قرارداد مرابحه یعنی چه ؛ تعریف قرارداد مرابحه و مطالعه ویژگی‌های مهم آن

قرارداد مرابحه نوع خاصی از قرارداد بیع نامه است. بیع مهم‌ترین قراردادی است که فقهای امامیه در کتاب‌های فقهی خود به آن پرداخته‌اند. بیع به معنای انتقال مالکیت مال از خریدار به فروشنده، در مقابل پرداخت عوض آن است و فقهای امامیه از بیع به عنوان «الاجل العقود» یاد کرده‌اند. بخش عمده‌ای از قواعد بیع در حقوق مدنی، برگرفته از کتاب‌های فقهی نوشته شده توسط فقهای امامیه است.

قرارداد بیع در معاملات تجاری و داد و ستد‌های میان مردم عرب پیش از اسلام رایج و متداول بود. پیش از ظهور اسلام به دلیل رونق داد و ستد میان اعراب، انواع مختلفی از قرارداد بیع تنظیم و امضا می‌شد. بعد از ظهور اسلام تعداد زیادی از انواع بیع رایج بین مردم نامشروع و باطل شناخته شدند اما تعداد زیادی از انواع بیع نیز مورد تأیید دین اسلام قرار گرفتند. قرارداد مرابحه یکی از انواع بیع است که دین اسلام آن را تأیید می‌کند و علاوه براین، فقهای امامیه نیز در کتاب‌های خود به بیان شرایط قرارداد مرابحه پرداخته‌اند.

قرارداد مرابحه یعنی چه؟

شاید در ابتدای امر این سوال برای شما ایجاد شده باشد که، قرارداد مرابحه یعنی چه ؟ برای پاسخگویی به این سوال، ابتدا معنای لغوی این عبارت را توضیح می‌دهیم. کلمه مرابحه از ریشه «ربح» گرفته شده و به معنای افزایش است. مرابحه یکی از قراردادهای اسلامی و یکی از انواع بیع و شبیه به markup (profit) یا “cost-plus” محسوب می‌شود.

در بیع مرابحه ، فروشنده قیمت خریداری مال موضوع معامله را اعلام می‌کند و آن مال را همراه با افزایش قیمت می‌فروشد. در مرابحه، فروشنده قیمت نهایی مال مورد معامله که شامل هزینه خرید، حمل و نقل، نگهداری و تعمیر مال می‌شود را به خریدار اطلاع می‌دهد و سپس مبلغ یا درصدی را به عنوان سود خود، به آن مبلغ اضافه می‌کند.

برای مثال، فروشنده در هنگام تنظیم قرارداد بیع اموال غیر منقول اعلام می‌کند که قیمت نهایی خانه مورد معامله 500 میلیون تومان است و آن را به قیمت 700 میلیون تومان مورد معامله قرار می‌دهد. به این ترتیب، این معامله به صورت مراحبه انجام می‌شود. شما می‌توانید قرارداد بیع کالا را نیز به این شیوه انجام دهید. برای آشنایی بیشتر با این قراردادها، می‌توانید با زدن روی لینک، به صفحه آن‌ها وارد شوید و مقاله مربوط به هر کدام را مطالعه کنید. این مقالات پیش‌تر در مجله حقوقی رکلا منتشر شده‌اند.

بنابراین در تعریف قرارداد مرابحه می‌توان گفت که مرابحه بیعی است که در آن کالای مورد معامله بیشتر از قیمت خرید و همراه با سود فروخته می‌شود و این معامله در شرایطی انجام خواهد شد که فروشنده قیمت خرید و میزان سود خود را نیز به خریدار اطلاع می‌دهد.

معین یا نامعین بودن قرارداد مرابحه

مرابحه یکی از روش‌های تنظیم قرارداد بیع است که فقها در کتاب‌های فقهی خود به تعریف و مشخص کردن شرایط و قواعد آن می‌پردازند و در واقع، فقها به این ترتیب به سوال « قرارداد مرابحه چیست؟ » پاسخ می‌دهند اما در قانون مدنی، تعریف قرارداد مرابحه بیان نشده است و قانون مدنی در بخش مربوط به قرارداد بیع به این قرارداد اشاره نمی‌کند. عدم ذکر مرابحه در قانون مدنی دلیل بر نامعین یا غیر قانونی بودن مرابحه نیست زیرا قانون مدنی در ماده 338 به صورت کلی و عام، قرارداد بیع را تعریف کرده است و این تعریف تمامی انواع قرارداد بیع که مشروع و قانونی هستند را در برمی‌گیرد. بیع مرابحه نیز یک قرارداد مورد تأیید شرع دین اسلام است و تحت شمول ماده 338 قانون مدنی قرار می‌گیرد.

ارکان تشکیل دهنده قرارداد مرابحه

مرابحه، یکی از انواع قرارداد بیع است. بنابراین ارکان تشکیل دهنده آن نیز عبارتند از:

1. بایع : شخصی است که مال موضوع معامله در مالکیت او قرار دارد و آن را به صورت مرابحه ، مورد معامله قرار می‌دهد.
2. مشتری: شخصی است که پس از تنظیم و امضای بیع مرابحه ، مالکیت مال مورد معامله به او منتقل می‌شود.
3. ثَمن: بهای مال مورد معامله است که از سوی بایع تعیین می‌شود. قیمت نهایی مال مورد معامله برای بایع به علاوه مبلغی که به عنوان سود به او تعلق می‌گیرد؛ ثمن بیع مرابحه را تشکیل می‌دهند.
4. مبیع : مال موضوع مرابحه است که پس از تنظیم و امضای قرارداد به خریدار منتقل می‌شود.

بیان چند نکته مهم:

1.  بایع و مشتری، طرفین اصلی بیع مرابحه هستند زیرا این قرارداد به وسیله توافق ‌آن‌ها ایجاد می‌شود. بنابراین باید عاقل، بالغ و رشید باشند زیرا اشخاص مجنون، صغیر و سفیه از اهلیت قانونی لازم برای تنظیم و امضای قرارداد برخوردار نیستند.
2. اشخاصی که حکم ورشکستگی آن‌ها صادر شده است، از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع هستند و نمی‌توانند به عنوان بایع، اموال خود را به صورت بیع مرابحه بفروشند یا اموال متعلق به دیگران را به صورت بیع مرابحه خریداری کنند.
3. مبیع و ثمن در بیع مرابحه باید معلوم و معین باشند زیرا مجهول بودن آن‌ها باعث باطل شدن قرارداد می‌شود.
4. معامله اموال موقوفه ممنوع است و نباید از طریق بیع مرابحه مورد معامله قرار بگیرند.
5. مبیع باید در عرف، ارزش اقتصادی داشته و خرید و فروش آن نیز مشروع و قانونی باشد. بنابراین کالاهای غیر قانونی مانند مشروبات الکلی یا اشیایی که فاقد ارزش اقتصادی هستند، نمی‌توانند به واسطه بیع مرابحه مورد معامله قرار بگیرند.

ویژگی‌های حقوقی قرارداد مرابحه چیست؟

در ادامه این مطلب به بیان چند ویژگی حقوقی مهم در رابطه با این قرارداد می‌پردازیم:

لازم الاجرا بودن مرابحه

قرارداد مرابحه ، قراردادی لازم الاجرا است. به این معنی که مشتری و بایع پس از امضا و ایجاد بیع مرابحه، حق انحلال و بر هم زدن آن را ندارند مگر در سه حالت:

1. با توافق یکدیگر قرارداد بیع را اقاله کنند. به انحلال قراردادهای لازم به وسیله توافق و رضایت طرفین قرارداد، در اصطلاح حقوق مدنی « اقاله قرارداد » گفته می‌شود.
2. به وسیله یکی از خیارات پیش بینی شده در قانون، بیع مرابحه را فسخ کنند. خیارات مواردی هستند که از سوی قانون گذار برای فسخ قراردادهای لازم پیش بینی شده‌اند. برای مثال، خریدار می‌تواند در صورت خودداری مشتری از پرداخت بهای مال مورد معامله به استناد خیار تاخیر ثمن، بیع مرابحه را فسخ کند. قانون گذار در ماده 396 قانون مدنی ده نوع خیار برای فسخ قراردادهای لازم پیش بینی کرده است.
3. در صورتی که مرابحه به صورت بیع شرط تنظیم شده باشد و بایع با استفاده از حق فسخ خود، قرارداد را منحل کند. بیع شرط به قرارداد بیعی گفته می‌شود که بایع در ضمن آن شرط کرده است که تا مدت معینی حق فسخ و حق برهم زدن قرارداد بیع را داشته باشد.

دارای عوض بودن مرابحه

1. قرارداد مرابحه ، قراردادی معوض است. یعنی اینکه مالکیت مبیع در بیع مرابحه به صورت رایگان به مشتری منتقل نمی‌شود زیرا مشتری باید بهای آن را به بایع پرداخت کند.
2. در صورتی که مشتری از پرداخت ثمن و بهای معامله خودداری کند بایع حق فسخ بیع مرابحه را پیدا می‌کند و می‌تواند با استناد به خیار تاخیر ثمن آن را منحل کند.
3. به دلیل معوض بودن بیع مرابحه، لازم است که مبیع و ثمن برای طرفین معامله معلوم و معین باشند. در غیر این صورت قرارداد بیع باطل است.

تملیکی بودن مرابحه

موضوع اصلی قرارداد مرابحه انتقال مالکیت مال از بایع به فروشنده است به همین دلیل بیع مرابحه در گروه قراردادهای تملیکی قرار می‌گیرد.

آثار قرارداد مرابحه

قرارداد بیع مرابحه بعد از آنکه به صورت صحیح و قانونی تنظیم شود، آثار زیر را به دنبال دارد:

1. مالکیت مبیع به خریدار منتقل می‌شود؛
2. بایع ملزم به تحویل مبیع به خریدار خواهد شد؛
3. مشتری باید ثمن معامله را مطابق با توافقشان به خریدار پرداخت کند؛
4. برای بایع حق حبس به وجود می‌آید. نکته: حق حبس به این معنا است که بایع می‌تواند تا زمانی که ثمن را به او نپرداخته‌اند، از تحویل مبیع به مشتری خودداری کند؛
5. به وجود آمدن حق حبس برای مشتری. نکته: مشتری می‌تواند تا زمانی که مبیع به او تحویل داده نشده است، از پرداخت ثمن خوداری کند. به این امر در اصطلاح حقوقی، حق حبس مشتری گفته می‌شود.

نکته: بیع مرابحه باطل و فاسد هیچ کدام از این آثار را ندارد.

پیشنهاد ما

مهمترین مساله پیش از امضای هر قرارداد، آگاهی از نکات حقوقی مربوط به آن قرارداد است. بدون شک، آگاهی از قوانین به شما این امکان را می‌دهد که از حقوق خود مطلع باشید و بتوانید در شرایط مختلف از حقوق خود دفاع کنید. برای این منظور، مناسب‌ترین کار، گفتگو با یک مشاور حقوقی مجرب است. علاوه براین، شما می‌توانید برای اطمینان از قراردادی که امضا می‌کنید، تنظیم آن را به یک مشاور حقوقی مجرب بسپارید تا در طول تنظیم قرارداد از فرآیند و روند انجام کار نیز آگاه باشید. برای دریافت این خدمات، می‌توانید روی لینک‌ تنظیم قرارداد و لینک ثبت درخواست مشاوره تلفنی حقوقی بزنید. بعد از ثبت درخواست، با شما تماس می‌گیریم.