ضمان درک مبیع و ثمن به چه معنا است و آثار قانونی آن چیست؟
در اصطلاح حقوقی به قراردادی که برای معامله اموال منقول و غیر منقول تنظیم می‌شود، عقد بیع می‌گویند. امضای عقد بیع باعث انتقال مالکیت مال مورد معامله در ازای پرداخت بهای آن می‌شود. در اصطلاح قانون مدنی به بهای مال مورد معامله نیز مبیع می‌گویند. ثَمَن نیز به بهایی گفته می‌شود که خریدار باید به فروشنده پرداخت کند. امضای عقد بیع باعث نقل و انتقال مالکیت مبیع و ثَمَن می‌شود. به همین دلیل، فروشنده باید مالک قانونی مبیع باشد. خریدار نیز باید به عنوان مالک قانونی ثمن شناخته شود. معامله مال شخص دیگر، بدون کسب اجازه از او باعث ایجاد مسئولیت‌های قانونی برای فروشنده خواهد شد. اگر خریدار مالک قانونی ثَمَن نباشد نیز باید خسارت‌هایی که از این بابت به فروشنده وارد شده است را جبران کند. ضمان درک به معنای مسئولیتی است که در صورت مستحقق للغیر بودن مبیع یا ثمن برای خریدار و فروشنده به وجود می‌آید.
در این مقاله، شرایط قانونی ایجاد ضمان درک در عقد بیع، اجاره، معاوضه و صلح را با توجه به قانون مدنی بررسی می‌کنیم.
بررسی ماهیت حقوقی ضمان درک در قانون مدنی
عقد یا قرارداد به ماهیتی حقوقی گفته می‌شود که لازمه تحقق آن توافق میان دو یا چند شخص است. امضای یک عقد باعث ایجاد آثار حقوقی مانند انتقال مالکیت و ایجاد تعهد خواهد شد. در حقوق مدنی، عقود را براساس موضوع آن‌ها به دو دسته عقود معاوضی و غیر معاوضی تقسیم می‌کنند. عقد معاوضی به عقدی می‌گویند که دارای دو عوض باشد و این دو عوض با یکدیگر مبادله شوند. برای مثال، عقد اجاره ، یک عقد معاوضی است زیرا عین مستاجره و اجاره بهای آن، دو عوض این عقد هستند. به عبارت دیگر، موجر پس از امضای این عقد باید عین مستاجره را به مستاجر تحویل بدهد. مستاجر نیز باید اجاره بهای عین مستاجره را به صورت نقدی یا در فواصل زمانی معین پرداخت کند.
ضمان درک در قانون مدنی هنگامی تحقق پیدا می‌کند که قرارداد به صورت معاوضی تنظیم شود اما انتقال دهنده مالک قانونی مال مبادله شده نیست یا آنکه انتقال گیرنده مالک قانونی بهای مال مورد مبادله نباشد.
منظور از معامله فضولی چیست؟
یکی از مهمترین شرایط تحقق ضمان ناشی از درک، این است که معامله به صورت فضولی انجام شده باشد. بنابراین، بهتر است که پیش از بررسی ضمان ناشی از درک با مفهوم معامله فضولی آشنا شویم. شخصی می‌تواند نسبت به فروش یک مال اقدام کند که مالک قانونی آن باشد. اشخاصی که نماینده قانونی یا قراردادی مالک محسوب می‌شوند نیز می‌توانند نسبت به نقل و انتقال مالکیت اموال او اقدام کنند.
فروشنده فضول به شخصی گفته می‌شود که مال متعلق به غیر را بدون کسب اجازه از مالک آن به فروش می‌رساند. مالک می‌تواند معامله‌ای که توسط فروشنده فضول امضا شده است را اجازه بدهد یا رد کند.
ضمان ناشی از درک مبیع در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که مالک، معامله‌ای که توسط فروشنده فضول انجام شده است را رد کرده باشد (اجازه ندهد). در این حالت، مالک می‌تواند مالی که توسط فروشنده فضول فروخته شده است را از خریدار پس بگیرد. خریدار نیز می‌تواند نسبت به پس گرفتن بهایی که به فروشنده فضول پرداخت کرده است، اقدام کند. فروشنده فضول نیز براساس ضمان ناشی از درک باید بهایی که خریدار بابت مال فروخته شده پرداخت کرده است را به او پس بدهد.
منظور از ضمان درک مبیع چیست؟
در ابتدا باید بگوییم که عقد بیع از چهار رکن اساسی تشکیل شده است. به عبارت دیگر، قرارداد بیع در صورتی امضا و ایجاد می‌شود که تمام ارکان قانونی آن تحقق پیدا کرده باشد. در ادامه، هر یک از ارکان عقد بیع را بررسی می‌کنیم:
- بایع: بایع یا فروشنده به شخصی گفته می‌شود که مالک قانونی مال مورد معامله است؛
- مشتری: به شخصی که عقد بیع را به عنوان خریدار امضا می‌کند، مشتری می‌گویند؛
- مَبیع: به مال منقول یا غیر منقولی گفته می‌شود که مالکیت آن در اثر امضای عقد بیع به خریدار انتقال پیدا می‌کند؛
- ثَمَن: در اصطلاح قانون مدنی به بهایی که خریدار باید بابت مال مورد معامله پرداخت کند، ثمن گفته می‌شود.
ضمان درک در قانون مدنی به معنای مسئولیتی است که در صورت مستحق للغیر درآمدن مبیع یا ثمن برای بایع یا مشتری ایجاد خواهد شد. برای مثال، شخصی نسبت به فروش زمینی اقدام می‌کند و بهای آن را نیز از خریدار می‌گیرد. ممکن است که پس از امضای عقد بیع معلوم شود که مالکیت زمین مورد معامله به شخص دیگری غیر از فروشنده تعلق دارد.
در این مثال، مالک قانونی زمین مورد معامله می‌تواند آن را از خریدار پس بگیرد. در واقع بایع مسئول بازگرداندن بهایی است که خریدار بابت معامله زمین پرداخت می‌کند. ضمان درک مبیع نیز به معنای مسئولیت بایع نسبت به بازگردان بهای پرداخت شده توسط خریدار است. به عبارت دیگر، فروشنده باید بهایی که بابت معامله مال شخص دیگر از خریدار دریافت می‌کند را به او پس بدهد.
بررسی شرایط تحقق ضمان درک ثمن
مشتری باید مالک قانونی ثمنی باشد که بابت مال مورد معامله پرداخت می‌کند. ممکن است که مالکیت تمام یا بخشی از ثمن به مشتری تعلق نداشته باشد. بنابراین می‌توان گفت که ضمان درک ثمن به معنای مسئولیتی است که در صورت مستحقق للغیر درآمدن تمام یا قسمتی از ثمن برای خریدار ایجاد می‌شود. اگر شرایط ضمان ناشی از درک ثمن تحقق پیدا کند، مشتری باید مبیعی که در ازای پرداخت ثمن مستحق للغیر خریداری کرده است را به فروشنده پس بدهد.
بررسی شرایط ضمان درک در عقد صلح
عقد صلح، عقدی است که به منظور حل و فصل اختلافات موجود یا برای جلوگیری از بروز اختلافات احتمالی در آینده تنظیم می‌شود. به صورت کلی می‌توان گفت، عقد صلح، موضوع مشخصی ندارد زیرا قانونگذار به اشخاص اجازه داده است که در خصوص هر موضوع قانونی و مشروعی صلح نامه تنظیم کنند. در اصطلاح قانون مدنی به طرفین عقد صلح، مصالح (صلح کننده) و متصالح (قبول کننده صلح) گفته می‌شود.
عقد صلح می‌تواند به صورت معاوضی یا غیر معاوضی تنظیم شود. عقد صلح در صورتی معاوضی است که عوض یا عوضین در آن تعیین شده باشند. به صورت کلی می‌توان گفت، ضمان درک در عقد صلح هنگامی موضوعیت پیدا می‌کند که این عقد به صورت معاوضی تنظیم شود.
ضمان درک در عقد اجاره در چه صورتی موضوعیت پیدا می‌کند؟
در ابتدا باید بگوییم که قرارداد اجاره از عقود معاوضی است زیرا این عقد به منظور انتقال موقت مالکیت منافع عین مستاجره در ازای پرداخت اجاره بهای آن تنظیم می‌شود. به عبارت دیگر، امضای قرارداد اجاره باعث خواهد شد که مالکیت موقت منافع عین مستاجره برای یک بازه زمانی محدود و مشخص به مستاجر انتقال پیدا کند. مستاجر نیز باید اجاره بهای عین مستاجره را به صورت نقدی یا در فواصل زمانی معین بپردازد.
ضمان درک در عقد اجاره در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که مالکیت منافع عین مستاجره به موجر تعلق نداشته باشد. در این حالت، مالک منافع عین مستاجره می‌تواند آن را از مستاجر پس بگیرد. موجر نیز به واسطه ضمان ناشی از درک موظف می‌شود، اجاره بهایی که بابت مدت باقی مانده از مستاجر گرفته است را به او پس بدهد.
یک مثال کاربردی!
برای مثال، ممکن است که مستاجر اجاره بهای ده ماه را پرداخت کرده باشد اما عین مستاجره در ماه پنجم توسط مالک قانونی منافع عین مستاجره از او پس گرفته شود. در این مثال، موجر فضول به واسطه ضمان ناشی از درک موظف می‌شود اجاره بهایی که بابت پنج ماه باقی مانده از مستاجر گرفته است را به او پس بدهد.
حل و فصل اختلافات ناشی از ضمان درک در صلاحیت کدام مراجع قضایی است؟
لازم به توضیح است که اختلافات ایجاد شده در اثر ضمان درک از اختلافات حقوقی هستند. به همین دلیل، رسیدگی به این اختلافات در صلاحیت دادگاه‌های حقوقی است. همچنین لازم به ذکر است که به دعوای ناشی از ضمان درک ، مطابق با شرایط و تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی می‌شود. بنابراین، طرح این دعاوی نیازمند تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی است.
نکات حقوقی تعیین ضمانت اجرا در قرارداد
تعیین ضمانت اجرا در قرارداد، تاثیر قابل توجهی در حفظ حقوق و منافع قانونی طرفین آن دارد. ضمانت اجرایی که در یک قرارداد تعیین می‌شود باید قانونی و مشروع باشد. ضمانت اجرایی که غیر قانونی یا نامشروع بوده، باطل است و در برخی موارد، باعث بطلان قرارداد نیز خواهد شد. به همین دلیل، بهتر است که ضمانت اجراها و تضمین‌های قراردادها با نظارت و مشورت کارشناسان حقوقی تعیین شده باشند.
خدمات تنظیم قرارداد رکلا به شما امکان می‌دهد که قراردادهای دارای ضمانت اجرای قانونی را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.
همچنین، مشاوران حقوقی حاضر در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا، آماده پاسخگویی به سوالات حقوقی شما در خصوص شرایط قانونی تعیین ضمانت اجرا در قراردادها هستند.
