انحلال قرارداد کار ؛ مطالعه اختصاصی دلایل انحلال قرارداد کار
قرارداد یک ماهیت حقوقی است که با توافق دو یا چند شخص به وجود می‌آید. اکثر قریب به اتفاق قراردادها لازم الاجرا هستند و اشخاصی که قرارداد را امضا کرده‌اند، تا پایان مدت قرار ملزم به پایبندی به تعهدات آن خواهند بود. به توافق میان کارفرما و کارپذیر قرارداد کار گفته می‌شود. قرارداد کار نیز مانند دیگر قراردادها لازم است و طرفین قرارداد یعنی کارفرما و کارپذیر، ملزم به پایبندی به آن هستند اما ممکن است قرارداد کار به دلایل مختلفی فسخ یا منحل بشود. ما در این مطلب انحلال قرارداد کار را بررسی می‌کنیم.
انحلال قرارداد کار به چه معناست؟
انحلال به معنای برهم خوردن قرارداد و جلوگیری از تداوم و بقای آن است. بدین صورت که قراردادی که به طور صحیح منعقد شده است به دلایل مختلفی تداوم پیدا نمی‌کند و منحل می‌شود. برای مثال: قرارداد کار یا همان قرارداد استخدام به صورت صحیح و همراه با رعایت تمامی شرایط آن امضا شده است اما به علت تصادف کارگر و فلج شدن او یا در اصطلاح، از کارافتادگی او، قرارداد کار تداوم پیدا نمی‌کند و موجب منحل شدن توافق میان کارگر و کارفرما می‌شود. به این امر انحلال قرارداد کار می‌گویند. باید به این نکته توجه کنید که تا قبل از انحلال، قرارداد به قوت خود باقی بوده و تمامی آثار عقد در آن مدت جریان خواهند داشت. در مثال بالا، کارگر تا قبل از انحلال قرارداد، مستحق دریافت تمامی حقوق خود است.
انحلال قرارداد کار در چه مواردی انجام می‌شود؟
قرارداد کار یکی از مهمترین قراردادهای مالی است که اشخاص امضا می‌کنند. اهمیت این قرارداد به‌گونه‌ای است که با زندگی اجتماعی و اقتصادی افراد جامعه ارتباط نزدیک دارد زیرا یکی از عمده‌ترین انگیزه افراد از امضای قرارداد کار، بهبود وضعیت معیشتی ، اقتصادی و جایگاه اجتماعی خودشان است و ممکن است که خاتمه و انحلال قرارداد بر زندگی افراد آثار مخربی بگذارد. به همین دلیل قانون گذار به غیر قابل انحلال بودن قرارداد کار اشاره دارد و موارد انحلال قرارداد کار را به تصریح بیان کرده است.
موارد خاتمه یا به عبارت دیگر انحلال قرارداد کار در مواد 21 و27 قانون کار پیش بینی شده‌اند. گاهی اراده طرفین قرارداد در انحلال آن مؤثر است که به آن انحلال ارادی قرارداد کار گفته می‌شود و در مواردی نیز قرارداد کار بدون دخالت اراده کارگر یا کارفرما منحل می‌شود که به آن انحلال غیر ارادی قرارداد کار می‌گویند. در ذیل هر یک از این دو مورد را بررسی می‌کنیم.
دلایل انحلال قرارداد کار، به صورت ارادی
همانطور که در بالا نیز ذکر شد، قانون گذار قرارداد کار را لازم الاجرا می‌داند اما در عین حال در برخی موارد به کارفرما یا کارگر اجازه انحلال آن را نیز داده است. به انحلال قرارداد کار از سوی کارفرما، در اصطلاح اخراج گفته می‌شود و به انحلال یک طرفه قرارداد کار از سوی کارگر، استعفا می‌گویند. در ادامه هر یک را بررسی می‌کنیم:
انحلال قرارداد کار به صورت ارادی توسط کارگر
امروزه با توجه به تخصصی‌تر شدن امور مختلف، روز به روز از تعداد کارگران ساده کاسته و به تعداد کارگران متخصص افزوده می‌شود به همین دلیل اغلب زمان و هزینه بسیاری صرف آموزش کارگران خواهد شد. بنابراین انحلال قرارداد کار از سوی کارگران باعث لطمات اقتصادی بسیاری بر کارفرما و جامعه می‌شود و از سوی دیگر نمی‌توان انسانها را به اجبار به کار گمارد.
قانون گذار در قانون از حقوق کارگران حمایت کرده است ولی به آن‌ها اجازه نمی‌دهد که هر زمان اراده کردند برای انحلال قرارداد کار اقدام کنند بلکه در ماده 21 قانون کار در ضمن مطرح کردن استعفا به عنوان یکی از موارد خاتمه قرارداد کار، در تبصره این ماده شرایط استعفا را بیان می‌کند. استعفای قانونی کارگران منوط به رعایت شرایط ذیل است:
- استعفا باید کتبی باشد بنابراین قانون گذار استعفای شفاهی را نپذیرفته است؛
- کارگر باید استعفای خود را به کارفرما تقدیم کند؛
- کارگر موظف است که به مدت یک ماه پس از تقدیم استعفا نامه به کار خود ادامه دهد تا برای کارفرما یافتن نیروی جایگزین ممکن باشد؛
ما پیش‌تر در یک مقاله در خصوص شرایط استعفای کارگر توضیح داده‌ایم. با زدن روی لینک می‌توانید آن مقاله را مطالعه کنید. همچنین اگر به صورت اختصاصی تمایل دارید که درباره استعفا در قرارداد کار موقت اطلاعاتی کسب کنید، این مقاله را به شما پیشنهاد می‌کنم.
انحلال قرارداد کار به صورت ارادی توسط کارفرما
قانون کار در پی اهداف حمایت از حقوق کارگران و جلوگیری از سوءاستفاده کردن کارفرما از آنان به تصویب رسیده است. به همین دلیل به کارفرما اجازه نمی‌دهد که هر زمان که اراده کرد و با هر انگیزه‌ای ولو انگیزه شخصی، قرارداد کار را منحل و کارگر را اخراج کند. انحلال قرارداد کار از سوی کارفرما منوط به سپری کردن مراحل زیر است:
- کارگر در انجام وظایفی که مطابق با قرارداد به او محول شده است، کوتاهی کرده باشد یا از انجام آن‌ها خودداری کند؛
- کارگر آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های محل کارش را رعایت نکند یا از انجام آن‌ها خودداری کند؛
- کارفرما به کارگر تذکر و اخطار کتبی بدهد؛
- کارگر به تذکر کتبی کارفرما اعتنایی نکند و این اخطار، تاثیری بر عملکرد او نداشته باشد؛
- شورای اسلامی کار با اخراج کارگر موافقت کرده باشد و نظر موافق خود را نیز اعلام کند؛
- تمامی مطالبات و حقوق عقب افتاده کارگر اعم از حقوق و مزایا پرداخت شود.
دلایل انحلال قرارداد کار، به صورت غیر ارادی
در صورت تحقق برخی موارد، قرارداد کار به خودی خود و بدون نیاز به اراده و دخالت پیمانکار و کارگر خاتمه پیدا می‌کند. موارد انحلال غیر ارادی قرارداد کار در ماده 21 ذکر شده‌اند که ما در ذیل هرکدام از آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
بازنشستگی کارگر و انحلال قرارداد کار
به مرور زمان و با سپری شدن ایام زندگی از توان و نیروی جسمانی و روحی انسانها کاسته می‌شود و بعد از رسیدن به سن خاصی بازنشسته می‌شوند. بازنشستگی یکی از موارد انحلال غیر ارادی قرارداد است. در قانون کار، تعریف خاصی از بازنشستگی ارائه نشده و سن بازنشستگی نیز مشخص نشده است اما در ماده 103 قانون مدیریت خدمات کشوری، سن بازنشستگی برای مشاغل تخصصی 35 سال و برای مشاغل غیر تخصصی 30 سال در نظر گرفته شده است.
لازم به ذکر است که قانون تأمین اجتماعی نیز در خصوص سن بازنشستگی مقررات خاص خود را دارد که از حوصله این بحث خارج است.
بررسی شرایط از کارافتادگی
در برخی مواقع در اثر وقوع حوادث غیر مترقبه، نیروی جسمانی انسانها کاهش پیدا می‌کند و دیگر قادر به ادامه کار کردن نیستند که در اصطلاح به این امر از کار افتادگی گفته می‌شود. در شرایط از کار افتادگی، به کارگر حق سنوات تعلق می‌گیرد و بعد از پرداخت سنوات به آن‌ها، قرارداد کار خاتمه پیدا می‌کند. مطابق با قانون کار به ازای هر سال کار باید یک ماه حقوق به میزان آخرین حقوق دریافتی کارگر به او پرداخت شود.
مطابق با ماده 70 قانون تامین اجتماعی از کار افتادگی به سه دسته تقسیم می‌شود:
- نقص مقطوع: کاهش قدرت کار بین 10 تا 33 درصد است. در نقص مقطوع قرارداد کار خاتمه پیدا نمی‌کند.
- از کار افتادگی جزئی: کاهش قدرت کار از 33 تا 66 درصد است. در از کار افتادگی جرئی نیز قرارداد کار خاتمه پیدا نمی‌کند.
- از کار افتادگی کلی: کاهش قدرت کار به میزان 66 درصد و بالاتر است. از کار افتادگی کلی موجب خاتمه قرارداد کار می‌شود.
شرایط قرارداد با فوت کارگر
در اثر فوت ارتباط کامل فرد متوفی با این دنیا قطع می‌شود بنابراین فوت نیز از دیگر عواملی است که در اثر تحقق آن بدون نیاز به دخالت و اراده طرفین، قرارداد کار خاتمه پیدا می‌کند.
شرایط و توضیح چگونگی انحلال قرارداد با انفساخ
اگر در طول مدت اجرای قرارداد، منحل شدن آن متن تعهد آور، بدون دخالت دو طرف معامله، به صورت قهری و بدون اراده آن‌ها انجام شود، به آن انفساخ می‌گویند. برای آشنایی بیشتر با انفساخ، یک مثال می‌زنیم. تصور کنید که برای انجام معامله خرید خودرو، با فروشنده آن توافق می‌کنید اما قبل از به ثمر رسیدن معامله، خودرو به دستور قضایی توقیف می‌شود و دیگر در اختیار مالک آن نیست. در این حالت، عملا مالک خودرو، فعلا نمی‌تواند خودرو را به شما تحویل دهد و چنانچه برای چنین حالتی در متن قرارداد امکان انفساخ خودکار را در نظر گرفته باشید قرارداد به صورت خودکار از درجه اعتبار خارج خواهد شد.
حال این شرایط را به یک قرارداد کار تعمیم دهید. تصور کنید که در یک قرارداد استخدامی، به ناگهان، کارگر کلا امکان انجام کار را نداشته باشد یا اینکه محل فعالیت کارفرما را به یکباره پلمپ کنند و دیگر امکان کار کردن در آن مکان وجود نداشته باشد. در این شرایط قرارداد کار بدون دخالت و اراده طرفین این قرارداد منفسخ می‌شود.
پیشنهاد ما
اگر کارفرما هستید یا اگر تمایل دارید که به عنوان نیروی کار انسانی در جایی مشغول به کار شوید، اولین چیزی که باید به آن توجه داشته باشید، کسب اطلاعات در خصوص حقوقی است که از آن برخوردار خواهید بود. همچنین لازم است از قانون مربوط به روابط کاری نیز آگاه باشید. برای این منظور به شما پیشنهاد می‌کنیم که برای دریافت خدمات مشاوره حقوقی تلفنی ، درخواستتان را ثبت کنید تا در اسرع وقت با شما تماس بگیریم. از طرف دیگر، اگر تمایل دارید که قراردادی مناسب شرایط کاری شما تنظیم کنیم، می‌توانید با زدن روی لینک و ثبت درخواست تنظیم قرارداد ، تنظیم قرارداد مورد نیازتان را به تیم حقوقی رکلا بسپارید.
