مستحق للغیر چیست؟ + بررسی آثار قانونی و ضمانت اجرای انتقال مال غیر

در اصطلاح فقهی و حقوقی به قراردادی که میان خریدار و فروشنده و با هدف معامله اموال منقول و غیر منقول تنظیم می‌شود، عقد بیع می‌گویند. قرارداد بیع نامه می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی تنظیم شود. در اصطلاح حقوقی به مال مورد معامله نیز مبیع می‌گویند. امضای شفاهی یا کتبی عقد بیع باعث انتقال مالکیت مبیع به خریدار خواهد شد. فروشنده تنها می‌تواند نسبت به معامله مبیعی اقدام کند که مالک قانونی آن باشد. در صورتی که فروشنده، نماینده قانونی یا قراردادی مالک مبیع باشد نیز، می‌تواند نسبت به نقل و انتقال مالکیت آن اقدام کند. بنابراین می‌توان گفت که منظور از مبیع مستحق للغیر در واقع، مال متعلق به دیگری است که بدون کسب اجازه از مالک آن معامله می‌شود.

انتقال مالکیت مال مورد معامله به خریدار، یکی از مهمترین آثار قانونی امضای عقد بیع است. از سوی دیگر، عقد بیعی که به منظور معامله مال شخص دیگر و بدون کسب اجازه از او امضا شده، غیر نافذ است و امضای آن باعث انتقال مالکیت مال مورد معامله به خریدار نخواهد شد.

در این مقاله، آثار قانونی و ضمانت اجرای معامله مبیع مستحق للغیر را بررسی می‌کنیم.

مستحق للغیر چیست؟

مستحق للغیر یک اصطلاح حقوقی محسوب شده و به معنای مالی است که مالکیت آن به انتقال دهنده تعلق ندارد. معامله مال مستحق للغیر در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که فروشنده، مال متعلق به شخص دیگری را بدون کسب اجازه از او فروخته باشد. در اصطلاح حقوقی به شخصی که مال شخص دیگری را بدون کسب اجازه از او فروخته است، فروشنده فضول گفته می‌شود. به معامله‌ای که فروشنده فضول امضا می‌کند نیز معامله فضولی می‌گویند. عقد بیع فضولی یا قرارداد فضولی نیز به قراردادی گفته می‌شود که در راستای انجام معامله فضولی تنظیم شده و فروشنده فضول نیز آن را امضا کرده است.

بنابراین در پاسخ به این سوال که مستحق للغیر درآمدن مبیع یعنی چه ؟ باید بگوییم این عبارت به این معنا است که پس از امضای عقد بیع، معلوم شود که مالکیت مال مورد معامله به شخص دیگری غیر از فروشنده تعلق دارد.

تاثیر مستحق للغیر درآمدن مبیع در قانون مدنی بر عقد بیع

همانگونه که گفتیم، به عقد بیعی که به منظور معامله مبیع مستحق للغیر تنظیم شده است، عقد بیع فضولی گفته می‌شود. عقد بیع فضولی، باطل نیست اما غیر نافذ است و از آثار قانونی لازم برخوردار نخواهد شد. نحوه تاثیر مستحق للغیر درآمدن مبیع در قانون مدنی بر عقد بیع به تصمیم مالک مال مورد معامله بستگی دارد. به عبارت دیگر، مالک مورد معامله می‌تواند عقد بیع فضولی را رد کند یا اجازه بدهد. اگر مالک مال مورد، عقد بیع فضولی را اجازه بدهد باعث اعتبار بخشیدن به این عقد خواهد شد. به عبارت دیگر، عقد بیع فضولی که توسط مالک مال مورد معامله امضا شده باشد، صحیح و معتبر است و از آثار قانونی برخوردار می‌شود.

از سوی دیگر، در صورتی که مالک مورد معامله، عقد بیع فضولی را رد کند باعث بطلان این عقد خواهد شد. به عبارت دیگر، ماهیت حقوقی عقد بیع فضولی به واسطه رد مالک مال مورد معامله، از بین می‌رود.

آثار مستحق للغیر درآمدن مبیع چیست؟

امضای عقد بیع، آثاری قانونی را به همراه خواهد داشت. انتقال مال مورد معامله از مهمترین آثار قانونی عقد بیع است. از سوی دیگر باید به این نکته توجه کنیم، آثار قانونی عقد بیع در صورتی تحقق پیدا می‌کنند که این عقد به صورت صحیح و نافذ تنظیم شده باشد. همانگونه که گفتیم، عقد بیع که توسط فروشنده فضول و به منظور انجام معامله فضولی تنظیم می‌شود، غیر نافذ است. عقد بیع که به صورت فضولی تنظیم می‌شود نیز از آثار قانونی برخوردار نخواهد شد. بنابراین، امضای عقد بیع فضولی باعث انتقال مالکیت مال مورد معامله به خریدار نمی‌شود. می‌توان گفت که یکی از مهمترین اثار مستحق للغیر درآمدن مبیع ، عدم انتقال قانونی مالکیت مال مورد معامله به خریدار است.

ضمان درک از آثار عقد بیع فضولی

از دیگر آثار عقد بیع فضولی نیز می‌توان به تحقق شرایط ضمان درک اشاره کرد. در توضیح این سوال که ضامن درک مبیع چیست ، باید بگوییم مسئولیتی است که در صورت معامله فضولی مال متعلق به شخص دیگر برای فروشنده ایجاد می‌شود. همان گونه که گفتیم، مالک مورد معامله می‌تواند عقد بیع فضولی را اجازه بدهد یا رد کند. از سوی دیگر ممکن است که فروشنده، مال مورد معامله را پیش از رد عقد بیع فضولی به خریدار تحویل داده باشد. در این حالت، مالک مال مورد معامله می‌تواند برای پس گرفتن مال مورد معامله به خریدار مراجعه کند.

در صورتی که مالک، عقد بیع فضولی را رد کرده و مال مورد معامله را از خریدار پس گرفته باشد، خریدار می‌تواند برای دریافت بهایی که بابت مال مورد معامله پرداخت کرده است، به فروشنده فضول مراجعه کند. فروشنده فضول نیز باید بهایی که بابت معامله مال مستحق للغیر از خریدار دریافت کرده است را به او پس بدهد. در اصطلاح حقوقی به مسئولیت فروشنده فضول نسبت به باز گرداندن بهایی که بابت معامله فضولی دریافت کرده است، ضمان درک مبیع می‌گویند.

ضمانت اجرای مستحق للغیر درآمدن بخشی از مبیع چیست؟

مستحق للغیر درآمدن بخشی از مبیع در صورتی موضوعیت پیدا می‌کند که قسمتی از مال مورد معامله به فروشنده تعلق نداشته باشد. لازم به توضیح است که در اصطلاح حقوقی به بهای مال مورد معامله، ثَمَن گفته می‌شود. یکی دیگر از آثار مهم و الزامات قانونی ناشی از عقد بیع، ایجاد الزام برای خریدار نسبت به پرداخت ثمن معامله به فروشنده است. با توجه به ماده 390 قانون مدنی، اگر بعد از پرداخت ثمن، معلوم شود که مالکیت تمام یا قسمتی از مبیع متعلق به فروشند نیست، باعث ایجاد ضمان و مسئولیت قانونی برای بایع (فروشنده) خواهد شد.

قانونگذار، ضمانت اجرای مستحقق للغیر بودن قسمتی از مال مورد معامله (مبیع) را در ماده 391 قانون مدنی مشخص کرده است. مطابق با این ماده در صورتی که قسمتی از مال مورد معامله، مستحق للغیر باشد، بایع باید بهایی که بابت آن (قسمت مستحق للغیر) از خریدار گرفته است را به او پس بدهد. ممکن است که خریدار نسبت به مستحق للغیر بودن قسمتی از مبیع بی اطلاع باشد. در این حالت، فروشنده مسئول جبران خساراتی است که به علت مستحق للغیر بودن قسمتی از مبیع بر خریدار تحمیل می‌شود. برای مثال، خریدار بی اطلاع می‌تواند نسبت به مطالبه خسارت ناشی از مستحق للغیر درآمدن مبیع که به علت کاهش ارزش اقتصادی به او وارد شده است را از فروشنده مطالبه کند.

نحوه استناد به خیار تبعض صفقه به علت عدم تعلق مالکیت قسمتی از مبیع به فروشنده

عقد بیع نسبت به قسمتی از مبیع که مستحقق للغیر بوده، باطل و بلااثر است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که مستحق للغیر بودن قسمتی از مبیع باعث خواهد شد که عقد بیع به دو قسمت صحیح و باطل تقسیم شود. تقسیم عقد بیع به دو قسمت صحیح و باطل نیز باعث تحقق شرایط استناد به خیار تبعض صفقه خواهد شد. این خیار نیز باعث ایجاد حق فسخ عقد بیع به نفع خریدار می‌شود. به عبارت دیگر در صورتی که عقد بیع در اثر مستحق للغیر بودن مبیع به دو قسمت باطل و صحیح تقسیم شده باشد، خریدار با استناد به خیار تبعض صفقه می‌تواند قسمت صحیح این عقد را فسخ کند.

خدمات حقوقی گروه رکلا در این موضوع

مبایعه نامه به یک قرارداد گفته می‌شود که هدف از تنظیم آن، مکتوب کردن عقد بیع است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که مبایعه نامه در واقع، سندی است که بر توافق و تراضی خریدار و فروشنده دلالت می‌کند. مبایعه نامه در صورتی معتبر و صحیح است که مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تنظیم شده باشد. همچنین در هنگام تنظیم مبایعه نامه باید منافع و حقوق هر یک از خریدار و فروشنده نیز در نظر گرفته شود.

خدمات تنظیم قرارداد رکلا به طرفین معامله اموال منقول و غیر منقول امکان می‌دهد که مبایعه نامه مد نظر خود را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.

همچنین، طرفین معامله می‌توانند سوالات خود در زمینه شرایط تنظیم و اجرای قرارداد را با کارشناسان حقوقی ما در میان بگذارند. در این خصوص لازم است که روی لینک درخواست مشاوره حقوقی تلفنی بزنید و درخواست خود را ثبت کنید.