تادیه دین و تاخیر تادیه دین چیست؟ + تعیین وجه التزام برای آن

وفای به عهد، تادیه دین و انجام صحیح تعهدات، از چنان اهمیتی برخوردارند که علاوه بر حوزه اخلاقیات، در عالم حقوق نیز پیرامون آن‌ها مباحث گسترده‌ای مطرح شده است. از این‌ رو، قانونگذار با دقت فراوان، مقررات و موازین حقوقی متعددی را در چندین ماده قانونی راجع به بدهکار (مدیون)، طلبکار (داین) و موارد مرتبط با دین وضع نموده است. به‌ احتمال بسیار شما نیز در طول زندگیتان، بدهی داشتن را تجربه کرده‌اید و ممکن است در این موضوع با دردسرهای فراوانی مواجه شده باشید. بهتر است بدانید که عدم اطلاع از جزئیات این نهاد حقوقی، منجر به بروز اختلافات بی‌شماری میان افراد خواهد شد. این در حالی است که دعاوی مربوط به تعهدات و دیون، یکی از شایع‌ترین مسائل حقوقی محاکم دادگستری را به خود اختصاص داده‌اند.

در همین راستا و در این مطلب از رکلا قصد داریم در رابطه‌ با موضوعاتی همچون تأدیه دیون، وجه التزام، جریمه تاخیر تادیه دین، دریافت تاخیر تادیه دین، نحوه محاسبه آن و همچنین خسارت تاخیر تادیه دین متوفی به‌ تفصیل نکات مهمی را بیان کنیم. تا انتها همراه ما باشید.

تادیه دین چیست؟

همه ما می‌دانیم که در صورت داشتن بدهی باید مبلغ آن را به طلبکار بپردازیم. به نظر می‌رسد همین یک جمله برای تعریف تأدیه یک یا چند دین کفایت می‌کند. هر چند این امر آنقدر بدیهی است که نیاز به توضیح اضافه ندارد اما همین مورد ساده، از پیچیدگی‌های مختلفی نیز برخوردار است.

به این مثال توجه کنید

به‌ عنوان‌ مثال، بر اساس ماده ۲۶۵ قانون مدنی اگر فردی مبلغی یا مالی را به شخص دیگری بدهد، اینگونه برداشت می‌شود که او مدیون بوده است. یعنی دلالت بر وجود دین می‌شود. حال اگر همان فرد بخواهد مبلغ یا مال موردنظر را مجددا پس بگیرد، باید در دادگاه اثبات کند که به فرد مقابل هیچ دینی نداشته است.

از سوی دیگر، مطابق ماده ۲۷۱ ق.م که بر لزوم تأدیه به داین تأکید دارد، چنانچه شخصی نسبت به شما بدهکار باشد، به‌ هیچ‌ عنوان اجازه ندارد بدهی خود را به فرزندان، همسر، همسایه، پدر و به‌ طور کلی هر فردی جز خود شما یا وکیل قانونیتان بپردازد.

از اشتباهات رایج در این موضوع

واقعیت این است که بسیاری از پرونده‌های موجود در محاکم قضایی به‌ خاطر همین اشتباهات ساده، ایجاد می‌شوند. مثلاً خانمی به دوست خود مقروض است اما آن شخص از قبول مبلغ بدهی امتناع می‌کند. آن خانم با این تصور که هیچ مشکلی برای او پیش نخواهد آمد، بدهی خود را به دست همسر دوستش می‌رساند. چندی بعد دوست آن خانم با طرح دعوا، مدعی می‌شود که بدهی خود را دریافت نکرده است، در حالی‌ که واقعیت چیز دیگری را بیان می‌کند. در موارد مشابه یا باید دین خود را نزد صندوق دادگستری بسپارید یا تا زمانی که داین از دریافت امتناع می‌کند، همچنان بدهی خود را نپردازید. (ماده ۲۷۳ ق.م)

به یاد داشته باشید که اگر داین، فردی نابالغ باشد یا هنوز به سن رشد نرسیده است، باید دین خود را به ولی یا قیم او تأدیه کنید. در واقع برای قبض یا همان دریافت بدهی، باید اهلیت قبض نیز در داین (متعهدله) وجود داشته باشد.

تاخیر تادیه دین چیست؟

بر اساس ماده ۲۲۸ قانون مدنی، اگر فردی به تعهد خود عمل نکند و از این بابت به متعهدله (داین) خسارتی وارد شود، شخص مدیون باید نسبت به جبران خسارات وارد آمده بر داین اقدام کند. حال اگر موضوع تعهد، تأدیه وجه نقد باشد، اصطلاح “خسارت تأخیر تأدیه” در مورد آن به کار برده می‌شود و شخص داین حق دریافت تاخیر تادیه دین را خواهد داشت. (منظور از وجه نقد، پول ایران و سیار کشورها است)

ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی نیز در همین راستا مقرر کرده است که دریافت خسارت تأخیر تأدیه منوط به مطالبه رسمی دین یا همان طلب باشد. این خسارت، به اثبات نیاز ندارد و علاوه بر وجود تغییر فاحش قیمت سالانه مورد تعهد، صرف ایجاد تاخیر در تأدیه نیز کفایت می‌کند.

وجه التزام تاخیر تادیه دین چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

وجه التزام بسیار شبیه به خسارت تأخیر تأدیه است و این امر سبب می‌شود که برخی به‌ اشتباه، این دو را یکی بدانند. این در حالی است که قانونگذار در ماده ۲۳۰ ق. م در رابطه با وجه التزام به‌ صراحت سخن گفته است. طبق این ماده، می‌توان مبلغی را در قرارداد پیش‌بینی کرد تا در صورت تخلف، فرد متخلف ملزم به تأدیه آن شود. البته حاکم نمی‌تواند به چیزی بیشتر یا کمتر از خسارت مندرج در متن قرارداد حکم کند.

به‌ عنوان‌ مثال، چنانچه ضمن قرارداد اجاره شرط شود که در صورت تلف عین مستأجره از سوی مستأجر، او موظف است مبلغ ۲ میلیون تومان را به موجر بپردازد، دیگر قاضی نمی‌تواند به بیشتر یا کمتر از ۲ میلیون رأی دهد.

تادیه دین توسط ثالث

بر اساس ماده ۲۶۷ ق.م، شخص غیر مدیون نیز می‌تواند ایفا دین کند، حتی اگر از سوی شخص مدیون اجازه نداشته باشد. به‌ عبارت‌ دیگر، شما می‌توانید بدهی پدرتان را بپردازید اما چنانچه از سوی پدرتان اجازه این کار را نداشته باشید، دیگر حق رجوع به او را ندارید. این در حالی است که اگر در قراردادی شرط شود که موضوع تعهد صرفا باید از جانب شخص متعهد انجام شود، هیچ کسی جز او نمی‌تواند ایفای دین کند. بنابراین تادیه دین توسط ثالث ، شرایط و اصول خاص خود را دارد.

نحوه محاسبه خسارت تاخیر تادیه دین

فرمول محاسبه خسارت تأخیر تأدیه به‌ صورت زیر است:

رقم شاخص سالانه سال قبل از زمان سررسید دین تقسیم بر رقم شاخص سال سررسید دین و در ادامه ضرب در مبلغ اصلی دین می‌شود.

حال تصور کنید که خانمی در اسفند سال ۱۳۹۵ ملزم به تأدیه ۲ میلیون تومان بوده است. طلبکار این خانم در سال ۱۴۰۰ خسارت خود را مطالبه می‌کند. نحوه محاسبه خسارت تاخیر تادیه دین این فرد به این شکل است:

شاخص سال ۱۳۹۹ (۲۹۹) / شاخص سال ۱۳۹۵ (۱۰۰) * ۲ میلیون تومان = ۵۹۸ هزار تومان

ارقام شاخص سالانه ، هر ساله توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود، برای محاسبه خسارات تأخیر تأدیه به نشانی cbi.ir مراجعه کنید.

مبدا محاسبه خسارت تاخیر تادیه دین

ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می‌دارد که مبدا محاسبه خسارت تاخیر تادیه دین ، زمانی است که فرد طلبکار دین خود را مطالبه کند. البته طلب دین می‌تواند هم به صورت رسمی (از طریق محاکم دادگستری) و هم به‌ صورت غیر رسمی انجام شود. بنابراین شخص بستانکار از تاریخ طلب دین، مستحق دریافت این نوع خسارت خواهد بود.

خسارت تاخیر تادیه دین متوفی چگونه محاسبه می‌شود؟

بر اساس نظریه مشورتی شماره ۷/۹۹/۹۴ مورخ ۲۸/۲/۱۳۹۹ ورثه الزامی به ایفای دین متوفی خود ندارند زیرا آن‌ها صرفا مسئولیت دیون متوفی را برعهده دارند و این نوع خسارت از آنان قابل مطالبه نخواهد بود. در واقع پس از فوت مدیون، دیگر خسارت مزبور قابلیت مطالبه ندارد و تنها تا لحظه مرگ متوفی، این خسارت به فرد داین تعلق می‌گیرد.

پیشنهاد ما

تأدیه هر نوع دین، الزاما بر عهده فرد مدیون است و به‌ هیچ‌ وجه نمی‌توان از زیر بار تعهد نسبت به دیگران شانه خالی کرد. هر چند تأدیه از سوی شخص ثالث در برخی مواقع جایز است و به شرایط آن در متن نیز اشاره کردیم اما پایبندی به تعهد گاهی اوقات علی‌ رغم تصور اکثر مردم، دارای پیچیدگی‌های حقوقی مختلفی است که در این مقاله از رکلا تا حد امکان به آن اشاره کرده‌ایم.

در این میان، وکلا و کارشناسان حقوقی رکلا با ارائه مشاوره حقوقی تلفنی پاسخگوی پرسش‌های شما هستند. از سوی دیگر، توصیه می‌کنیم به‌ منظور اطلاع بیشتر از مسائل حقوقی، پیش از انعقاد هرگونه قرارداد، از خدمات تنظیم قرارداد رکلا نیز بهره‌مند شوید.