حق العمل کاری در قانون تجارت و قرارداد به چه معنا است؟

رونق تجارت داخلی و بین المللی، یکی از عوامل موثر و دارای اهمیت در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی جوامع مختلف است. تجارت داخلی و بین المللی یک کشور در صورتی توسعه پیدا خواهد کرد که نظام‌مند باشد و از مقررات خاصی پیروی کند. سامان دهی روابط تجاری و نظم بخشیدن به آن نیز منوط به وضع قانون است. به قانونی که قواعد و ضوابط حاکم بر تجار، اعمال و معاملات تجاری را مشخص می‌کند، قانون تجارت گفته می‌شود. قانون تجارت ایران مصوب سال 1311 است و به بیان قواعد حاکم بر تجار، اعمال تجاری و معاملات تجاری می‌پردازد. قانونگذار در ماده 2 این قانون، اعمال تجاری ذاتی را مشخص می‌کند. با توجه به این ماده می‌توان گفت که حق العمل کاری ، یکی از انواع اعمال تجاری ذاتی است.

اعمال تجارتی ذاتی نیز به اعمالی گفته می‌شوند که قواعد و مقررات قانون تجارت بر آن‌ها حاکم خواهد بود. در ادامه این نوشته با ماهیت حق العمل کاری و شرایط قانونی آن بیشتر آشنا می‌شویم.

حق العمل کاری چیست؟

حق العمل از نظر لغوی به معنای مزد کار، کارمزد و بهایی است که بابت فروختن یک کالا از صاحب آن دریافت می‌شود. در اصطلاح قانون تجارت، حق العمل کار (عامل) به شخصی می‌گویند که به دستور شخص دیگری، معامله می‌کند و در ازای آن اجرت (حق العمل) دریافت خواهد کرد. آمر نیز به شخصی گفته می‌شود که عامل به دستور او معامله کرده است. قرارداد حق العمل کاری نیز به آن قرارداد گفته می‌شود که میان آمر و عامل تنظیم خواهد شد. قانونگذار، شرایط و ضوابط حاکم بر رابطه میان عامل و آمر را در مواد 357 الی 376 قانون تجارت مشخص کرده است. با توجه به ماده 358 این قانون می‌توان گفت در مواردی که شرایط و ضوابط حاکم بر رابطه عامل و آمر در قانون تجارت مشخص نشده است، باید به باب وکالت قانون مدنی مراجعه کنیم.

حق العمل کاری در قانون تجارت

اعمال تجاری ذاتی به اعمالی گفته می‌شود که قانونگذار، شرایط و مقررات قانون تجارت را بر آن‌ها حاکم می‌کند. اعمال تجاری ذاتی، 10 مورد هستند و در ماده 2 قانون تجارت مشخص می‌شوند. با توجه به بند 3 این ماده می‌توان گفت که حق العمل کاری یا کمیسیون، یکی از معاملات تجاری ذاتی به شمار می‌آید.

حق العمل کاری یکی از اصطلاحات تخصصی به کار رفته در قانون تجارت کشور ما است. پیش از بررسی و توضیح این اصطلاح باید بگوییم که قانونگذار، فصل هفتم قانون تجارت را به حق العمل کاری اختصاص می‌دهد. برای بررسی تعریف حق العمل کاری در قانون تجارت باید به ماده 357 این قانون مراجعه کنیم. با توجه به این ماده می‌توان گفت، عامل به شخصی حقوقی یا شخص حقیقی گفته می‌شود که به اسم خود اما به حساب دیگری معامله می‌کند و در مقابل از آمر خود، کارمزد دریافت می‌کند. قرارداد حق العمل کاری نیز به قراردادی گفته می‌شود که میان عامل و آمر تنظیم می‌شود.

ارکان قرارداد حق العمل کاری

با توجه به باب حق العمل کاری در قانون تجارت ، می‌توان گفت که این قرارداد از ارکان زیر تشکیل شده است:

1. آمر: به شخصی می‌گویند که حق العمل کار به حساب او معامله می‌کند؛
2. حق العمل کار (عامل): شخصی حقیقی یا حقوقی است که به اسم خود اما به حساب آمر معامله کرده است؛
3. حق العمل (کارمزد): حق الزحمه‌ای است که آمر به حق العمل کار پرداخت خواهد کرد.

به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که عامل برای آمر و به حساب او معامله می‌کند و در ازای آن مستحق دریافت کارمزد است. برای مثال، فرض کنید شخصی به شخص دیگری 100 میلیارد تومان می‌دهد تا برای او خانه بخرد. در این مثال، شخصی که این مبلع را داده، آمر و کسی که مامور خرید خانه شده نیز عامل است. عامل، معامله خانه را به اسم خود امضا می‌کند اما این معامله به حساب آمر و برای او خواهد بود.

شرایط قرارداد حق العمل کاری چیست؟

همانگونه که گفتیم، قرارداد تجاری میان عامل و آمر از ضوابط و مقررات قانون تجارت تبعیت می‌کند. شخص که این قرارداد را به عنوان آمر امضا کرده، ممکن است که جزء اشخاص حقوقی یا حقیقی باشد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که اشخاص غیر تاجر نیز می‌توانند این قرارداد را به عنوان آمر امضا کنند.

در قانون تجارت، هیچ شرطی برای اشتغال به حق العمل کاری پیش بینی نشده اما انجام معامله به اسم خود و به حساب دیگری، یک عمل تجاری است و به همین دلیل، شخصی می‌تواند این قرارداد را به عنوان عامل امضا کند که از شرایط لازم برای انجام اعمال تجاری برخوردار باشد.

مطابق با آنچه که در قانون تجارت آمده است، اشتغال به حق العمل کاری به کسب اجازه یا اخذ پروانه خاصی نیاز ندارد. عامل در واقع، نقش یک واسطه میان آمر و طرف دیگر معامله را ایفا می‌کند. منظور از طرف دیگر معامله، شخصی است عامل به اسم خود اما به حساب آمر با او معامله می‌کند. البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که عامل، مسئول ایفای تعهداتی است که در مقابل طرف دیگر معامله، به عهده دارد. برای مثال، فرض می‌کنیم که عامل، قرارداد را به عنوان خریدار امضا کرده است. در این مثال، عامل موظف است که بهای مال مورد معامله را به فروشنده پرداخت کند.

بررسی وظایف عامل در دو فرض

عامل باید انجام معامله را به آمر اطلاع بدهد. بنابراین در پاسخ به این سوال که وظایف حق العمل کاری در معاملات فصلی چیست ؟، باید بگوییم که وظایف عامل برای انجام معاملات فصلی در دو فرض قابل تصور است:

1. فرض اول، عامل معامله را به عنوان فروشنده امضا کرده است. در این فرض، عامل باید بهای معامله را به آمر تحویل بدهد؛
2. فرض دوم، عامل معامله را به عنوان خریدار امضا کرده است. در این حالت، آمر باید مال مورد معامله را به آمر تحویل بدهد.

شرکت حق العمل کاری چیست؟

همانگونه که گفتیم، عامل می‌تواند شخصی حقیقی یا حقوقی باشد. در اصطلاح قانون تجارت به شرکت‌های تجاری، شخص حقوقی می‌گویند. با توجه به مقدمات فوق الذکر می‌توان نتیجه گرفت که شرکت‌های تجاری نیز می‌توانند به عنوان عامل واسطه انجام معامله شوند. شرکتی که به عنوان عامل واسطه انجام معامله شده نیز یک شرکت تجاری است که  انجام معاملات تجاری یا غیر تجاری را به اسم خود اما به حساب دیگری (آمر) امضا می‌کند.

وظایف عامل

امضای قرارداد حق العمل کاری باعث ایجاد وظایف و مسئولیت‌هایی برای عامل می‌شود که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

1. انجام دستورات آمر: عامل باید معاملاتی را انجام بدهد که آمر به او دستور داده است. بنابراین، اگر عامل، دستورات آمر را رعایت نکرده باشد، باید خسارت‌ و ضرر و زیانی که از این بابت به آمر وارد می‌شود را جبران کند. همچین در صورتی که عامل نسبت به اجرای دستورات آمر، کوتاهی یا سهل انگاری کرده باشد نیز مسئول جبران خسارات‌های وارد شده به آمر است؛
2. انجام معامله به نام خود: عامل، معامله را به حساب آمر انجام می‌دهد اما باید معامله را به نام خود امضا کند. بنابراین، عامل در هنگام امضای معامله نباید نام آمر را افشاء کند مگر در صورتی که آمر به او این اجازه را داده باشد؛
3. رعایت امانت: اموال و حقوق مالی آمر که در اختیار عامل گذاشته می‌شوند در حکم مال مورد امانت هستند. بنابراین عامل باید به نحو احسن از اموال و حقوق مالی آمر محافظت کند.

چند نکته درباره این قرارداد تجاری

قرارداد میان عامل و آمر در صورتی معتبر خواهد بود که مطابق با شرایط و ضوابط قانون تجارت تنظیم شده باشد. تنظیم این قرارداد تاثیر قابل توجهی در جلوگیری از بروز اختلاف میان طرفین دارد. از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشته باشیم که مکتوب کردن این قرارداد در صورتی مانع از بروز اختلاف میان آمر و عامل می‌شود که با در نظر گرفتن منافع قانونی و حقوق هر دوی آن‌ها تنظیم شده باشد. به صورت کلی می‌توان گفت که تنظیم قرارداد مکتوب میان عامل و آمر در حوزه تخصص کارشناسان حقوق تجارت است.

گروه رکلا با ارائه خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی به عامل و آمر این امکان را می‌دهد که قرارداد تجاری مورد نظر خودشان را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان ارشد حقوق تجارت تنظیم کنند.