اقامتگاه قانونی اشخاص چگونه تعیین می‌شود؟ (بررسی معیارها و ضوابط قانونی موثر)
معمولاً هر کس به مکانی وابستگی دارد که خانواده، شغل و منافع او در آنجا قرار داشته باشند. در اغلب موارد، این محل در جایی است که شخص در آنجا سکونت می‌کند. در علم حقوق برای هر شخص، یک محل اقامت در نظر گرفته می‌شود که به عنوان محل اقامت قانونی او شناخته خواهد شد. به عبارت دیگر، اقامتگاه به مکانی می‌گویند که شخص در آنجا زندگی می‌کند و امور مهم خود را انجام می‌دهد. تعیین اقامتگاه اشخاص از نظر حقوق داخلی و بین المللی دارای اهمیت و آثار قانونی متعددی است. به همین دلیل قانونگذار، مواد 1002 الی 1009 قانون مدنی را به تعریف اقامتگاه و نحوه تعیین انواع آن اختصاص می‌دهد. اقامتگاه قانونی ، یکی از انواع اقامتگاه‌های تعیین شده برای اشخاص است که تعیین آن، آثار قانونی متعددی را به همراه دارد.
قانونگذار، شرایط، ضوابط و آثار خاصی را برای تعیین محل اقامت قانونی اشخاص در نظر گرفته است که در ادامه این نوشته به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
از جمله دیگر مقالات مرتبط با موضوع این مقاله، مقاله اقامتگاه قراردادی و اقامتگاه محجور است. با زدن روی لینک هر کدام از این مقالات، می‌توانید به صفحه اختصاصی آن‌ها دسترسی داشته باشید و درباره آن‌ها بخوانید.
منظور از اقامتگاه قانونی چیست؟
همانگونه که گفتیم، قانونگذار مواد 1002 الی 1009 قانون مدنی را به تعیین اقامتگاه اشخاص اختصاص می‌دهد. مطابق با ماده 1002، اقامتگاه به محلی گفته می‌شود که شخص در آنجا سکونت داشته و مرکز انجام امور مهم او است. مطابق با یک اصل کلی حقوقی، هر شخصی باید دارای یک محل اقامت باشد زیرا اقامتگاه مانند نام، از مشخصات اشخاص به شمار می‌آید. مبنای تعیین اقامتگاه می‌تواند اختیار شخص، حکم قانونگذار یا انتخاب و توافق میان اشخاص باشد. بر همین اساس، اقامتگاه براساس نحوه تعیین آن به حقیقی، قانونی و انتخابی تقسیم می‌شود. در ادامه، هر یک از انواع اقامتگاه و نحوه تعیین آن را به صورت مختصر بررسی می‌کنیم.
انواع اقامتگاه در قانون
- اقامتگاه حقیقی در قانون: اقامتگاه حقیقی که به آن، اقامتگاه اختیاری نیز گفته می‌شود، محلی است که شخص در آنجا سکونت دارد و مرکز امور مهم امور او به شمار می‌آید. مطابق با اصل 33 قانون اساسی ، اشخاص را نمی‌توان از محل اقامت خودشان تبعید کرد مگر در صورتی که در قانون قید شده باشد. همچنین، مطابق با این ماده، مجبور یا ممنوع کردن اشخاص از اقامت در محل مورد علاقه آن‌ها، امکان پذیر نیست مگر در صورتی که قانون اجازه بدهد.
- اقامتگاه قانونی: اقامتگاه قانونی که به آن، اقامتگاه اجباری و تبعی نیز گفته می‌شود بر اساس حکم قانون و با توجه به موقعیت، شغل، مقام و ارتباطات اشخاص برای آن‌ها در نظر گفته خواهد شد . به عبارت دیگر می‌توان گفت که اقامتگاه قانونی اشخاص از شغل یا ارتباطات آن‌ها تبعیت می‌کند. در ادامه این مقاله از اقامتگاه قانونی و نحوه تعیین آن، بیشتر صحبت می‌کنیم.
- اقامتگاه انتخابی: این اقامتگاه به واسطه توافق میان طرفین معامله تعیین می‌شود. هدف از تعیین این اقامتگاه، سهولت در طرح دعوا و اجرای تعهدات ناشی از معامله است.
انواع اقامتگاه قانونی شخص حقیقی
در ابتدا باید بگوییم که منظور از شخص حقیقی، هر انسان زنده‌ای است. همانگونه که گفتیم، اقامتگاه اجباری افراد از شغل و ارتباطات آن‌ها تبعیت می‌کند. البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که اصل بر اختیاری بودن اقامتگاه است و قانونگذار، صرفاً برای برخی اشخاص، اقامتگاه قانونی در نظر می‌گیرد.
افرادی که قانونگذار برای آن‌ها اقامتگاه اجباری در نظر گرفته است، عبارتند از:
اقامتگاه قانونی زن شوهر دار
مطابق با ماده 1114 قانون مدنی، زن شوهر دار باید در منزلی سکونت کند که شوهر او تعیین کرده است. با توجه به ماده 1005 این قانون نیز اقامتگاه زن شوهر دار به تبعیت از محل اقامت شوهر او تعیین می‌شود. یعنی، اقامتگاه زن شوهر دار، همان محل اقامت شوهر او است.
با توجه به ماده 1005 و 1114 می‌توان گفت که اقامتگاه زن شوهر دار در موارد زیر از محل اقامت شوهر او تبعیت نمی‌کند:
- در صورتی که شوهر محل اقامت معلوم و مشخص نداشته باشد؛
- در صورتی که زوج، اختیار تعیین محل سکونت را به زوجه واگذار کرده باشد و زوجه در منزلی غیر از اقامتگاه شوهر، زندگی کند؛
- اگر زوجه با اجازه دادگاه برای خود یک مسکن جداگانه انتخاب کرده باشد؛
- در صورتی که زن با رضایت شوهر، محل دیگری (غیر از اقامتگاه شوهر) را برای محل اقامت خود انتخاب کند؛
- زنی که پس از انعقاد عقد نکاح هنوز به منزل شوهر خود نرفته است؛
- زن ناشزه‌ای که منزل شوهرش را ترک کرده است و در منزل شخص دیگری سکونت می‌کند.
اقامتگاه افراد صغیر، سفیه و مجنون
در اصطلاح قانون مدنی به افراد صغیر، سفیه و مجنون، افراد فاقد اهلیت گفته می‌شود. افراد فاقد اهلیت نمی‌توانند در اموال و حقوق مالی خودشان تصرف کنند. به همین دلیل، قانونگذار وظیفه نگهداری از افراد فاقد اهلیت و نگهداری از اموال خودشان را به قیم یا ولی آن‌ها سپرده است. به عبارت دیگر، وظیفه سرپرستی از افراد فاقد اهلیت بر عهده ولی یا سرپرست آن‌ها قرار دارد. اقامتگاه اشخاص فاقد اهلیت نیز از محل اقامت ولی یا قیم آن‌ها تبعیت می‌کند. حتی اگر در منزل جداگانه‌ای سکونت داشته باشند. قانونگذار در ماده 1006 قانون مدنی به صراحت حکم کرده که اقامتگاه افراد فاقد اهلیت، همان محل اقامت ولی یا قیم آن‌ها است.
نکته1: منظور از ولی، پدر و جد پدری افراد فاقد اهلیت است.
نکته 2: قیم به فردی گفته می‌شود که با تقاضای دادستان و به واسطه حکم دادگاه برای سرپرستی از افراد فاقد اهلیت و اداره اموال او انتخاب شده باشد.
اقامتگاه مامورین دولت
مامور دولت به فردی گفته می‌شود که تحت اوامر دولت انجام وظیفه می‌کند. مامورین دولتی می‌توانند ثابت یا سیار باشند:
- مامورین ثابت: به کسانی گفته می‌شوند که از طرف دولت در محل معینی مامور شده باشند. مامورین ثابت می‌توانند لشکری، کشوری یا قضائی باشند. مطابق با ماده 1007 قانون مدنی، محلی اقامتگاه مامورین دولت است که در آنجا ماموریت ثابت دارند. براساس ماده 1008 این قانون نیز اقامتگاه افراد نظامی که در ساخلو (پادگان) هستند، محل ساخلوی آن‌ها است.
- مامورین سیار: آن دسته از مامورین دولتی هستند که برای انجام وظیفه از محلی به محل دیگر می‌روند. اقامتگاه مامورین سیار، همان محلی است که موقع رفتن به ماموریت در آنجا اقامت داشته‌اند.
اقامتگاه خدمه
مطابق با ماده 1009 قانون مدنی، افراد بزرگسالی که در منزل کارفرما یا صاحب کار خود سکونت دارند، محل اقامت آن‌ها همان محل اقامت کارفرما یا صاحب کار است.
منظور از کد پستی اقامتگاه قانونی چیست؟
کد پستی، یک شماره 10 رقمی است که موقعیت جغرافیایی هر ملک را نشان می‌دهد. کد پستی اقامتگاه قانونی در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که اشخاص واجد اقامتگاه در یک منزل مشخص سکونت داشته باشند.
باید به این نکته توجه داشته باشیم که تعیین کدپستی برای محل ماموریت ماموران دولتی (اقامتگاه ماموران دولتی) و ساخلوی نظامی (اقامتگاه افراد نظامی)، موضوعیت پیدا نمی‌کند.
اقامتگاه قانونی کشتی کجاست؟
یکی از مباحث حائز اهمیت در قانون دریایی، تعیین اقامتگاه قانونی کشتی است. محل اقامت قانونی کشتی، بندری است که کشتی در آنجا به ثبت می‌رسد و اسناد قانونی مرتبط با کشتی در آن بندر نگهداری می‌شود.
آثار تعیین اقامتگاه قانونی یا اجباری
همانگونه که گفتیم، اقامتگاه قانونی شخص حقیقی در حقوق داخلی و بین المللی دارای اهمیت و آثار قانونی متعددی است. در ادامه، مهمترین و برجسته‌ترین آثار قانونی تعیین اقامتگاه قانونی یا اجباری را بررسی می‌کنیم:
- مطابق با یک اصل کلی در قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه محل اقامت خوانده از صلاحیت محلی برای رسیدگی به دعاوی حقوقی برخوردار است. خوانده نیز به شخصی گفته می‌شود که یک دعوای حقوقی بر علیه او مطرح خواهد شد. بنابراین، دعاوی حقوقی بر علیه خوانده‌ای که دارای اقامتگاه قانونی است باید در محل اقامت او اقامه شود؛
- تمام اوراق قضایی و اعلامیه‌های مربوط به اشخاصی که دارای اقامتگاه قانونی هستند به محل اقامت آن‌ها ارسال خواهد شد.
خدمات قابل ارائه توسط گروه حقوقی رکلا
گروه حقوقی رکلا به عنوان یک مرجع تخصصی تاسیس شده و در حال حاضر به ارائه خدمات تخصصی در حوزه قراردادها مشغول است.
خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی از مهمترین خدمات تخصصی ارائه شده توسط گروه رکلا هستند.
گروه رکلا با ارائه این خدمات سعی دارد که عقود مورد نیاز اشخاص را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کند.
