امین اموال کیست و چه مسئولیتی دارد؟ (مطالبی جامع درباره امین اموال در این مقاله)

امانت داری یکی از صفات نفسانی انسان‌ها است و به انسان‌هایی که از این صفت پسندیده برخوردار هستند نیز امین گفته می‌شود. در آموزه‌های دینی و اخلاقی نیز تاکید شده که حفظ امانت واجب است. امین اموال می‌تواند قهری، قضایی یا شرعی باشد. قرارداد ودیعه یا قرارداد امانت ، قراردادی است که میان امانت دهنده و امانت گیرنده تنظیم می‌شود اما در برخی موارد، فرد به واسطه حکم قضایی، مسئولیت نگهداری و اداره اموال دیگری را بر عهده می‌گیرد. در اصطلاح حقوق مدنی به شخصی که در اثر حکم قضایی مسئولیت نگهداری از اموال شخص دیگری را بر عهده گرفته است، امین قضایی می‌گویند. در برخی موارد نیز، فردی به موجب حکم شرعی امین محسوب خواهد شد که در اصطلاح حقوقی به آن امین شرعی گفته می‌شود.

ما در ادامه این نوشته، از شرایط و ضوابط قانونی فردی صحبت می‌کنیم که در اثر قرارداد یا حکم قضایی به عنوان امین شناخته می‌شود و به این واسطه، مسئولیت نگهداری از اموال دیگری را بر عهده می‌گیرد.

چه افرادی به واسطه امضای قرارداد، امین اموال شناخته می‌شوند؟

عقد ودیعه، قراردادی است که میان امانت دهنده و امانت گیرنده تنظیم می‌شود. در اصطلاح حقوقی به عقد ودیعه، قرارداد امانت نیز گفته می‌شود. شرایط و ضوابط تنظیم این قرارداد در مواد 607 الی 634 قانون مدنی مشخص شده است. به موجب ماده 607 قانون مدنی، ودیعه عقدی است که به واسطه آن یک نفر مال خودش را به دیگری می‌سپارد تا به صورت رایگان از آن نگهداری کند.

شخصی که به واسطه امضای این قرارداد، مسئولیت نگهداری از مال دیگری به او سپرده شده است، امین نامیده می‌شود. این قرارداد، زمانی تحقق پیدا می‌کند که امین مسئولیت نگهداری از مال شخص دیگری را پذیرفته باشد. در اصطلاح حقوق مدنی، گفته می‌شود که ید امانت گیرنده، اَمانی است. منظور از امانی بودن ید امانت گیرنده، این است که او مسئول خرابی یا از بین رفتن مال مورد امانت نیست. مگر در صورتی که ثابت شود نسبت به نگهداری و محافظت از آن کوتاهی می‌کند.

ممکن است که امانت دهنده برای محافظت و نگهداری از مالی که به امانت به او سپرده شده است، شرایط خاصی را در نظر گرفت باشد. در این حالت، امانت گیرنده باید از مال مورد امانت مطابق با شرایط و دستورات امانت دهنده نگهداری و محافظت کند. اگر امانت دهنده شرایط خاصی را برای محافظت و نگهداری از مال مورد امانت در نظر نگرفته باشد، امانت گیرنده باید به صورت متعارف از آن نگهداری کند.

ممکن است که مال مورد امانت در اثر وقوع حوادثی که غیر قابل پیش بینی و غیر قابل کنترل هستند، از بین برود یا آسیب ببیند. در این حالت، امانت دهنده مسئول خرابی یا از بین رفتن مال مورد امانت نیست زیرا نسبت به نگهداری و محافظت از آن، کوتاهی نکرده است. همچنین، امین، هر زمان که امانت دهنده درخواست کرد باید مال مورد امانت را به او تحویل بدهد.

امین اموال محجور به واسطه حکم قضایی

امین قضایی به فردی گفته می‌شود که در اثر حکمی که از سوی مراجع قضایی صادر شده است، مسئولیت نگهداری از دارایی‌های شخص دیگری به او سپرده خواهد شد. تعیین و انتصاب امین برای نگهداری از دارایی‌های شخص دیگر، یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوقی مطرح شده در قانون امور حسبی و قانون مدنی است.

برخی افراد برای نگهداری و محافظت از دارایی‌های خودشان، از شرایط قانونی لازم برخوردار نیستند. به همین دلیل، مسئولیت نگهداری و محافظت از دارایی‌های آن‌ها به امین اموال محجور سپرده می‌شود. محجورین و فردی که غائب مفقود الاثر شده است، از جمله افرادی هستند که محاکم قضایی برای محافظت و نگهداری از دارایی‌های آن‌ها امین قضایی تعیین می‌کنند.

منظور از امین اموال محجور چیست؟

محجور به شخصی گفته می‌شود که برای اداره و نگهداری از دارایی‌ها و حقوق مالی خود، از توانایی لازم برخوردار نیست. افراد غیر رشید، نابالغ و مجنون، از نظر قانونی محجور هستند. در توضیح افراد غیر رشید باید بگوییم؛ غیر رشید به فردی گفته می‌شود که قادر به تشخیص سود و زیان نیست. در رویه حقوقی ایران، سن 18 سال تمام شمسی به عنوان سن رشد فرض شده است. بنابراین، تمام افراد زیر 18 سال، غیر رشید فرض می‌شوند.

در برخی شرایط، مسئولیت نگهداری و محافظت از دارایی‌های افراد محجور، به واسطه یک حکم قضایی به قیم واگذار می‌شود. یکی از مهم‌ترین وظایف قیم، نگهداری و محافظت از دارایی‌‌های محجورین است. باید بگوییم؛ فرد صالحی که از سوی دادگاه به عنوان قیم تعیین شده است نیز امین به حساب می‌آید. بنابراین، قیم مسئول خرابی یا از بین رفتن اموال متعلق به مجورین نیست مگر در صورتی که نسبت به محافظت و نگهداری از آن‌ها کوتاهی و سهل انگاری کرده باشد.

بررسی شرایط و مسئولیت قانونی

غایب مفقود الاثر به فردی گفته می‌شود که مدت زمان زیادی از غیبت او گذشته است و از او به هیچ وجه خبری نباشد. براساس ماده 1012 قانون مدنی، دادگاه در شرایط زیر برای اداره اموال غایب مفقود الاثر امین تعیین می‌کند:

1. در صورتی که غایب مفقود الاثر برای اداره اموال خودش تعیین تکلیف نکرده باشد؛
2. اگر کسی نباشد که به واسطه قانون، حق اداره اموال غایب مفقود الاثر را داشته باشد.

امین اموال غایب که از سوی دادگاه تعیین می‌شود، باید از صلاحیت و شایستگی‌های لازم برای اداره اموال غایب مفقود الاثر برخوردار باشد.

اشخاص زیر از شرایط لازم برای نگهداری و محافظت از اموال غایب مفقود الاثر برخوردار نیستند و از سوی دادگاه نمی‌توانند به عنوان امین اموال غایب، منصوب شود:

1. کسانی که خودشان محجور هستند و سرپرستی و اداره اموال آن‌ها بر عهده ولی، امین یا قیم است؛
2. افرادی که به موجب حکم قطعی به ارتکاب جرائم سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، هتک ناموس، جنحه نسبت اطفال و ورشکستگی به تقصیر محکوم شده‌اند؛
3. کسانی که حکم ورشکستگی آن‌ها صادر شده و عملیات تصفیه آن‌ها خاتمه پیدا نکرده است؛
4. افرادی که به فساد اخلاق شهرت دارند؛
5. کسانی که خودشان یا خویشاوندان نزدیک آن‌ها بر علیه محجور طرح دعوا کرده‌اند.

منظور از امین اموال در حکم تخلیه چیست؟

اجاره نامه ، قراردادی موقت است و برای بازه زمانی محدود و مشخصی تنظیم می‌شود. در صورتی که قرارداد اجاره فسخ شود یا مدت آن به پایان برسد، موجر می‌تواند عین مستاجره را به واسطه دستور مرجع قضایی تخلیه کند و از مستاجر تحویل بگیرد. در صورتی که مستاجر در ملک مورد اجاره نبود یا حاضر به تخلیه آن نشد، مامورین اجرا به همراه ضابطین دادگستری و امین اموال مستاجر به تخلیه عین مستاجره اقدام می‌کنند. تمام اموال موجود در ملک مورد اجاره را صورت برداری و لیست می‌کنند و به امین اموال در حکم تخلیه می‌دهند. مستاجر برای دریافت اموال خودش می‌تواند به امین مراجعه کند. امین اموال مستاجر ، باید اموال مستاجر را مطابق با لیست و صورت برداری که تهیه شده است به او پس بدهد.

شرایط نصب امین اموال در استرداد جهیزیه

قانون گذار در قانون مدنی و قانون خانواده ، تعریفی از جهیزیه ارائه نداده است و باید آن را براساس عرف جامعه تعریف کرد. بنابراین در تعریف جهیزیه می‌توان گفت؛ اموال منقولی است که از سوی زن به منزل شوهر آورده می‌شوند. مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر فقط حق استفاده از آن را دارد. بنابراین، زن هر زمان که بخواهد، می‌تواند نسبت به استرداد جهیزیه اقدام کند. استرداد جهیزیه یا بردن جهزیه آسان است و به واسطه تنظیم دادخواست در شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده امکان پذیر می‌شود. نصب امین اموال در استرداد جهیزیه زمانی اتفاق می‌افتد که جهیزیه زن به واسطه قرار تامین خواسته توقیف شده باشد و تحت عنوان امانت به زوج سپرده شود. زوجی که جهیزیه تحت عنوان امانت به او سپرده می‌شود، نباید نسبت به نگهداری و محافظت از آن‌ها کوتاهی کند.

پیشنهاد می‌کنیم:

قرارداد امانت باید به صورتی تنظیم شود که حقوق و منافع امانت دهنده و امانت گیرنده را تامین کند و ضرر و زیان هیچ یک از طرفین را به دنبال نداشته باشد. همچنین این قرارداد باید از شرایط و تشریفات قانونی عقد ودیعه نیز پیروی کند. به شما توصیه می‌کنیم که تنظیم قرارداد امانت را به افرادی بسپارید که در این زمینه از دانش و تجربه کافی برخوردار هستند. در بخش نمونه قراردادها، می‌توانید نمونه قرارداد امانت را تهیه کنید یا تنظیم اختصاصی این قرارداد را به وکلای ما بسپارید. برای این منظور نیز، کافی است که درخواستتان را در بخش تنظیم قرارداد اختصاصی ثبت کنید.

از طرف دیگر، برای آشنایی با شرایط و تشریفات قانونی عقد ودیعه می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا نیز بهره ببرید.