نقش معامله غرری در قانون مدنی، آیا این معامله باطل است؟
بر اساس اصل آزادی معامله، زمانی که دو طرف قصد انعقاد معامله‌ای را دارند، اگر معامله خلاف قانون نباشد، صحیح است. یعنی حتی اگر این معامله و مفاد آن مطابق عرف و روال معمول معامله نباشد، در صورت تطابق با قانون صحیح است. زمانی که دو طرف با یکدیگر معامله‌ای را امضا می‌کنند، باید شرایط اساسی صحت معامله رعایت شود. اگر هر کدام از این شرایط وجود نداشته باشند، معامله باطل یا غیر نافذ خواهد بود. معامله غرری یکی از مواردی محسوب می‌شود که سبب ابطال معامله خواهد شد. مطابق قانون، مال مورد معامله باید معلوم باشد، یعنی هر دو طرف باید به آن آگاه باشند.
معامله غرری و شرایط ماده 190 قانون مدنی
معلوم و مشخص بودن موضوع معامله یکی از شرایط اساسی صحت معامله محسوب می‌شود. شرایط اساسی صحت معامله در ماده 190 قانون مدنی بیان شده است. مطابق این ماده، موضوع معامله باید معلوم و مشخص باشد.
مجهول بودن هر کدام از عوضین مانع انعقاد معامله است و آن را باطل می‌کند. به عبارت دیگر اگر دو نفر قصد دارند معامله‌ای را امضا کنند، باید موضوع آن و مالی که در ازای آن پرداخت می‌شود، کاملا معلوم و مشخص باشند. اگر فردی به شخص دیگری بگوید که یک وسیله نقلیه را در ازای مبلغی به تو می‌فروشم، این مورد صحیح نیست زیرا وسیله نقلیه شامل موارد زیادی از جمله خودرو، موتورسیکلت، دوچرخه و سایر موارد می‌شود. علاوه بر آن، مبلغ معامله نیز باید به طور دقیق نوشته شود. اگر عوض معامله معلوم نباشد، این معامله صحیح نخواهد بود.
به عنوان مثال، شخصی که قصد دارد خودروی خود را به شخص دیگری بفروشد، باید مشخصات ظاهری، فنی و شناسایی خودرو را به همراه مبلغ آن بنویسد. در این حالت اگر طرفین در متن مبایعه نامه خودرو ، مشخصات کامل خودرو را به همراه مبلغ دقیق آن بنویسند، معامله صحیح خواهد بود. در غیر این صورت معامله آن‌ها صحیح نیست و این معامله غرری محسوب می‌شود.
معامله غرري چيست؟
غرر در لغت به معنی خطر و هلاکت است. بعضی مواقع افراد برای انجام معامله‌ای توافق می‌کنند که احتمال دارد موجب به خطر افتادن منافع یکی از طرفین شود. در این حالت این معامله را معامله غرری می‌نامند. در صورت مبهم بودن موضوع، معامله صحیح نیست. یعنی اگر طرفین یا یکی از آن‌ها از موضوع معامله به طور دقیق آگاه نباشد، این معامله صحیح نخواهد بود.
تصور کنید شخصی مدعی می‌شود که یک زمین زراعی در روستای خوش آب و هوا دارد. او به دوستش پیشنهاد می‌دهد که این زمین زراعی را از او بخرد. دوست او موافقت می‌کند و زمین را می‌خرد. وقتی خریدار برای مشاهده زمین زراعی مراجعه می‌کند، متوجه می‌شود که به هیچ وجه امکان دسترسی به این زمین وجود ندارد. یعنی برای رسیدن به این زمین هیچگونه راه ارتباطی نیست. در این حالت او می‌تواند به علت غرر در معامله علیه فروشنده اقدام کند.
غرر در معامله زمانی رخ می‌دهد که موضوع معامله یا تعهد معلوم نباشد. در مواقعی هم که شخصی به شخص دیگری بگوید، خانه‌ام را برایم تعمیر کن تا در ازای این اقدام مبلغی را به تو پرداخت کنم. این معامله نیز به دلیل معلوم نبودن مبلغی که در مقابل تعمیر خانه پرداخت می‌شود و مجهول بودن موضوع تعهد و اوصاف آن صحیح نیست. در این حالت به علت غرری بودن معامله، توافق آن‌ها باطل محسوب خواهد شد.
معامله غرری در حقوق یعنی چه؟
در حقوق به معامله‌ای که با خطر همراه است و طرفین در زمان انعقاد معامله توان تشخیص سودمند یا زیان‌بار بودن آن را ندارند، معامله غرری گفته می‌شود. با توجه به این تعریف، زمانی که طرفین، معامله‌ای را امضا می‌کنند ولی در زمان انعقاد معامله نمی‌دانند که این اقدام برای آن‌ها سودمند یا زیان‌بار است، این مورد غرر در معامله محسوب می‌شود.
تصور کنید شخصی برای خرید عسل کوهی درجه یک به یک شهر کوهستانی سفر می‌کند. او با شخصی که صاحب کندو است، توافق می‌کند تا ۵۰۰ کیلوگرم عسل را از او بخرد. آن‌ها با یکدیگر معامله‌ای را منعقد می‌کنند. بعد از اینکه معامله امضا شد، معلوم می‌شود که امکان بالا رفتن از کوه و تحویل عسل‌ها وجود ندارد. در این شرایط این معامله مطابق حقوق، معامله غرری محسوب می‌شود. عقودی که در آن‌ها امکان تسلیم مال موضوع معامله و امکان دسترسی به مورد معامله وجود ندارد، به عنوان مصداقی از غرر در معامله محسوب خواهند شد.
حکم معامله غرری چیست؟
همانطور که بیان شد، لازم است که در هنگام معامله، مشخصات موضوع آن به طور کامل قید شود. در شرایطی که دو طرف با یکدیگر در خصوص موضوعی مجهول، معامله را امضا کنند، این معامله باطل است.
تصور کنید دو نفر قصد دارند خانه‌ای را معامله کنند. فروشنده در مقابل دریافت ۵۰۰ میلیون تومان متعهد می‌شود که خانه خود را به خریدار تحویل دهد.
آن‌ها در مبایعه نامه، در مورد مشخصات این خانه و اوصاف آن هیچ موردی را ثبت نمی‌کنند. در این حالت به جهت مبهم بودن مورد معامله، این حالت غرر در معامله محسوب می‌شود. حکم این معامله باطل است چون طرفین مشخصات موضوع معامله را بیان نکرده‌اند. در این بیع، خریدار نمی‌داند که در مقابل چه خانه‌ای، با چه مشخصات و متراژی این مبلغ را می‌پردازد. به جهت احتمال خطر زیان خریدار بابت عدم آگاهی، این معامله غرری و باطل محسوب می‌شود.
آیا معامله غرری باطل است؟
موضوعی که باید در مورد معامله غرری به آن توجه شود، این است که غرر در معامله شامل اموری می‌شود که مشخصات موضوع معامله یا امکان موضوع معامله مجهول است و امکان تسلیم و دسترسی به آن وجود ندارد.
به عنوان مثال، شخصی را در نظر بگیرید که در هنگام معامله موتورسیکلت، مشخصات آن را به طور کامل بیان کرده است ولی قدرت تسلیم آن را به خریدار ندارد. او تمام اوصاف ظاهری، فنی و سایر موارد را در خصوص این موتورسیکلت در زمان انعقاد معامله اعلام می‌کند. در عین حال این موتورسیکلت به سرقت رفته است و او قدرت تسلیم ندارد. این اقدام او به عنوان غرر در معامله محسوب می‌شود. در این معامله با اینکه فروشنده تمام مشخصات را بیان می‌کند ولی قدرت تسلیم و تحویل آن موتورسیکلت به خریدار را ندارد چون موضوع معامله به سرقت رفته است. این مورد یکی از مصادیق معامله غرری محسوب می‌شود.
معامله غرری در قانون مدنی
در ماده ۱۹۰، شرایط صحت معامله در قانون مدنی بیان شده است. مطابق این ماده برای صحت هر معامله، باید قصد طرفین و رضای آن‌ها به همراه اهلیت طرفین، وجود داشته باشد. همچنین لازم است که موضوع معامله معین باشد و این معامله مطابق قانون و به صورت مشروع انجام شود. به این ترتیب مورد معامله یعنی مال یا عملی که هر کدام از طرفین تعهد به تسلیم یا ایفای آن کرده‌اند، باید معلوم باشد. در این حالت معامله صحیح است. معامله غرری در قانون مدنی زمانی برقرار می‌شود که طرفین یا یکی از آن‌ها نسبت به موضوع معامله جاهل باشد.
بر اساس ماده ۲۱۶ قانون مدنی، مورد معامله باید مبهم نباشد، مگر در مواردی خاص که علم اجمالی به آن کافی است. با توجه به این ماده، در شرایط استثنایی که علم اجمالی به موضوع معامله کفایت می‌کند، این معامله غرری محسوب نمی‌شود. در غیر این صورت شرح دقیق و کامل و اوصاف مورد معامله لازم است.
خدمات تیم رکلا
آگاهی از شرایط صحت معامله و مشخصات هر کدام از عقود، به شما کمک می‌کند تا با آگاهی، طرف معاملات قرار بگیرید. مجموعه حقوقی رکلا به صورت تخصصی در این زمینه فعالیت دارد. شما می‌توانید از طریق مشاوره حقوقی تلفنی با کارشناسان مجموعه ما در ارتباط باشید. کارشناسان ما شما را راهنمایی می‌کنند تا معامله‌ای صحیح و مطابق قانون تنظیم کنید.
اگر قصد تنظیم قرارداد دارید، پیشنهاد می‌کنیم برای پیشگیری از موارد بطلان در معامله مانند غرر، این اقدام تخصصی را به کارشناسان رکلا بسپارید. کارشناسان با تجربه ما متن معامله مورد نظرتان را مطابق قانون تنظیم خواهند کرد.
چنانچه در مورد این متن، سوالی دارید، لطفا پرسش خود را در قسمت ثبت سوال با ما مطرح کنید. در اولین فرصت پاسخ مناسب را بیان خواهیم کرد.
