منظور از ابطال قرارداد چیست؟ (پاسخ به این سوال و شرح دقیق شرایط انجام آن)
قراردادها یک ماهیت حقوقی هستند که به وسیله توافق میان دو یا چند شخص تحقق پیدا می‌کنند. در قانون مدنی اصل بر لازم الاجرا و غیر قابل انحلال بودن تمام قراردادها گذاشته شده است. یک قرارداد در صورتی لازم الاجرا و غیر قابل انحلال است که همراه با رعایت تمام شرایط و نکات قانونی تنظیم و امضا شده باشد. ابطال قرارداد باعث پایان دادن به ماهیت حقوقی آن می‌شود. قراردادها در صورتی باطل می‌شوند که بدون رعایت شرایط و نکات قانونی تنظیم شده باشند. ضوابط و قواعد تنظیم و امضای قراردادها در قانون مدنی مشخص شده است. این قواعد و ضوابط، آمِره یا تکمیلی هستند. قانونگذار رعایت و اجرای قواعد آمره را الزامی کرده است. مقام قضایی در صورتی می‌تواند برای باطل شدن قرارداد حکم صادر کند که آن قرارداد مطابق با قواعد آمره تنظیم نشده باشد.
نکته دارای اهمیت درباره این مقاله این است که ابتدا باید بدانیم فسخ قرارداد چیست و اینکه میان آن شرایط با شرایط ابطال قرارداد چه تفاوتی وجود دارد. به همین منظور به شما پیشنهاد می‌کنیم که با زدن روی لینک، مقاله مرتبط با این موضوع را مطالعه کنید تا اطلاعات جامع‌تری در این خصوص در اختیار داشته باشید.
در چه شرایطی مقام قضایی برای ابطال قرارداد حکم صادر می‌کند؟
در قانون مدنی اصل بر صحت و درستی تمام قراردادها گذاشته شده است. بنابراین مقام قضایی تنها در شرایط و موارد مقرر در قانون، می‌تواند برای باطل شدن موافقت نامه حکم صادر کند.
در ماده 190 قانون مدنی، شرایط اساسی تنظیم و امضای تمام قراردادها مشخص شده است. عدم رعایت برخی از شرایط مقرر در ماده 190 قانون مدنی باعث باطل شدن موافقت نامه‌ای می‌شود که میان دو یا چند نفر امضا شده است. در ادامه، این شرایط را بررسی می‌کنیم:
- مطابق با ماده 190 قانون مدنی، مشخص بودن موضوع موافقت نامه‌ای که میان دو یا چند شخص امضا شده یکی از شرایط اساسی صحت آن است. مبهم و نامشخص بودن موضوع موافقت نامه‌های میان اشخاص باعث باطل شدن آن‌ها می‌شود.
- یکی دیگر از شرایط اساسی صحت تنظیم قراردادها، قصد طرفین آن است. طرفین یک موافقت نامه باید در هنگام امضای آن از قصد و اراده کامل برخوردار باشند. قصد به معنای تصمیم داشتن و عزم قاطع نسبت به امضای موافقت نامه و عمل به موضوع آن است. برای مثال، موافقت نامه‌ای که در حالت مستی یا به قصد شوخی و تمسخر امضا شده از لحاظ قانونی باطل است. موافقت نامه‌ای که به صورت صوری و با قصد فریب دیگران امضا شده باشد نیز باطل است؛
- یکی از مهم‌ترین شرایط اساسی صحت قراردادها، مشروع بودن جهت آن‌ها است. جهت در واقع همان انگیزه و هدف نهایی طرفین موافقت نامه از تنظیم و امضای آن است. نامشروع و غیر قانونی بودن انگیزه و هدف نهایی طرفین یک موافقت نامه باعث باطل و بی‌اثر شدن آن می‌شود. برای مثال، موافقت نامه‌ای که با هدف ارتکاب جرم تنظیم شده باشد از لحاظ قانونی باطل و بی‌اثر است.
مطابق با ماده 233 قانون مدنی، چه شرایطی باعث ابطال قرارداد می‌شوند؟
طرفین یک موافقت نامه در راستای اجرای آن می‌توانند شرایطی را در نظر بگیرند. مطابق با ماده 233 قانون مدنی، شروط زیر باطل هستند و موجب ابطال قرارداد نیز می‌شوند:
شروطی که برخلاف مقتضای موافقت نامه باشند
مقتضای موافقت نامه در واقع همان موضوع اصلی و اثری است که به دنبال خواهد داشت. برای مثال، نقل و انتقال مالکیت، موضوع و اثر اصلی موافقت نامه‌ای است که برای معامله یک کالا تنظیم می‌شود. شرطی که باعث عدم انتقال مالکیت کالای مورد معامله شود، باعث باطل شدن موافقت نامه‌ای خواهد شد که طرفین معامله، آن را تنظیم و امضا کرده‌اند.
شرط مجهولی که جهل به آن باعث جهل به عوضین شود
اغلب موافقت نامه‌ها مُعَوَض هستند. یعنی هر یک از طرفین موافقت نامه در ازای مال یا خدمتی که به دیگری می‌دهد از او چیزی دریافت می‌کند. اموال مادی و غیر مادی که طرفین یک موافقت نامه به موجب تنظیم و امضای آن بین یکدیگر رد و بدل می‌کنند باید معلوم و مشخص باشند. منظور از عوضین، اموال مادی و غیر مادی است که طرفین یک قرارداد به موجب امضای آن باید میان خودشان رد و بدل می‌کنند. شرطی که باعث مجهول شدن عوضین یک موافقت نامه شود از نظر قانونی باطل و بلا اثر است. این شرط باطل باعث ابطال موافقت نامه نیز می‌شود.
برای مثال، کالای مورد معامله و بهای آن، عوضین موافقت نامه‌ای هستند که برای نقل و انتقال مالکیت تنظیم شده است. اگر انتقال دهنده شرط کند که بهای کالای مورد معامله را یک ماه پس از تنظیم موافقت نامه و براساس نرخ تورم تعیین خواهد کرد، باعث باطل شدن موافقت نامه خواهد شد. در این مثال، شرط انتقال گیرنده مجهول است و باعث جهل به بهای کالای مورد معامله نیز می‌شود. بهای کالای مورد معامله یکی از عوضین موافقت نامه است و جهل به آن باعث باطل شدن موافقت نامه میان طرفین معامله می‌شود.
آیا ابطال قرارداد و اصالة الصحه با یکدیگر در تعارض هستند؟
قانونگذار در ماده 223 قانون مدنی، اصل را بر صحت تمام قراردادهای مالی و غیر مالی دانسته است که اشخاص با توافق یکدیگر تنظیم و امضا می‌کنند. با توجه به ماده مذکور، تمام قراردادهایی که به وسیله توافق میان اشخاص تنظیم و امضا شده‌اند باید صحیح در نظر گرفته شوند. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که هر موافقت نامه‌ای که تنظیم شده از تمام شرایط و آثار قانونی لازم برخوردار است. در اصطلاح قانون مدنی به این اصل، اصاله الصحه گفته می‌شود.
مطابق با اصاله الصحه تا زمانی که ابطال قرارداد از سوی مقام قضایی به اثبات نرسیده است از اعتبار و آثار قانونی لازم برخوردار می‌شود.
بنابراین اگر یکی از طرفین مدعی ابطال قرارداد باشد باید در مراجع قضایی طرح دعوا کند و به اثبات برساند که یک یا چند مورد از شرایط قانونی لازم در هنگام تنظیم و امضای موافقت نامه رعایت نشده است.
آیا اشتباهات طرفین می‌تواند باعث ابطال قرارداد شود؟
ممکن است که موضوع، نوع و مورد یک موافقت نامه برای طرفین آن به صورت دقیق تفهیم نشده باشد و به همین دلیل آن‌ها دچار اشتباه شوند. برخی از اشتباهات طرفین باعث ابطال قرارداد می‌شود. در ادامه مواردی که اشباهات طرفین باعث باطل شدن موافقت نامه میان آن‌ها شده است را بررسی می‌کنیم:
ابطال قرارداد به دلیل اشتباه در نوع
منظور از نوع در واقع همان ماهیت قانونی موافقت نامه تنظیم شده میان اشخاص است. قراردادها با توجه به نوع و ماهیت حقوقی آن‌ها از احکام و آثار قانونی مختلفی برخوردار می‌شوند. با ذکر مثالی، اشتباه در نوع موافقت نامه را توضیح می‌دهیم. فرض کنید که یکی از طرفین، موافقت نامه را به قصد انجام معامله امضا می‌کند در حالی که طرف دیگر آن قصد تنظیم و امضای عقد اجاره را دارد. در این مثال، طرفین قرارداد نسبت به نوع و ماهیت حقوقی آن دچار اشتباه شده‌اند و با یکدیگر اتفاق نظر ندارد. این موافقت نامه به دلیل اشتباه در نوع آن باطل است و از هیچ گونه اثر قانونی برخوردار نمی‌شود؛
ابطال به دلیل اشتباه در مورد قرارداد
مورد موافقت نامه در واقع همان عوضینی است که طرفین آن با یکدیگر مبادله می‌کنند. اشتباه در هر یک از عوضین یا هر دوی آن‌ها نیز باعث باطل شدن موافقت نامه خواهد شد.
اشتباه در موضوع قرارداد و ابطال آن
موضوع موافقت نامه در واقع همان چیزی است که باعث تمایل یک شخص نسبت به امضای آن می‌شود. برای مثال، یکی از طرفین به تصور اینکه مال موضوع معامله از طلا ساخته شده، تصمیم به تنظیم و امضای موافقت نامه گرفته است. در این مثال، اگر بعد از امضای موافقت نامه مشخص شود که کالای موضوع معامله، تقلبی بوده و از فلزهای معمولی ساخته شده است باعث باطل شدن آن (موافقت نامه) می‌شود.
اشتباه در شخص طرف قرارداد و شرایط ابطال آن
این اشتباه در صورتی باعث باطل شدن موافقت نامه می‌شود که علت و انگیزه اصلی تنظیم و امضای آن بوده است. برای مثال، انتقال دهنده به تصور اینکه طرف معامله دوست صمیمی او است موافقت نامه را امضا می‌کند. در این مثال اگر مشخص شود که طرف معامله، دوست صمیمی انتقال دهنده نیست باعث باطل شدن موافقت نامه خواهد شد.
ابطال قرارداد باعث ایجاد کدام آثار قانونی می‌شود؟
امضای یک موافقت نامه باعث ایجاد یک رابطه حقوقی میان طرفین آن می‌شود. ماهیت حقوقی یک موافق نامه پس از ابطال آن خاتمه پیدا می‌کند. بنابراین، ابطال قرارداد باعث به پایان رسیدن رابطه حقوقی میان طرفین آن می‌شود.
پس از امضای موافق نامه یک سری تعهدات مالی و غیر مالی برعهده طرفین آن گذاشته می‌شود. یکی از آثار باطل شدن موافقت نامه، ساقط شدن اغلب تعهدات مالی و غیر مالی است که برعهده طرفین آن گذاشته می‌شود.
نکته: ماهیت و موضوع برخی از تعهدات طرفین موافقت نامه به گونه‌ای است که حتی پس از باطل شدن آن نیز ساقط نمی‌شوند. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که باطل شدن موافقت نامه ممکن است باعث ساقط شدن برخی از تعهدات طرفین آن نشود.
چرا باید درباره شرایط ابطال از مشاوران حقوقی بپرسیم؟
مساله مهمی که مدام به آن تاکید می‌کنیم، گفتگو با مشاوران حقوقی و دریافت مشاوره از آن‌ها برای امضای قراردادهایی است که توافق می‌کنید زیرا امکان دارد عدم توجه به نکات قانونی و شروطی که برای اجرای صحیح قراردادها مطرح شده است، دلیلی برای باطل شدن قرارداد شما شود. بدون شک توجه به شروط صحت تنظیم و امضای قرارداد، اهمیت زیادی دارد. برای بررسی و ارزیابی این شروط در قراردادی که قصد امضای آن را دارید، می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی بهره ببرید.
همچنین برای پیشگیری از مشکلات اینچنینی پیشنهاد می‌کنیم که فرآیند تنظیم قرارداد را با مشاوران حقوقی پیگیری کنید یا اینکه مسئولیت تنظیم قرارداد مورد نظرتان را به کارشناسان مجرب تیم رکلا بسپارید.
