خیار رویت در بیع و مهمترین شرایط اعمال و استناد به این حق
اصاله اللزوم یکی از اصول فقهی محسوب می‌شود که در نظام حقوقی کشور ما نیز مورد پذیرش قرار گرفته است. مطابق با این اصل، تمام عقود تنظیم و امضا شده میان اشخاص، لازم الاجرا هستند مگر در صورتی که جایز الفسخ بودن عقدی به صورت قطعی و مسلم برای ما به اثبات رسیده باشد. فسخ قراردادهای لازم تحت هیچ شرایطی امکان پذیر نمی‌شود مگر در صورتی که قانونگذار اجازه داده باشد. به عبارت دیگر، فسخ قراردادهای لازم در شرایطی امکان پذیر است که قانونگذار اجازه داده باشد. قانونگذار برای فسخ قراردادهای لازم، خیار تعیین کرده است. این خیارات ده مورد هستند و در ماده 396 قانون مدنی پیش بینی شده‌اند. خیار رویت و تخلف از وصف یکی از خیارات شمارش شده در این ماده است که اشخاص برای فسخ قرارداد لازم می‌توانند به آن استناد کنند.
قانونگذار شرایط تحقق خیار ناشی از رؤیت و نحوه استناد به آن را نیز مشخص کرده است. در ادامه این مقاله، چگونگی تحقق اختیار فسخ ناشی از رؤیت و نحوه استناد به آن را بررسی میکنیم.
خیار رویت چیست؟
خیار در اصطلاح علم حقوق به معنای حق و اختیاری است که شخص در فسخ قرارداد لازم دارد. خیاراتی که حق فسخ قراردادهای لازم را به وجود می‌آورند، انواع مختلفی دارند. هر یک از انواع خیارات نیز شرایط و ضوابط مخصوص به خود را خواهند داشت. به عبارت دیگر می‌توان گفت که شرایط تحقق و استناد به خیارات فسخ، در قانون مشخص شده است. قانونگذار، شرایط تحقق و استناد به این خیارات را در راستای حفظ حقوق و منافع طرفین قراردادهای لازم و برای جلوگیری از ورود ضرر و زیان به آن‌ها تعیین کرده است.
رؤیت به معنای مشاهده، بررسی و تفتیش کردن چیزی است. به صورت کلی می‌توان گفت؛ خیار ناشی از رؤیت در صورتی تحقق پیدا می‌کند که کسی مال مورد معامله را نبیند و این مال را براساس اوصافی که از آن به عمل آمده است، خریداری کند. در این حالت، اگر خریدار بعد از دیدن مال مورد معامله متوجه شود که این مال فاقد اوصاف مقرر است، با استناد به خیار رویت می‌تواند معامله و قراردادی که میان خریدار و فروشنده تنظیم شده است را فسخ کند. البته تحقق خیار رویت به شرایط دیگری نیز نیاز دارد که در ادامه مطالب این مقاله به آن‌ها نیز خواهیم پرداخت.
مطابق با مواد 410 و 411، مهمترین شرط برای تحقق اختیار فسخ ناشی از رویت این است که خریدار یا فروشنده مال مورد معامله را ندیده باشند. با توجه به این ماده می‌توان گفت که اختیار فسخ ناشی از رویت از اختیارات فسخ مشترک است و به هیچ یک از طرفین معامله اختصاص ندارد. به عبارت دیگر می‌توان گفت که شرایط استناد به این خیار به نفع هر یک از خریدار و فروشنده تحقق پیدا می‌کند.
استناد به خیار رویت در چه شرایطی امکان پذیر می‌شود؟
خیارات در قانون به این منظور پیش بینی شده‌اند که اگر یکی از طرفین قرارداد لازم در موقعیتی قرار گرفت که به ضرر او بود، از حق فسخ قرارداد برخوردار شود. شرایط استناد به اختیارات نیز در راستای جلوگیری از ورود ضرر و زیان به طرفین قراردادهای لازم پیش بینی شده‌اند. در ادامه، شرایط استناد به این خیار از سوی هر یک از خریدار و فروشنده (بایع) را بررسی میکنیم:
شرایط استناد به خیار رویت توسط خریدار
در اغلب موارد، تحقق شرایط استناد به این اختیار فسخ ناشی از رؤیت باعث ایجاد حق فسخ قرارداد لازم به نفع خریدار می‌شود. در ادامه، شرایط تحقق این خیار که باعث ایجاد حق فسخ قرارداد به نفع خریدار می‌شود را بررسی میکنیم. خریدار در موارد زیر با استناد به این اختیار قانونی می‌تواند قرارداد بیع را فسخ کند:
- خریدار مال مورد معامله را ندیده باشد؛
- مال مورد معامله براساس اوصاف و تعریف‌هایی که از آن شده است، خریداری شود؛
با توجه به مواردی که بیان شد، می‌توان اینطور توضیح داد که اگر شما کالا یا محصولی را خریداری کرده باشید و پس از دریافت آن متوجه شوید که آن کالا یا محصول با ویژگی‌ها، تعاریف و توصیفاتی که از آن شده است، تفاوت دارد، می‌توانید از این خیار برای فسخ معامله استفاده کنید. این مساله امروزه با افزایش معاملات اینترنتی یا معاملات از راه دور، بسیار مورد توجه قرار گرفته است و در موارد متعددی درباره آن صحبت می‌کنند زیرا در این قبیل خرید و فروش‌ها نیز، پیش از انجام معامله، امکان مشاهده کالا یا محصول وجود ندارد.
شرایط استناد به خیار ناشی از رؤیت توسط فروشنده
در برخی از موارد، شرایط استناد به این خیار به نفع فروشنده تحقق پیدا می‌کند و باعث ایجاد حق فسخ برای او می‌شود که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
-
- فروشنده مال فروخته شده را ندیده باشد؛
- خریدار مال مورد معامله را ببیند؛
- مال مورد معامله با اوصافی که در قرارداد ذکر شده است، مطابقت نداشته باشد.
شرایط اعمال و استناد به خیار رویت در بیع چیست؟
برای استناد و اعمال خیار رویت در بیع باید یک سری شرایط وجود داشته باشد. خریدار و فروشنده در صورتی می‌توانند حق فسخ ناشی از خیار رویت را اعمال کنند که شرایط استناد به آن تحقق پیدا کرده باشد. در ادامه، شرایط استناد به خیار ناشی از رویت را بررسی میکنیم:
- مال مورد معامله، عین معین باشد (کلی نباشد). منظور از عین معین، مالی است که در عالم خارج وجود داشته و قابل تعیین، تشخیص و اشاره باشد؛
- دومین شرط از شرایط اعمال خیار ناشی از رؤیت این است که مال منقول یا غیر منقول مورد معامله قبل از آنکه خریداری شود، رویت نشده باشد. به عبارت دیگر می‌توان گفت که خریدار در صورتی با استناد به این خیار از حق فسخ عقد بیع برخوردار می‌شود که مال را ندیده باشد و تنها به صرف اوصافی که از آن شنیده است، نسبت به خریداری آن مال اقدام کند. بنابراین در صورتی که خریدار قبل از امضای عقد بیع به هر طریقی مال مورد معامله را دیده باشد، دیگر حق استناد به این خیار را ندارد؛
- این خیار در صورتی قابل استناد است که در هنگام امضای عقد بیع برای مال مورد معامله، اوصاف و ویژگی‌هایی در نظر گرفته شود. به عبارت دیگر، این خیار مربوط به شرایطی است که در هنگام امضای شفاهی یا کتبی عقد بیع، یک یا چند وصف و ویژگی را برای مال مورد معامله در نظر بگیریم اما بعد از دیدن آن مال متوجه شویم که با اوصاف و ویژگی‌های مقرر مطابقت ندارد.
آیا خیار رویت در بیع کلی قابل استناد است؟
مال کلی به مالی گفته می‌شود که وجود خارجی ندارد یا آنکه مصادیق متعددی دارد و قابل تشخیص، تعیین و اشاره نیست. مطابق با ماده 414 قانون مدنی، شرایط استناد به خیار رویت در بیع کلی تحقق پیدا نمی‌کند. علت عدم تحقق شرایط استناد به خیار رویت در بیع کلی این است که اگر مال کلی مورد معامله با شرایط تعیین شده در عقد بیع مطابقت نداشته باشد، فروشنده باید آن مال را تعویض کند و مال دیگری را مطابق با اوصاف مقرر در عقد بیع به خریدار بدهد.
آیا حق فسخ ناشی از خیار رویت قابل اسقاط است؟
حق فسخ ناشی از خیار رویت در بیع می‌تواند به واسطه اراده طرفین یا در اثر حکم قانون ساقط شود. در ادامه موارد و شرایط ساقط شدن حق فسخ ناشی از این خیار را بررسی میکنیم:
- اسقاط حق فسخ پس از رؤیت مال مورد معامله؛
- ساقط کردن حق فسخ ناشی از این خیار در زمان امضای عقد بیع؛
- تصرف در مال مورد معامله پس از رؤیت آن؛
- عدم فسخ قرارداد پس از رویت مال مورد معامله.
نکته: خیار ناشی از رؤیت، فوریت دارد. به این معنا که تعلل و تاخیر در استناد به این خیار باعث ساقط شدن حق فسخ ناشی از آن می‌شود. بنابراین، خریدار به محض دیدن مال مورد معامله و اطلاع از عدم مطابقت اوصاف و ویژگی‌های آن با آنچه که در عقد بیع ذکر شده است، باید در اولین فرصت مناسبت نسبت به اعمال حق فسخ خود اقدام کند.
از مشاوران حقوقی بپرسید
تعیین خیار رویت در قرارداد به میزان قابل توجهی در جلوگیری از ورود ضرر و زیان به طرفین قراردادهای لازم موثر است. به همین دلیل به شما توصیه میکنیم که اگر خیار رویت را ساقط کردید، تضمین‌های مناسب دیگری را در قرارداد پیش بینی کنید. برای تنظیم یک قرارداد همه جانبه و قانونی که با در نظر گرفتن تمام منافع قانونی و حقوقی نوشته شده باشد، می‌توانید از خدمات تنظیم قرارداد تیم رکلا استفاده کنید. برای آشنایی با شرایط استناد به خیار رویت نیز می‌توانید با کارشناسان حقوقی ما در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی در تعامل باشید.
