مناسب‌ترین روش ابطال قولنامه صوری چیست و چه شرایط قانونی برای آن وجود دارد؟
قولنامه نوشته‌ای است که در هنگام معامله اموال منقول و غیر منقول تنظیم می‌شود و موضوعات مورد توافق خریدار و فروشنده در آن مکتوب شده است. به عبارت دیگر تنظیم و امضای قولنامه ، نشان دهنده این موضوع است که طرفین آن در خصوص انتقال مالکیت یک یا چند مال با یکدیگر به توافق رسیده‌اند. قانونگذار شرایط صحت تمام معاملات و اسنادی که در راستای ثبت آن‌ها تنظیم می‌شوند را در ماده 190 قانون مدنی مشخص کرده است. قصد نقل و انتقال مالکیت مال مورد معامله نیز یکی از شرایطی است که در این ماده مورد تصریح قانونگذار قرار می‌گیرد. فقدان این شرط باعث باطل شدن معامله و قولنامه مربوط به آن می‌شود. معاملات صوری نیز باطل هستند زیرا طرفین آن‌ها قصد نقل و انتقال مالکیت مال مورد نظر را ندارند. ابطال قولنامه صوری به معنای باطل کردن سندی است که در راستای ثبت یک معامله صوری تنظیم می‌شود.
در خصوص روش ابطال قولنامه صوری باید بگوییم که باطل کردن این سند در صلاحیت مراجع قضایی است. مراجع قضایی در صورتی درباره ابطال این قولنامه حکم صادر می‌کنند که صوری بودن معامله به وسیله امارات قوی و قانونی ثابت شده باشد. در این نوشته با شرایط و تشریفات قانونی باطل کردن قولنامه‌ای که به صورت صوری تنظیم شده است، آشنا می‌شویم.
روش ابطال قولنامه صوری با استناد به ماده 190 قانون مدنی
قانونگذار ماده 190 قانون مدنی را به تعیین شرایط اساسی صحت معاملات اختصاص داده است. به عبارت دیگر، معاملاتی که اشخاص انجام می‌دهند در صورتی صحیح، معتبر و قانونی هستند که شرایط این ماده در آن‌ها رعایت شده باشند. قصد یکی از شرایط صحت تعیین شده در این ماده و به معنای داشتن عزم و اراده‌ای قاطع نسبت به انجام موضوع معامله است. موضوع معامله نیز انتقال مالکیت مال فروخته شده به خریدار در ازای پرداخت بهای آن خواهد بود. به عبارت دیگر می‌توان گفت، قولنامه‌ای که به منظور ثبت معامله تنظیم شده در صورتی صحیح است که طرفین در هنگام امضای آن، قصد نقل و انتقال مالکیت مال فروخته شده را داشته باشند.
اگر طرفین معامله به هر دلیلی قصد نقل و انتقال مالکیت مال فروخته شده را نداشته باشند، این مساله باعث باطل شدن معامله می‌شود. قولنامه‌ای که طرفین در هنگام امضای آن قصد نقل و انتقال مال مورد معامله را ندارند نیز یک نوشته بی اعتبار و غیر قابل استناد است.
قولنامه صوری یک سند ساختگی است که به منظور ظاهر سازی تنظیم خواهد شد. در اغلب موارد، اسناد صوری به منظور فریب دادن دیگران تنظیم می‌شوند. با توجه به مقدمات فوق الذکر نتیجه می‌گیریم که ابطال قولنامه صوری به معنای باطل و بی اعتبار دانستن سندی است که قصد طرفین از امضای آن، انتقال مالکیت مال مورد معامله نباشد.
روش ابطال قولنامه صوری به قصد فرار از پرداخت دین
شخصی که به دیگران مدیون است باید دیونی که بر عهده دارد را در موعد مقرر پرداخت کند. در برخی موارد مدیون، اموال منقول و غیر منقول خود که قابل توقیف هستند را با تنظیم یک قولنامه صوری و ساختگی به دیگران انتقال می‌دهد تا از مسئولیت پرداخت مطالبات طلبکاران شانه خالی کند. به همین دلیل، قانونگذار در قانون مدنی ضمانت اجراهایی را به منظور جلوگیری از فروش صوری اموال با هدف فرار از پرداخت دین پیش بینی کرده است.
قولنامه صوری که به منظور فرار از پرداخت دین تنظیم شده در واقع یک قرارداد ساختگی است که مدیون به منظور ظاهر سازی و برای عدم پرداخت مطالبات طلبکاران خود تنظیم می‌کند. مدیون در هنگام امضای این سند قصد نقل و انتقال مالکیت اموال خود را ندارد بلکه صرفاً می‌خواهد مانع از توقیف آن‌ها شود. به همین دلیل، قولنامه صوری که با قصد فرار از پرداخت دین تنظیم و امضا شده به خودی خود باطل و فاقد اثر است حتی اگر طلبکاران مدیون از مراجع قضایی بطلان آن را تقاضا نکنند. از سوی دیگر باید گفت که احراز و اثبات شرایط ابطال قولنامه صوری که به منظور فرار از پرداخت دین تنظیم و امضا شده در صلاحیت مراجع قضایی است.
مراجع قضایی نیز با توجه به قرائن و اماراتی مانند تاریخ تنظیم قولنامه، بهای مال مورد معامله، نسبتی که خریدار با مدیون دارد و مواردی از این قبیل در خصوص احراز یا عدم احراز شرایط ابطال قولنامه صوری حکم صادر می‌کنند.
مثال برای نحوه احراز صوری بودن معامله
تصور کنید یک تاجر از پرداخت بدهی‌های خود ناتوان شده است اما قبل از آنکه حکم ورشکستگی او از دادگاه صادر شود، اموال خود را به واسطه تنظیم و امضای قولنامه صوری به پدر خود منتقل می‌کند. در این مثال، ناتوانی تاجر از پرداخت دیون خود و قریب الوقوع بودن صدور حکم ورشکستگی او و همچنین، این موضوع که خریدار پدر تاجر است، همگی قرائن و اماراتی هستند که تنظیم قولنامه صوری به منظور فرار از پرداخت دین را به اثبات می‌رسانند. مراجع قضایی نیز با توجه به این قرائن و امارات در خصوص ابطال قولنامه صوری رای صادر می‌کنند.
آیا ابطال قولنامه صوری که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده امکان پذیر است؟
قولنامه ممکن است به صورت عادی یا رسمی تنظیم شود. قولنامه‌ای که توسط طرفین معامله امضا و تایید می‌شود اما در دفاتر اسناد رسمی به ثبت نمی‌رسد، یک سند عادی است. از سوی دیگر، قولنامه‌ای که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت رسیده است، یک سند رسمی به حساب می‌آید. باید بگوییم، قولنامه‌ای که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت رسیده اما به صورت صوری تنظیم و امضا شده نیز یک سند باطل و فاقد ارزش و اعتبار قانونی است.
همچنین باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که دفتر اسناد رسمی از مراجع قانونی صلاحیت دار است و به همین دلیل، قولنامه‌ای که در این دفاتر به ثبت می‌رسد، ارزش و اعتبار قانونی زیادی دارد. در خصوص شرایط ابطال قولنامه صوری که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت رسیده است باید بگوییم که احراز این شرایط در صلاحیت مراجع قضایی است. بنابراین، دفاتر اسناد رسمی راسا و تا پیش از صورت رأی از سوی مراجع قضایی نمی‌توانند نسبت به ابطال قولنامه صوری اقدام کنند.
صدور رای مبنی بر ابطال قولنامه صوری در صلاحیت کدام مراجع قضایی است؟
در صورتی که دعاوی ناشی از ابطال قولنامه صوری جنبه حقوقی داشته باشند، رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه‌های حقوقی است. در این حالت، اگر قولنامه برای نقل و انتقال صوری اموال منقول تنظیم شده باشد، دادگاه محل تنظیم این سند صلاحیت رسیدگی به دعاوی ناشی از ابطال قرارداد آن را دارد.
از سوی دیگر در صورتی که این سند برای معامله صوری اموال غیر منقول تنظیم شده باشد نیز رسیدگی به دعاوی ناشی از بطلان آن در صلاحیت دادگاه محل وقوع مال است.
از سوی دیگر، ممکن است که اختلافات و دعاوی ناشی از ابطال قولنامه صوری جنبه کیفری داشته باشند. در این حالت، رسیدی به دعاوی ناشی از ابطال این سند در صلاحیت دادگاه کیفری 2 خواهد بود.
نکاتی مهم و قابل توجه در خصوص موضوع این بحث
قولنامه سندی است که موضوعات مورد توافق و تعهدات خریدار و فروشنده در آن ثبت می‌شوند. تنظیم دقیق و همه جانبه قولنامه، تاثیر قابل توجهی در جلوگیری از بروز اختلاف میان طرفین آن دارد. همچنین این سند باید با توجه به شرایط و ضوابط قانونی تنظیم شود. عدم رعایت برخی از شرایط قانونی باعث باطل و بی اعتبار شدن قولنامه می‌شود.
بهتر است که نسخه نهایی قولنامه با نظارت کارشناسان حقوق مدنی تنظیم شود. خدمات تنظیم قرارداد رکلا این فرصت را برای شما ایجاد کرده است که بتوانید قولنامه مد نظر خود را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.
خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا نیز به شما امکان می‌دهد که سوالات خود در زمینه تنظیم و اجرای قولنامه را از وکلا و کارشناسان حقوقی بپرسید.
نمونه مبایعه نامه خودرو (نقدی)
فرم کامل قولنامه ماشین به صورت نقدی را از اینجا بگیرید.
نمونه قولنامه خانه (نقدی)
فرم کامل قولنامه خانه را با زدن روی تصویر زیر دریافت کنید.
