رضایت نامه پزشکی؛ یکی از مصادیق قرارداد، به منظور اخذ رضایت از افراد تحت درمان
هنگامی که مریض برای معالجه و دیگر اقدامات درمانی به بیمارستان وارد می‌شود، اجازه نامه‌های مختلفی از او اخذ خواهد شد. رضایت نامه، یکی از انواع اجازه نامه‌هایی است که به منظور انجام معالجه و اقدامات درمانی از مریض دریافت می‌شود. رضایت نامه پزشکی ، مدرکی است که قبل از انجام هر گونه اقدام درمانی از مریض می‌گیرند. مریض به واسطه امضای این مدرک اعلام می‌کند که نسبت به روش‌های درمانی و خطرات آن توسط پزشک معالج آگاهی پیدا کرده است.
می‌توان گفت که اخذ رضایت از مریض، یکی از عناصر مهم در انجام جراحی و معالجات پزشکی محسوب می‌شود. این رضایت نامه در واقع یک سند قانونی است و به همین دلیل، در هنگام تنظیم مفاد و امضای آن باید نکات قانونی لازم رعایت شده باشد. همچنین تنظیم و امضای این رضایت نامه‌ها نقش قابل توجهی در حفظ و دفاع از حقوق مریض، پزشک و مرکز درمانی دارند.
رضایت نامه پزشکی در حکم سند رسمی
رضایت به درمان نشان دهنده این موضوع است که مریض، جسم خود را برای مدتی به منظور معالجه و درمان در اختیار پزشک معالج قرار می‌دهد. مطابق با بند ج ماده 158 قانون مجازات اسلامی، عمل جراحی در صورتی قانونی است و جرم محسوب نمی‌شود که با رضایت فرد تحت درمان، ولی، سرپرست یا نماینده قانونی او باشد. رضایت نامه گرفته شده از افراد تحت درمان در حکم یک سند رسمی است و هدف از اخذ و نگهداری از آن کمک به حل و فصل دعوای احتمالی بین مریض و کادر درمانی خواهد بود. اگر کادر درمانی، مریض یا اولیای او در خصوص نحوه انجام معالجه یا یکدیگر اختلاف حقوقی یا کیفری داشته باشند، می‌توانند نزد مراجع قضایی به مفاد این رضایت نامه استناد کنند. این سند یکی از انواع رضایت نامه محسوب می‌شود.
در ادامه این نوشته با ماهیت حقوقی و شرایط قانونی اخذ رضایت نامه از افراد تحت درمان، بیشتر آشنا می‌شویم.
انواع رضایت نامه پزشکی
معمولا مراکز درمانی فقط برای انجام جراحی، بیهوشی و مواردی از این قبیل، نسبت به اخذ رضایت نامه از مریض یا ولی او اقدام می‌کنند. البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که برای انجام تمام معاینات و اقدامات پزشکی، اخذ رضایت نامه پزشکی از مریض یا ولی او الزامی و ضروری است. در بیشتر موارد، مریض رضایت خود را به صورت تلویحی یا ضمنی اعلام خواهد کرد.
برای مثال، وقتی که مریض برای معاینه به مطبی مراجعه می‌کند و حق ویزیت پزشک را می‌پردازد، در واقع رضایت خود را نسبت به معاینه شدن توسط پزشک به صورت تلویحی اعلام کرده است. امکان دارد که تشخیص درد مریض به معاینه سایر اعضای بدن او نیاز داشته باشد. در این موارد، پزشک با کسب رضایت از مریض نسبت به معاینه او اقدام می‌کند. به این نوع از رضایت مریض، رضایت ابرازی یا اظهاری می‌گویند.
در صورتی از مریض رضایت نامه کتبی گرفته می‌شود که درمان او به جراحی نیاز داشته باشد. خوشبختانه تمام مراکز درمانی دولتی و خصوصی پیش از انجام جراحی نسبت به اخذ رضایت نامه پزشکی از افراد تحت درمان اقدام می‌کنند. پیش از اخذ رضایت نامه کتبی از مریض باید نوع جراحی، نحوه بیهوشی، مدت تقریبی بستری، مدت نقاهت و همچنین خطرات و عوارض احتمالی جراحی برای او شرح داده شود.
رضایت نامه معالجه و جراحی، رضایت نامه‌های ترخیص با میل شخصی، رضایت نامه قطع عضو و رضایت نامه استفاده از اطلاعات پرونده، از مهمترین انواع رضایت نامه پزشکی هستند.
چه کسی می‌تواند رضایت نامه پزشکی را امضا کند؟
مطابق با ماده 158 قانون مجازات اسلامی، رضایت نامه باید از خود مریض اخذ شود. با توجه به این ماده می‌توان گفت، در صورتی که فرد تحت درمان، بیهوش یا دچار اختلالات روانی باشد، رضایت نامه پزشکی باید توسط اولیا، سرپرستان یا نمایندگان قانونی او امضا شود.
همانگونه که گفتیم، رضایت نامه پزشکی در حکم سند رسمی است. به همین دلیل، فردی می‌تواند این سند را امضا کند که عاقل و بالغ باشد. فرم رضایت نامه پزشکی مریض‌هایی که صغیر یا مجنون (دیوانه) هستند نیز باید توسط ولی قهری (پدر و جد پدری) یا سرپرست قانونی آن‌ها امضا شود. همچنین، مریض در هنگام امضای این رضایت نامه باید از اختیار و آگاهی کامل برخوردار باشد. بنابراین مریضی که دچار فراموشی یا دیگر اختلالات روانی شده است، از صلاحیت و شرایط لازم برای امضای این سند برخوردار نیست.
سن قانونی برای امضای رضایت نامه پزشکی، چند سال است؟
در رویه اداری و قضایی، سن 18 سال تمام شمسی به عنوان سن قانونی در نظر گرفته می‌شود. در صورتی که فرد تحت درمان، زیر سن قانونی باشد، فرم رضایت نامه پزشکی باید توسط ولی قهری (پدر و جد پدری) یا سرپرست قانونی (قیم) او امضا شود. باید به این نکته توجه داشته باشیم که مادر مریض زیر 18 سال در صورتی می‌تواند رضایت نامه پزشکی را امضا کند که از جانب دادگاه به عنوان قیم قانونی فرزند خود تعیین شود و حضانت و نفقه او را نیز بر عهده داشته باشد.
موارد اخذ رضایت نامه پزشکی قانونی برای مریضان اورژانسی
در برخی از موارد، تاخیر در معالجه مریض باعث فوت یا ورود لطمات جسمانی شدید به او می‌شود. در این موارد، کادر درمان حتی بدون اخذ رضایت نامه از مریض نیز می‌توانند نسبت به درمان و معالجه او اقدام کنند. قانونگذار در بند ج ماده 158 قانون مجازات اسلامی نیز بر این نکته تاکید می‌کند که در موارد ضروری اخذ رضایت نامه پزشکی از مریض ضروری نیست.
در برخی از موارد، پزشکان برای درمان مریض اورژانسی ناچار به قطع عضو او هستند. در این صورت، مراکز درمانی باید مراتب درمان مریض اورژانسی را به دادسرا اطلاع بدهند. دادسرا نیز پس از اعزام پزشکان قانونی و اطلاع از وضعیت مصدوم، نسبت به صدور گواهی قطع عضو او اقدام می‌کند. در چنین مواقعی اگر درمان فوری مریض اورژانسی ضرورت داشته باشد، کمیسیونی با حضور سه تن از پزشکان مرکز درمانی تشکیل می‌شود. در این حالت، با توجه به رأی پزشکان حاضر در این کمیسیون، نسبت به قطع عضو مریض اورژانسی تصمیم می‌گیرند و سپس مراتب این موضوع به مقامات قضایی اطلاع داده خواهد شد.
یک نکته مهم
همچنین در برخی از موارد با وجود تاکید پزشکان بر اقدام به جراحی فوری یا قطع عضو مریض، اولیای مریض حاضر به امضای رضایت نامه نمی‌شوند و به همین دلیل، مریض در معرض خطر مرگ یا صدمه شدید جسمانی قرار می‌گیرد. در این موارد نیز باید وضعیت مریض فوراً به دادسرا اطلاع داده شود. در این صورت، پزشک قانونی پس از معاینه مریض گواهی قانونی که متضمن مصلحت و تامین سلامت جسمانی او باشد را صادر می‌کند. اولیای مریض پس از صدور رضایت نامه پزشکی قانونی ، دیگر نمی‌توانند مانع درمان و معالجه مریض شوند.
در چه مواردی اخذ رضایت نامه پزشکی ضروری نیست؟
امضا و اخذ رضایت نامه پزشکی در موارد زیر ضروت ندارد:
- معاینه دانش آموزان مدارس از نظر بهداشت عمومی؛
- معاینه بهداشتی زندانیان؛
- معاینه مسافرانی که از مرزهای خارجی می‌آیند، در مواقع شیوع اپیدمی و مريضی‌های مسری در مرزها و فرودگاه‌ها و بنادر؛
- معاینه بهداشتی کسبه و تهیه کنندگان مواد غذایی؛
- معاینه داوطلبان ازدواج؛
- مصدومان و مریضان اورژانس تا هنگامی که نجات جانشان مطرح باشد (پس از انجام اقدامات اولیه و نجات زندگی آن‌ها برای کارهای جراحی بعدی به رضایت نامه نیاز دارند)؛
- در مواردی که شخصی برای خودکشی اقدام می کند و حاضر به نجات خود نیست، مانند کسانی که اقدام به اعتصاب غذا می کنند؛
- در مواردی که معاینه و آزمایش عموم اهالی یک روستا، بخش، منطقه یا شهر، از نظر ابتلا به یک مریضی مسری لازم است، مانند آزمایش خون برای شناسایی افراد مبتلا به امراض عفونی، مالاریا، وبا، حصبه و غیره.
خدمات رکلا
رضایت نامه می‌تواند به صورت رسمی یا عادی (غیر رسمی) تنظیم شود. رضایت نامه‌ای رسمی است که توسط دفاتر اسناد رسمی یا ماموران صلاحیت دار قانونی امضا و صادر شده باشد. از طرف دیگر، رضایت نامه عادی صرفا توسط رضایت دهنده امضا می‌شود. رضایت نامه عادی در صورتی معتبر و قابل استناد است که مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تنظیم شده باشد.
رضایت دهنده و مراکز درمانی با استفاده از خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی رکلا می‌توانند رضایت نامه عادی مدنظر خود را به صورت اختصاصی و با نظارت کارشناسان حقوقی گروه رکلا تنظیم کنند.
