب کنید. علاوه بر این می‌توانید با نوشتن شروطی در بخش فسخ قرارداد، امکان فسخ را در صورت بروز شرایط خاص، امکان پذیر کنید.

سرمایه در فرم قرارداد مضاربه بین دو نفر

از نکات این قرارداد که مهم و اساسی است، این است که سرمایه این قرارداد باید وجه نقد باشد. نقد بودن سرمایه از اصلی‌ترین شرایط قرارداد است. قانون مدنی نیز در ماده 547 به صورت واضح و روشن درباره این مساله صحبت کرده است. براساس قانون مدنی اگر سرمایه غیر نقدی باشد، حکم عقد مضاربه جاری نمی‌شود. سرمایه باید نقد باشد. این سرمایه می‌تواند پول رایج کشور یا حتی پول خارجی باشد. رای وحدت رویه دیوان عالی کشور ، ارزهای خارجی را هم جزء سرمایه نقدی محسوب کرده است.

نکته مهم دیگر در زمینه سرمایه مورد نیازی که می‌توانیم در فایل قرارداد مضاربه استفاده کنیم، این است که سرمایه نباید طلب یا بدهی باشد. طلب، بدهی یا چک مدت‌دار نمی‌تواند سرمایه مضاربه محسوب شود.

تعیین سهم طرفین در فایل قرارداد مضاربه

از موارد مهمی که لازم است در فرم قرارداد مضاربه بین دو نفر به دقت تعیین شود، سهم دقیق هر یک از طرفین است. در همان ابتدای معامله و در زمان تنظیم متن قرارداد مضاربه سهم طرفین مشخص می‌شود. میزان سهم (حصه) براساس توافق طرفین است و باید درصد مشخصی باشد. از دیگر نکات قرارداد مضاربه که در قانون مدنی به آن اشاره شده است، تعیین سهم مالک و مضارب است. ماده 548 قانون مدنی سهم را «حصه» می‌نامد  و بیان می‌کند:

«حصه هریک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل، از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد.»

براساس این ماده از قانون مدنی لازم است که برای هر کدام از طرفین درصد مشخصی از سود مشخص شود. برای مثال اگر 100 درصد سود حاصل در اختیار مالک باشد، عقد مضاربه صحیح نیست.

لطفا در قرارداد مضاربه به جای واژه سهم از واژه حصه استفاده کنید تا مضاربه بودن قرارداد شما، برجسته‌تر شود. به عبارت دیگر بهتر است که در متن قرارداد مضاربه، به جای استفاده از واژگانی مانند سهم یا سهام، از واژه «حصه» استفاده کنید.

تعیین اختیار عامل در استفاده از سرمایه

علاوه بر تقسیم سود و زیان، یکی دیگر از مسائل مهم در قرارداد مضاربه، شفاف‌سازی اختیارات عامل (مضارب) در استفاده از سرمایه است. در صورتی که اختیارات عامل به‌طور دقیق و شفاف تعریف نشود، ممکن است به بروز مشکلات حقوقی و مالی منجر شود.

تصور کنید یک شخص، سرمایه‌گذاری در پروژه‌ای را با فردی دیگر (عامل) شروع می‌کند. طبق متن قرارداد مضاربه، مالک سرمایه‌ای را در اختیار عامل قرار می‌دهد تا با آن در بازار سهام سرمایه‌گذاری کند. اما در حین انجام کار، عامل تصمیم می‌گیرد بدون مشورت با مالک، مقداری از سرمایه را در یک بازار پرریسک و ناآشنا سرمایه‌گذاری کند. متاسفانه این سرمایه‌گذاری به زیان قابل توجهی می‌انجامد. در این شرایط، مالک که از تصمیمات عامل بی‌خبر بوده و هیچ‌گونه توافقی برای نوع سرمایه‌گذاری‌ها نداشته است، شاید نسبت به ضرر و زیان به وجود آمده اعتراض کند و از عامل بخواهد که زیان را جبران کند. اما چون در قرارداد، اختیارات عامل در اتخاذ تصمیمات تجاری و سرمایه‌گذاری به‌وضوح مشخص نشده بود، این موضوع می‌تواند به بروز اختلافات حقوقی منجر شود و طرفین مجبور به حل و فصل آن از طریق مراجع قضایی شوند.

تعیین خسارت معامله در متن قرارداد مضاربه بین دو نفر

یکی از مسائل مهم در تنظیم قرارداد مضاربه ، تعیین شروطی برای خسارت یا ضرر در این قرارداد است. در بخشی از متن قرارداد مضاربه بین دو نفر باید به این مساله اشاره شود که اگر عامل در انجام تجارت یا فعالیتی که انجام می‌دهد دچار ضرر یا زیان شد، خسارتی که می‌شود به ‌عهده کدام یک از طرفین خواهد بود؟  براساس قانون، ضرر در قرارداد مضاربه به ‌عهده مالک است. بنابراین طرفین نمی‌توانند شرط کنند که خسارت به صورت مساوی از هر دو طرف کسر شود اما مالک می‌تواند در ابتدای قرارداد شرط بگذارد که خسارت وارده توسط عامل، جبران شود.

در واقع مالک می‌تواند شرط کند که اگر معامله یا فعالیت تجاری عامل دچار ضرر و زیان شد، موظف است که به طریقی خسارت و ضرری که وارد شده است را جبران کند. حتی اگر لازم باشد، عامل باید خسارت مالک را از مال خودش پرداخت کند. عامل نیز می‌تواند این شرط را بپذیرد یا نپذیرد.

مشاوره حقوقی تلفنی با وکیل

شما می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی استفاده کنید و از وکیل قرارداد مشاوره بگیرید. از طرف دیگر، تیم حقوقی رکلا، نمونه این قرارداد را تنظیم کرده است. روی تصویر زیر بزنید و وارد توضیحات این قرارداد شوید.

اگر تمایل دارید که قرارداد اختصاصی خودتان را داشته باشید نیز، به شما سرویس خدمات تنظیم قرارداد را پیشنهاد می‌کنیم.