آیین نامه ایمنی کار در فضای بسته به همراه بررسی وظایف کارفرما، شخص مسئول و ناظر
فضای بسته یا فضای محدود، به جایی می‌گویند که مقدار اکسیژن آن کمتر از 19/5% باشد و اتمسفر آن از گازهای سمی مانند H2S,CO و دیگر گازهای خطرناک و کشنده تشکیل شود. این مکان‌ها راه خروجی و ورودی مناسبی ندارند و برای حضور دائمی افراد، ساخته و طراحی نشده‌اند. با توجه به تعریف فوق الذکر می‌توان گفت که مخازن، تانکر، مجاری و سیستم‌های فاضلاب، داخل لوله‌ها و تونل‌ها از جمله فضاهای بسته هستند. افرادی که در فضاهای بسته کار می‌کنند، همواره با خطراتی مانند مسمومیت، سقوط و گیر افتادگی رو به رو هستند. به همین دلیل، کار در فضاهای بسته باید همراه با رعایت نکات ایمنی کار در فضای بسته باشد.
آیین نامه ایمنی کار در فضای بسته ، با هدف ایمن سازی و کاهش حوادث ناشی از کار در فضای بسته در سال 1401 به تصویب رسید. تمام افرادی که در فضاهای محصور و بسته کار می‌کنند و همچنین کارفرمایان آن‌ها، باید با نکات ایمنی آشنایی داشته باشند. در ادامه این نوشته با نکات ایمنی برای کار در فضای بسته بیشتر آشنا می‌شویم. کارپذیران این حوزه، به طور معمول به واسطه قرارداد استخدام یا قرارداد پیمانکاری تک نفره مشغول به کار می‌شوند.
ایمنی کار در فضای بسته به چه معنا است؟
در برخی از محیط‌های کاری، محوطه‌های محصور و بسته‌ای وجود دارد که ممکن است خطرات بسیار زیادی را برای کارگرانی که برای انجام کار به داخل آن‌ها وارد می‌شوند، به دنبال داشته باشد. معمولا، کارگرانی که در فضاهای بسته مشغول به کار هستند، ریسک رو به رو شدن با خطراتی مانند گیر کردن در فضای بسته، سقوط کردن و خفه شدن با هوای آلوده را می‌پذیرند. به همین دلیل برای حفظ امنیت و سلامت کارگرانی که در فضای بسته مشغول به کار هستند، باید تدابیر مناسبی پیش بینی شود.
وظایف و مسئولیت‌های کارفرما در خصوص اصول ایمنی کار در فضای بسته
همانگونه که گفتیم، آیین نامه ایمنی کار در فضای بسته به منظور ایمن سازی و پیشگیری از حوادث ناشی از کار در فضای بسته به تصویب رسیده است. قسمتی از مفاد این آیین نامه به وظایف کارفرما در رابطه با رعایت اصول ایمنی برای کار در محیط‌های بسته اختصاص پیدا می‌کند. در ادامه مهمترین وظایفی که کارفرما در رابطه با ایمنی کار در فضای بسته بر عهده دارد را بررسی می‌کنیم.
مهمترین وظایف کارفرما در این رابطه
- اجرای صحیح مدیریت ریسک به منظور شناسایی، ارزیابی، حذف و کنترل کلیه مخاطرات و اصلاح فرآیندها؛
- تهیه، تدوین، اجرا، بازنگری و به روز رسانی عملیات اجرایی و دستور العمل‌های مربوط به آن شامل ارائه آموزش‌های لازم، شناسایی خطرات غوطه وری و فرو رفتن، شرایط ورود و خروج قابل قبول، انجام کار به روش ایمن، عملیات امداد و نجات، ایمن سازی پس از خروج و اتمام عملیات؛
- تهیه و ابلاغ مکتوب برنامه عملیات اجرایی و دستورالعملل‌های مربوط به آن، قبل از ورود افراد به فضای بسته و نظارت بر اجرای آن؛
- نصب علائم خطر، هشدار دهنده و بازدارنده مانند «خطر» و «ورود ممنوع» به منظور جلوگیری از ورود افراد غیر مجاز به فضای بسته؛
- انجام اقدامات لازم برای استقرار و حضور دائمی حداقل یک فرد مسئول در خارج از فضای بسته به منظور نظارت بر عملکرد شخص مجاز و شرایط ایمنی فضای بسته؛
- تهیه لوازم اجرای کار و فراهم آوردن تجهیزات مورد نیاز برای انجام آزمایش، نظارت، تهویه، حفاظت فردی، وسایل ارتباطی، امداد و نجات، حفاظ‌ها و حصارها و ارائه آموزش‌های لازم برای استفاده و نگهداری مناسب از این لوازم و تجهیزات؛
- جلوگیری از ادامه فعالیت در فضای بسته براساس اطلاع و گزارش فرد ناظر، مسئول و مجاز (فردی که مجوز ورود به فضای بسته را دارد)، مبنی بر وجود نقص و ایراد در عملیات اجرایی.
شرایط و نکات مربوط به صدور مجوز ورود؛ یکی از اصول ایمنی کار در فضای بسته
افرادی می‌توانند به فضای بسته وارد شوند که مجوز ورود داشته باشند. این مجوز در صورتی معتبر است که توسط شخص ناظر و شخص مسئول امضا شود. مجوز ورود به فضای بسته توسط کارفرما و به صورت مکتوب صادر می‌شود. نام شخص مجاز، درج عنوان شغلی شخص مجاز، نام و امضای شخص ناظر و مسئول، هدف از ورود، تاریخ ورود، مدت زمان و نوع انجام کار در فضای بسته، شرایط قابل قبول ورود به فضای بسته و خروج از آن و همچنین، خطرات کار در فضای بسته از جمله موضوعاتی هستند که باید در مجوز ورود به این مکان‌ها قید شوند.
وظایف ناظر در رابطه با ایمنی کار در فضای بسته
ناظر به شخصی گفته می‌شود که توسط کارفرما یا نماینده او، برای نظارت بر شرایط محیط کار و عملکرد اشخاص مسئول و ناظر بر اجرای صحیح برنامه عملیات اجرایی معرفی شده است. ناظر می‌تواند خود کارفرما، سرپرست بخش یا سرپرست واحد باشد. در ادامه، وظایف و مسئولیت‌هایی که ناظر در رابطه با ایمنی کار در فضای بسته بر عهده دار را بررسی می‌کنیم:
- برخورداری از اطلاعات و آگاهی لازم از مخاطرات عملیات ورود، خروج و خطرات حین انجام کار؛
- نظارت بر شرایط ایمن محیط کار، عملکرد شخص مسئول و اجرای صحیح عملیات اجرائی؛
- نظارت بر عملکرد اشخاص مسئول هر فضای بسته و برقراری هماهنگی‌های لازم میان اشخاص مسئول (در صورت متعدد بودن فضاهای بسته)؛
- لغو مجوز ورود به فضای بسته بر اساس گزارش شخص مسئول در پایان عملیات اجرایی یا در صورت به وجود آمدن شرایط اضطراری و خطرناک در فضای بسته یا در نزدیکی آن.
وظایف شخص مسئول در رابطه با ایمنی کار در فضای بسته
شخص مسئول، به فردی گفته می‌شود که در بیرون از فضای بسته مستقر است و بر شرایط ایمن عملیات اجرایی کار در فضای بسته و همچنین بر ورود، خروج و عملکرد اشخاص مجاز نظارت می‌کند. لازم به ذکر است که شخص مسئول در صورت نیاز و در شرایط اضطراری می‌تواند به فضای بسته وارد شود.
در ادامه، وظایف شخص مسئول در رابطه با ایمنی کار در فضای بسته را بررسی می‌کنیم:
- نظارت بر تغییر نوبت کاری، بر اساس برنامه عملیات اجرایی؛
- تایید ایمن بودن شرایط کار پیش از ورود کارگر به فضای بسته؛
- داشتن اطلاعات و آگاهی‌های لازم نسبت به روند انجام کار و خطرات مربوط به عملیات ورود، خروج و خطرات حین انجام کار در فضای بسته؛
- اطلاع از مشخصات و تعداد دقیق افراد دارای مجوز که در فضای بسته هستند؛
- جلوگیری از ورود و حضور افراد غیر مجاز به فضای بسته؛
- جلوگیری از حضور، تجمع و دخالت افراد غیر مجاز در هنگام بروز حادثه یا رخ داد پیش بینی نشده در فضای بسته یا محوطه اطراف آن؛
- کنترل مجوز ورود شخص مجاز؛
- کسب اطمینان از مجهز بودن افراد مجاز به تجهیزات حفاظتی متناسب با انجام کار.
چند نکته حقوقی مهم
اشخاصی که به واسطه امضای قرارداد کار برای کار در فضای بسته استخدام می‌شوند، تحت شمول قانون کار قرار می‌گیرند و از مزایا و حمایت‌های این قانون برخوردار خواهند شد.
قرارداد کار که به منظور کار در فضای بسته تنظیم و امضا شده است در صورتی معتبر خواهد بود که با شرایط و ضوابط مقرر در قانون کار مغایرت نداشته باشد. به همین دلیل، می‌توان گفت که تنظیم قرارداد برای کار در فضای بسته، در حوزه تخصص کارشناسان حقوق کار است.
گروه حقوقی رکلا با ارائه خدماتی مانند مشاوره حقوقی تلفنی و تنظیم قرارداد به کارفرما و کارپذیرانی که برای کار در فضای بسته استخدام می‌شوند، امکان می‌دهد که قرارداد کار مدنظر خودشان را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.
