شرایط خصوصی قرارداد و موارد باطل کننده آن را در این مقاله بخوانید!
قرارداد یک ماهیت حقوقی دو جانبه است که به واسطه توافق میان طرفین آن تحقق پیدا می‌کند. قانونگذار به طرفین قراردادها اجازه داده است که شرایط اجرای آنها را با توافق یکدیگر تعیین کنند. شرایط اجرای قرارداد نیز به واسطه توافق میان طرفین آن مشخص می‌شود. شرایط خصوصی قرارداد به شرایطی می‌گویند که به واسطه توافق میان طرفین تعیین و در قرارداد گنجانده خواهند شد.
هر شرطی که در قرارداد قید شده باشد، معتبر و برای امضا کنندگان قرارداد، لازم الاجرا است. عدم اجرای شرایط خصوصی، مانع از اجرای بی کم و کاست قرارداد می‌شود. به همین دلیل، تعیین و اجرای به موقع و دقیق شرایط، بسیار دارای اهمیت است. قانونگذار نیز در قانون مدنی از شرایط قراردادها حمایت می‌کند. در اصطلاح قانون مدنی به شرایطی که به واسطه توافق طرفین تعیین و در قرارداد قید شده است، شرط فعل، شرط نتیجه و شرط صفت گفته می‌شود. قانون مدنی برای تخلف از شرایطی که در قرارداد قید می‌شوند، ضمانت اجرا نیز تعیین کرده است.
در ادامه این نوشته، شرایط مختلفی که در قراردادها قید خواهند شد و همچنین، ضمانت اجرای تخلف از آنها را بررسی می‌کنیم.
شرایط خصوصی قرارداد چیست؟
قرارداد یک ماهیت حقوقی است که به واسطه توافق میان طرفین تحقق پیدا می‌کند. قانونگذار به طرفین قراردادها اجازه می‌دهد که شرایط اجرای آنها را با توافق یکدیگر تعیین کنند. اگر یک قرارداد معتبر و لازم الاجرا (برای مثال انواع قرارداد لازم) باشد، شرایط قید شده در آن نیز معتبر و لازم الاجرا است. تعیین شرط در قرارداد می‌تواند تاثیر قابل توجهی در حفظ حقوق و منافع طرفین آن داشته باشد. به همین دلیل طرفین قرارداد ملزم به اجرای شرایطی هستند که در قرارداد قید شده است.
اگر هر یک از طرفین قرارداد به تعهدات خودش عمل نکند، باعث نقض حقوق و منافع طرف دیگر می‌شود. اصل آزادی قراردادها، یکی از اصول مسلم و انکارناپذیر در حوزه قراردادها است. مطابق با این اصل، اشخاص می‌توانند در خصوص هر موضوع قانونی و مشروعی با یکدیگر توافق کنند. به همین دلیل قانونگذار در قانون مدنی از شرایط قانون و مشروعی که به واسطه توافق میان طرفین در قراردادها قید می‌شود، حمایت می‌کند.
باید به این نکته توجه داشته باشیم که مشروط علیه به شخصی گفته می‌شود که اجرای شرط قید شده در قرارداد را برعهده گرفته است. به شخصی که تعهدات مقرر در قرارداد به نفع او اجرا می‌شود نیز مشروط له می‌گویند.
منظور از بطلان شرایط خصوصی قرارداد چیست؟
همانگونه که در مطالب قبلی این نوشته نیز گفتیم، قراردادها در صورتی معتبر هستند که مغایر با قانون باشند. قانونگذار، شرایط باطل شدن قرارداد باطل را در قانون مدنی مشخص کرده است. شرایط باطل در قانون مدنی به دو نوع تقسیم می‌شوند:
نوع اول از بطلان شرایط خصوصی قرارداد
نوع اول: شرایطی که باطل هستند اما باعث باطل شدن قرارداد نمی‌شوند. در اصطلاح قانون مدنی به این شرایط، شروط باطل غیر مبطل می‌گویند. با توجه به ماده 232 قانون مدنی می‌توان گفت که شروط باطل غیر مبطل عبارت است از:
- شرطی که انجام آن، غیر مقدور باشد: این نوع شرط، به شرطی گفته می‌شود که انجام آن امکان پذیر نیست؛
- شروطی که نفع و فایده نداشته باشند: این نوع، شرایطی بی قید هستند که انجام آنها هیچ نفع و فایده‌ای برای مشروط به، به دنبال نداشته باشد؛
- شرطی که نامشروع باشد: شرط نامشروع به شرطی گفته می‌شود که مخالف با قوانین آمره باشد؛ مغایر با نظم جامعه باشد و همچنین با اخلاق حسنه نیز در مخالفت و تضاد است.
نوع دوم از بطلان شرایط خصوصی قرارداد
نوع دوم: شرایطی که باطل هستند و باعث بطلان قرارداد نیز می‌شوند. به زبان ساده می‌توان گفت، این شرایط نه تنها باطل هستند بلکه باعث بطلان قرارداد نیز خواهند شد و در اصطلاح قانون مدنی به آنها شرایط باطل و مبطل گفته می‌شود. با توجه به ماده 233 می‌توان گفت که شرایط باطل و مبطل عبارت هستند از:
- هر شرطی که بر خلاف مقتضای ذات عقد باشد: منظور از مقتضی ذات عقد، اثر اصلی قرداد است. هر شرطی که باعث ساقط شدن ذات عقد شود یا مغایر با آن باشد، نه تنها باطل است بلکه باعث بطلان قرارداد نیز می‌شود.
- شرط مجهولی که جهل به آن باعث جهل به عوضین شود: منظور از عوضین، مال یا اموالی است که میان طرفین رد و بدل می‌شود. عمل یا اقدامی که یکی از طرفین برای دیگری انجام می‌دهد نیز می‌تواند یکی از عوضین قرارداد باشد. هر شرطی که باعث ایجاد جهل نسبت به عوضین قرارداد شود، یک شرط باطل است و باعث بطلان قرارداد نیز خواهد شد.
تعیین شرایط خصوصی قرارداد به صورت شرط فعل، شرط صفت و شرط نتیجه
همانگونه که گفتیم، قانونگذار شروط صحیح قراردادها را مورد حمایت خود قرار می‌دهد و برای تخلف از آنها ضمانت اجرا تعیین می‌کند. با توجه به ماده 234 قانون مدنی می‌توان گفت که شروط صحیح عبارت است از:
- شرط صفت؛
- شرط فعل؛
- شرط نتیجه.
در ادامه، هر یک از شروط صحیح را بررسی می‌کنیم.
شرط صفت از شرایط خصوصی قرارداد
این شرط به معنای تعیین شرط یا شرایط خاصی برای مال موضوع قرارداد است. این شرط می‌تواند راجع به مقدار (کمیت) یا اوصاف (کیفیت) مال موضوع قرارداد باشد. در صورتی که مال موضوع قرارداد از شرایط تعیین شده برای آن برخوردار نباشد، مشروط له از حق فسخ قرارداد برخوردار می‌شود؛
تعریف شرط فعل؛ از شروط ماده 234 قانون مدنی
شرط فعل، در واقع یک تعهد فرعی است که در ضمن قرارداد می‌آید. شرط فعل، لزوماً یک عمل مادی و فیزیکی نیست و می‌تواند یک عمل حقوقی نیز باشد. بنابراین می‌توان گفت که شرط فعل، چهار نوع است که عبارتند از: تعهد به انجام عمل حقوقی؛ تعهد به عدم انجام عمل حقوقی؛ تعهد به انجام عمل مادی و تعهد به عدم انجام عمل مادی. در صورتی که مشروط علیه به شرط فعل عمل نکند، ابتدا ملزم به انجام می‌شود و اگر الزام او غیر ممکن باشد، باعث ایجاد حق فسخ برای مشروط له خواهد شد.
بررسی و شرح شرط نتیجه
شرط نتیجه به این معنا است که نتیجه و اثر قانونی یک قرارداد در ضمن قرارداد دیگر قید شود. برای مثال، نتیجه قرارداد وکالت، اعطای وکالت و اذن به وکیل است. یکی از شرایط خصوصی قرارداد مجری ذیصلاح ، می‌تواند اعطای وکالت به مجری ذی صلاح باشد. در این حالت، امضای این قرارداد باعث اعطای وکالت به مجری ذی صلاح می‌شود. اثر و نتیجه هر قراردادی که امضا و تنظیم آن به شرایطی خاص نیاز ندارد را می‌توان به صورت شرط در ضمن یک قرارداد دیگر آورد. برای مثال، عقد وقف به تشریفات خاصی نیاز ندارد و به همین دلیل نمی‌توان نتیجه آن را به صورت شرط نتیجه در یک قرارداد دیگر شرط کرد.
پیشنهاد می‌کنیم
نوشتن و تهیه یک قرارداد مناسب و کارآمد نیازمند آگاهی از مسائل قانونی و حقوقی متعددی است. در واقع، در هنگام نوشتن یک قرارداد باید به ابعاد مختلفی توجه داشته باشید تا در نهایت توافق شما معتبر و صحیح باشد. به همین دلیل است که در اکثر مواقع پیشنهاد می‌کنیم مسئولیت نوشتن متن قرارداد مورد نظر خود را به اشخاص متخصص و با تجربه در این حوزه بسپارید.
تیم حقوقی رکلا، با هدف ارائه خدمات حقوقی با صرفه اقتصادی برای تمام اقشار، به ارائه خدمات تنظیم قرارداد اختصاصی می‌پردازد. برای این منظور می‌توانید با زدن روی لینک قبل، درخواست ثبت کنید تا مشاوران و وکلای مجموعه با شما ارتباط بگیرند.
علاوه براین، بهره مندی از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی نیز این امکان را برای شما ایجاد می‌کند که در سریع‌ترین زمان ممکن، با متخصصان این حوزه ارتباط بگیرید و سوالات خود را بپرسید. استفاده از خدمات مشاوره، به سوالات و ابهامات ذهنی شما پاسخ می‌دهد.
