ماهیت معاملات مرسوم با شرایط عقد بیع نسیه یا به صورت شفاهی
نسیه در لغت به معنای استقراض، غیر نقدی، قرض و وام آمده است. معامله یک مال در برابر بهای مدت دار را عقد بیع نسیه می‌گویند. در اصطلاح فقهی به بیع نسیه، بیع با اشتراط تَأجیل ثَمن، بیع مؤَجَل و بیع حاضر به ثَمَن موَجل نیز گفته می‌شود. یک مال هنگامی به صورت نسیه معامله می‌شود که برای پرداخت بهای آن مدتی تعیین شده باشد. بیع نسیه به عنوان یکی از اقسام عقد بیع شمرده می‌شود. مشروعیت بیع نسیه در فقه امامیه و قانون مدنی ایران پذیرفته شده است.
یک مال هنگامی به صورت نسیه فروخته می‌شود که طرفین معامله در خصوص پرداخت مدت دار بهای آن به توافق رسیده باشند زیرا اصل بر پرداخت نقدی بهای مال مورد معامله است. اکثر شرایط و ضوابط بیع نسیه با دیگر انواع عقد بیع یکسان است. فقها به منظور غیر ربوی شدن بیع نسیه ، شرایط خاصی را برای تنظیم و امضای آن تعیین کرده‌اند. برخی از شرایط فقهی بیع نسیه در قانون مدنی نیز منعکس شده است. در این مقاله قصد داریم که نکات قانونی مربوط به بیع نسیه را بررسی کنیم.
این عقد را با عنوان قرارداد نسیه نیز می‌نامند که در یک مقاله مستقل دیگر نیز درباره آن توضیح داده‌ایم. خواندن آن مقاله را نیز به شما پیشنهاد می‌کنیم.
جایگاه عقد بیع نسیه در قانون و ماده‌های قانونی مربوط به آن
در مقدمه این نوشته نیز توضیح دادیم که بیع نسیه یکی از اقسام قرارداد بیع است. بیع نسیه باید مطابق با شرایط و ضوابط قانون مدنی تنظیم و امضا شود. شرایط قانونی تنظیم و امضای عقد بیع در مواد 338 الی 463 قانون مدنی مشخص شده است. بیع نسیه نیز باید مطابق با مواد 338 الی 463 قانون مدنی تنظیم و امضا شود.
مطابق با ماده 338 قانون مدنی، عقد بیع به وسیله توافق طرفین معامله تحقق پیدا می‌کند. منظور از طرفین معامله، انتقال دهنده و انتقال گیرنده مال مورد معامله هستند. بیع نسیه نیز به وسیله توافق طرفین معامله امضا و ایجاد خواهد شد.
در قانون مدنی به صراحت از بیع نسیه صحبت نشده است اما قانونگذار در ماده 344 قانون مدنی به طرفین معامله اجازه می‌دهد که برای پرداخت بهای مال مورد معامله، مهلتی در نظر بگیرند. عقد بیع نسیه نیز همان توافقنامه‌ای است که باید در هنگام پرداخت مدت دار بهای مال مورد معامله تنظیم شود. به عبارت دیگر، می‌توان گفت که بیع نسیه در صورتی تحقق پیدا می‌کند که طرفین معامله برای پرداخت بهای مال مورد معامله مدتی در نظر گرفته باشند. طرفین عقد بیع شفاهی نیز می‌توانند برای پرداخت بهای مال مورد معامله، مهلتی در نظر بگیرند.
شرایط قانونی پرداخت نسیه در عقد بیع نسیه
مطابق با ماده 344 قانون مدنی، اصل بر پرداخت نقدی بهای مورد معامله است. با توجه به ماده مذکور، بهای مال مورد معامله در برخی شرایط استثنایی به صورت نسیه و مدت دار پرداخت می‌شود. شرایط قانونی پرداخت نسیه بهای مال مورد معامله عبارت‌اند از:
- طرفین معامله برای پرداخت بهای مال مورد معامله، مهلتی در نظر گرفته باشند.
- در عرف تجاری محل تنظیم عقد بیع، مرسوم باشد که بهای مال مورد معامله به صورت نسیه پرداخت شود.
- در عرف معاملات تجاری مرسوم باشد که بهای مال مورد معامله به صورت نسیه و مدت دار پرداخت شود.
مبلغ عقد بیع نسیه چگونه پرداخت می‌شود؟
منظور از مبلغ، بهایی است که انتقال گیرنده باید در ازای مال مورد معامله به انتقال دهنده پرداخت کند.
بهای مالی که به صورت نسیه فروخته شده است با توافق میان طرفین معامله مشخص می‌شود. در اغلب موارد بهای مالی که به صورت نسیه فروخته شده است بیشتر از بهای معامله نقدی آن خواهد بود. طرفین معامله در هنگام تنظیم و امضای عقد بیع باید بهای مالی که به صورت نسیه معامله کرده‌اند را مشخص کنند.
انتقال گیرنده باید بهای مالی که به صورت نسیه معامله کرده است را مطابق با شرایط و ضوابط مقرر در عقد بیع پرداخت کند. بنابراین، انتقال گیرنده مجبور نیست که بهای مال مورد معامله را پیش از موعد مقرر در عقد بیع بپردازد. انتقال دهنده نیز نمی‌تواند پیش از سررسید موعد مقرر در عقد بیع، انتقال گیرنده را مجبور به پرداخت بهای مال مورد معامله کند.
اگر انتقال گیرنده در تاریخ مقرر در عقد بیع نتوانست به انتقال گیرنده دسترسی پیدا کند باید بهای مالی که به صورت نسیه معامله کرده است را به حاکم شرع پرداخت کند. امروزه دادستان نماینده حاکم شرع است. بنابراین، در صورتی که انتقال گیرنده نتواند به انتقال دهنده دسترسی پیدا کند باید مبلغ مال مورد معامله را به دادستان بپردازد.
ممکن است که انتقال گیرنده بهای مال مورد معامله را مطابق با تاریخ مقرر در عقد بیع پرداخت نکند. در این حالت، انتقال دهنده می‌تواند عقد بیع را فسخ کند یا الزام قانونی انتقال گیرنده، نسبت به پرداخت بهای مورد معامله را بخواهد. انتقال دهنده برای الزام قانونی انتقال دهنده نسبت به پرداخت بهای مورد معامله باید برعلیه او در مرجع قضایی طرح دعوا کند.
آیا تعیین مدت در عقد بیع نسیه الزامی است؟
مدت عقد بیع ، مهلت مشخصی است که برای پرداخت بهای مال مورد معامله در نظر گرفته می‌شود.
در قانون مدنی به صراحت از لزوم تعیین مدت در عقد بیع نسیه صحبت نشده است اما مطابق با اصول و موازین حقوق مدنی، تعیین مدت در بیع نسیه الزامی تلقی شده و یکی از شرایط صحت تعیین آن است.
به بهایی که انتقال گیرنده باید بابت مال مورد معامله پرداخت کند، ثَمَن می‌گویند. یکی از شرایط صحت عقد بیع، معلوم و مشخص بودن ثَمن است. معلوم نبودن مدت پرداخت بهای مالی که به صورت نسیه معامله شده است نیز باعث مجهول شدن ثَمن می‌شود. بنابراین، تعیین مدت پرداخت بهای مالی که به صورت نسیه معامله شده یکی از شرایط صحت عقد بیع نسیه است. عدم تعیین مدت در بیع نسیه باعث باطل شدن آن می‌شود. مدت پرداخت بهای مال مورد معامله به وسیله توافق میان انتقال دهنده و انتقال گیرنده مشخص خواهد شد. تمدید مدت بیع نسیه جایز است. بنابراین انتقال دهنده و انتقال گیرنده با توافق یکدیگر می‌توانند مدت پرداخت بهای مال مورد معامله را تمدید کنند.
آثار قانونی انجام این معامله
عقد بیع در شمار عقود تَملیکی قرار می‌گیرد. مهم‌ترین اثر یک عقد تَملیکی، انتقال مالکیت مال مورد معامله از انتقال دهنده به انتقال گیرنده است. بیع نسیه نیز یک عقد تملیکی به حساب می‌آید زیرا انتقال مالکیت مال مورد معامله از انتقال دهنده به انتقال گیرنده، مهم‌ترین اثر قانونی این عقد است. در بیع نسیه، پرداخت مدت دار بهای مال مورد معامله باعث نخواهد شد که مالکیت مال به انتقال گیرنده منتقل نشود. بنابراین، به محض امضای عقد بیع، مالکیت مال به انتقال گیرنده منتقل می‌شود. مالکیت مال مورد معامله به موجب تنظیم و امضای عقد بیع شفاهی نیز منتقل خواهد شد.
الزام قانونی انتقال دهنده نسبت به تحویل مال مورد موضوع معامله، دومین اثر قانونی عقد بیع است. انتقال دهنده موظف است که مال مورد معامله را بر طبق شرایط و ضوابط مقرر در عقد بیع به انتقال گیرنده تحویل بدهد.
سومین اثر قانونی عقد بیع، الزام قانونی انتقال گیرنده نسبت به پرداخت بهای مال مورد معامله است. در مطالب قبلی این مقاله نیز توضیح دادیم که انتقال گیرنده باید مطابق با شرایط و تاریخ مقرر در عقد بیع، بهای مال مورد معامله را پرداخت کند.
آیا تعیین وجه التزام در عقد بیع نسیه امکان پذیر است؟
التزام به معنای ملزم شدن و پایبند شدن به انجام کاری است. هدف از تعیین وجه التزام برای یک قرارداد، در واقع تعیین مبلغی به عنوان جریمه دیرکرد یا جریمه خلف وعده در انجام تعهدات قراردادی است که با توافق دو طرف، در قرارداد آن‌ها گنجانده می‌شود. در واقع هدف اصلی از تعیین این شرط، الزام طرفین به انجام تعهداتشان است. به بیان ساده‌تر مبلغی که به عنوان وجه التزام تعیین خواهد شد، جریمه خودداری یا تاخیر در انجام تعهدات مقرر در عقد بیع است. به موجب این شرط، هر یک از طرفین عقد بیع که به تعهدات خودش عمل نکند یا آن تعهدات را با تاخیر انجام بدهد، ملزم می‌شود مبلغ وجه التزام را به طرف دیگر، پرداخت کند. مالک و مشتری که یک مال را به صورت نسیه معامله کرده‌اند نیز می‌توانند در خصوص تعیین وجه التزام با یکدیگر توافق کنند.
توصیه می‌کنیم:
در خصوص انجام این شیوه از معامله، توصیه می‌کنیم که ابتدا به خوبی از جنبه‌های حقوقی و قانونی آن مطلع باشید. آگاهی در خصوص این موارد شما را در تنظیم و اجرای صحیح این معامله یاری می‌کند. با توجه به این مساله که معاملات شفاهی همیشه با مشکلات متعددی همراه هستند، مناسب خواهد بود که برای تنظیم سند مکتوب اقدام کنید. برای این منظور می‌توانید از خدمات تنظیم اختصاصی قرارداد بهره ببرید.
از دیگر خدمات رکلا که استفاده از آن را به شما پیشنهاد می‌کنیم، خدمات مشاوره حقوقی تلفنی است که امکان گفتگو با مشاوران مجرب را برای شما فراهم می‌کند. انجام یک گفتگوی هدفمند می‌تواند به سوالات حقوقی شما در خصوص معامله مورد نظر پاسخ دهد.
