کاربرد و شرایط استفاده از انواع قرارداد انتقال فناوری در کشورهای در حال توسعه

پیشرفت دانش فنی و نقش انکار ناپذیر آن در زندگی انسان‌ها، تمایل اشخاص دولتی و غیر دولتی به تنظیم قرارداد انتقال فناوری را افزایش داده است. اشخاص دولتی و غیر دولتی، این توافق نامه را با هدف دسترسی به فناوری‌های برتر و پیشرفته امضا می‌کنند. دولت‌ها، شرکت‌ها، کارخانه‌ها و صنایع مختلف، از طریق تنظیم این توافق نامه، مقدمات لازم برای دسترسی به فناوری مورد نیاز خودشان را فراهم خواهند کرد. نمونه قراردادهای انتقال فناوری از توافق نامه‌های بین المللی تخصصی هستند و تنظیم آن‌ها به دانش، تجربه و مهارت خاصی نیاز دارد.

توافق نامه‌هایی که برای انتقال فناوری تنظیم می‌شوند، از قوانین داخلی و بین المللی تبعیت می‌کنند. در دنیای حقوق تجارت بین الملل، توافق نامه‌های مختلفی برای منتقل کردن فناوری تعیین شده است. هر یک از توافق نامه‌های بین المللی که برای انتقال دانش فنی پیش بینی شده‌اند، موضوع و شرایط قانونی مخصوص به خودشان را دارند. در عین حال، توافق نامه‌هایی که برای انتقال فناوری تنظیم می‌شوند، یکی از پرچالش‌ترین و پر کاربردترین انواع قراردادها به شمار می‌آیند.

در این مطلب، درباره انواع توافق نامه‌های تجاری بین المللی که می‌توانیم برای انتقال دانش فنی از آن‌ها استفاده کنیم، صحبت خواهیم کرد.

شرایط تنظیم و اجرای قرارداد انتقال فناوری در قوانین داخلی ایران

قرارداد های انتقال فناوری را می‌توانیم از انواع توافق نامه‌های تجاری بین المللی بدانیم. متاسفانه در قوانین داخلی ایران، از شرایط تنظیم توافق نامه‌های تجاری بین المللی صحبت نشده اما از سوی دیگر می‌توانیم بگوییم که خوشبختانه، اصل آزادی قراردادها در نظام حقوقی ایران پذیرفته شده است. این اصل به اشخاص حقیقی و حقوقی، تنظیم و امضای انواع توافق نامه‌های داخلی و بین المللی را اجازه می‌دهد. قانون گذار در ماده 10 قانون مدنی، به صراحت اصل آزادی قراردادها را پذیرفته است.

ما می‌توانیم توافق نامه‌هایی را مطابق با اصل آزادی قراردادها تنظیم کنیم که مخالف با قانون، شرع و نظم عمومی جامعه نباشند. بنابراین، انواع قراردادهای انتقال فناوری باید مطابق با اصل آزادی قراردادها و ماده 10 قانون مدنی تنظیم شوند.

کاربرد‌ها و مزایای مهم تنظیم و اجرای قرارداد انتقال فناوری

فناوری مجموعه‌ای از آگاهی‌ها، دانش‌ها، فنون، مهارت‌ها، تجربه‌ها و سازماندهی‌ها است که برای تولید، تجاری سازی و بهره مندی از کالاها و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرند. همان گونه که ملاحضه می‌کنیم، دانش فنی یک مال مادی قابل لمس نیست اما منتقل کردن آن به وسیله تنظیم توافق نامه‌های تجاری بین المللی امکان پذیر می‌شود زیرا دارای ارزش اقتصادی است.

صاحبان فناوری با تنظیم این توافق نامه‌ها می‌توانند دانش فنی خودشان را در ازای دریافت مبلغ قابل توجهی به دیگر شرکت‌ها، سازمان‌ها، کارخانه‌ها و مراکز تجاری و غیر تجاری واگذار کنند. به عبارت دیگر، با تنظیم نمونه قراردادهای انتقال فناوری می‌توانیم حقوق ناشی از دانش فنی خودمان را در قبال دریافت مبلغ قابل توجهی به دیگر اشخاص منتقل کنیم.

کشورها برای منتقل کردن فناوری، روش‌های مختلفی دارند. تنظیم قرارداد بهترین روش برای منتقل کردن فناوری به داخل کشور است. تمامی کشورها و به خصوص کشورهای در حال توسعه، با تنظیم قرارداد انتقال فناوری می‌توانند بستر مناسب برای رشد و پیشرفت اقتصادی، صنعتی و تجاری خودشان را فراهم کنند.

مهم‌ترین موضوعات در قرارداد انتقال فناوری

قرارداد انتقال فناوری باید به گونه‌ای تنظیم شود که منافع قانونی و حقوق صاحب دانش فنی و انتقال گیرنده آن را برآورده کند. محرمانگی، عدم واگذاری به غیر و انحصاری بودن، از جمله اصولی هستند که منافع قانونی و حقوق طرفین این توافق نامه را تامین می‌کنند. در ادامه، هر یک از این اصول را بررسی می‌کنیم:

1. اصل محرمانگی: اصل محرمانگی به این معنا است که انتقال گیرنده دانش فنی نباید آن را منتشر کند. یکی از قسمت‌های توافق نامه‌ای که برای انتقال دانش فنی تنظیم شده است، باید به اصل محرمانگی اختصاص پیدا کند. در این قسمت از توافق نامه، باید ضمانت اجرای مناسبی نیز برای عدم رعایت اصل محرمانگی پیش بینی شود؛
2. عدم واگذاری به غیر: شخص که دانش فنی به او منتقل شده است، نباید آن را به دیگر اشخاص واگذار کند. در یکی از بندهای این توافق نامه باید حق واگذاری دانش فنی به غیر، از انتقال گیرنده سلب شود؛
3. انحصاری بودن یا عدم آن: ممکن است فناوری که صاحب دانش فنی به شخص دیگری منتقل می‌کند، انحصاری یا غیر انحصاری باشد. اگر فناوری انتقال یافته انحصاری باشد، صاحب دانش فنی نباید آن را به شخص دیگری منتقل کند. در صورتی که فناوری انتقال یافته غیر انحصاری باشد، صاحب دانش فنی اجازه منتقل کردن آن، به دیگر اشخاص را نیز دارد.

توافق نامه‌هایی که برای انتقال دانش فنی تنظیم می‌شوند، تخصصی هستند. طرفین این توافق نامه‌ها باید با معنای اصطلاحات به کار رفته در آن‌ها آشنایی داشته باشند. بنابراین لازم است که یکی از بخش‌های انواع قراردادهای انتقال فناوری به تعریف و توضیح اصطلاحات آن‌ها اختصاص داده شود. در این زمینه، خدمات مشاوره حقوقی قراردادها نیز می‌تواند برای امضا کنندگان این قرارداد مفید باشد.

ماهیت قرارداد انتقال فناوری و ارکان تشکیل دهنده آن

قراردادی که برای منتقل کردن فناوری تنظیم شده از انواع توافق نامه‌های تجاری بین المللی است. عناصر تشکیل دهنده این توافق نامه عبارتند از: انتقال دهنده، انتقال گیرنده و دانش فنی انتقال یافته.

در ادامه درباره هر کدام توضیح می‌دهیم:

1. منتقل کننده (انتقال دهنده): شخصی است که مالکیت فناوری به او تعلق دارد. ممکن است انتقال دهنده دانش فنی، یک شخص حقیقی یا یک شخص حقوقی باشد؛
2. انتقال گیرنده: به شخصی حقیقی یا حقوقی گفته می‌شود که در ازای پرداخت مبلغی، حق استفاده از فناوری متعلق به شخص دیگری را پیدا می‌کند؛
3. فناوری انتقال یافته: فناوری منتقل شده شامل مجموعه‌ای از ابزارها، تجهیزات، دانش‌ها، مهارت‌ها و فنون است که در تولید، تجاری سازی و بهره‌ مندی از کالا و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این قرارداد با توافق میان انتقال دهنده و انتقال گیرنده دانش فنی تحقق پیدا می‌کند. فناوری انتقال یافته باید به نام انتقال دهنده ثبت شده باشد.

انواع نمونه قراردادهای انتقال فناوری

توافق نامه‌های تجاری بین المللی که می‌توانیم برای منتقل کردن دانش فنی از آن‌ها استفاده کنیم عبارتند از: قرارداد‌های فرانشایز، لیسانس، تجارت متقابل، بیع متقابل، آفست (تعادلی)، قرارداد کلید در دست و قرارداد مشارکت مدنی (جوینت وینچر).

در ادامه هر یک از انواع توافق نامه‌های تجاری بین المللی که برای منتقل کردن دانش فنی تنظیم می‌شوند و شرایط قانونی آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

استفاده از قرارداد فرانشیز به عنوان یک نوع قرارداد انتقال فناوری

قرارداد فرانشیز ، میان فرانشیز دهنده و فرانشیز گیرنده تنظیم می‌شود. شخصی که این توافق نامه را به عنوان فرانشیز گیرنده امضا کرده است، می‌تواند در ازای پرداخت مبلغی، از علائم تجاری، ایده‌ها و دستورات فرانشیز دهنده استفاده کند. توافق نامه‌های فرانشیز بر حسب موضوع آن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. فرانشیز صنعتی یکی از انواع توافق نامه‌های فرانشیز است. در فرانشیز صنعتی، امتیاز ساخت و تولید یک محصول مشخص به همراه دانش فنی آن به فرانشیز گیرنده منتقل می‌شود. فرانشیز گیرنده‌ای که این توافق نامه را امضا کرده است، محصول یا خدمات تولیدی خودش را باید با نام تجاری فرانشیز دهنده به بازار عرضه کند.

قرارداد لیسانس و واگذاری حق استفاده از مالکیت فکری

قرارداد لیسانس میان لیسانس دهنده و لیسانس گیرنده تنظیم می‌شود. در تعریف توافق نامه لیسانس می‌توان گفت؛ قراردادی است که به موجب آن، لیسانس گیرنده حق استفاده از حقوق مالکیت فکری لیسانس دهنده را به دست می‌آورد. حقوق مالکیت فکری که لیسانس گیرنده به موجب توافق نامه لیسانس حق استفاده از آن‌ها را پیدا می‌کند، انواع مختلفی دارند. دانش فنی، یکی از انواع حقوق مالکیت فکری است که به موجب توافق نامه لیسانس به لیسانس گیرنده منتقل می‌شود.

کاربرد توافق نامه تجارت متقابل در این موضوع

مبادله کالا بدون دخالت پول، یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های تجارت داخلی و بین المللی است. قرارداد تجارت متقابل یک توافق نامه تجاری بین المللی محسوب می‌شود که بیشتر در کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته رواج دارد. دلایل مختلفی مانند امکان انجام طرح‌های بزرگ صنعتی و زیر بنایی، نداشتن نقدینگی و ارز لازم و افزایش رفاه، باعث تمایل کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته به تجارت متقابل می‌شود. پیشرفت صنعتی و اقتصادی یکی از مهم‌ترین دلایل تمایل کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به تجارت متقابل است. این کشورها با استفاده از تنظیم قرارداد انتقال فناوری در قالب توافق نامه تجارت متقابل، می‌توانند دانش فنی مورد نیاز برای توسعه صنعتی و اقتصادی را به کشور خودشان منتقل کنند.

توافق نامه بیع متقابل (بای بک)

در قرارداد بیع متقابل ، یک شرکت خارجی تعهد می‌کند که از طریق عرضه ماشین آلات، مواد و دانش فنی به کشور وارد کننده کمک کند تا یک واحد اقتصادی و تولیدی را راه‌اندازی کند. کشور خارجی که توافق نامه بیع متقابل را امضا کرده است، هزینه خودش را از طریق باز خرید محصولات حاصل از واحد اقتصادی یا تولیدی، مستهلک خواهد کرد. همان گونه که ملاحضه می‌کنید، تنظیم قرارداد انتقال فناوری در قالب توافق نامه بیع متقابل راهکار حقوقی مناسبی برای منتقل کردن فناوری به کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته است.

توصیه‌ای برای تنظیم این قرارداد!

تنظیم قراردادهای انتقال فناوری ، امکان پیشرفت فنی و صنعتی را در کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته، افزایش می‌دهد. این قراردادها باید به گونه‌ای تنظیم شوند که منافع انتقال دهنده و انتقال گیرنده دانش فنی را تامین کنند. اصطلاحات به کار رفته در این قراردادها تخصصی است و اشخاصی قادر به فهم آن‌ها هستند که با حقوق تجارت بین الملل آشنایی کامل دارند. بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم که برای تنظیم این قراردادها از وکلا و مشاوران حقوقی کمک بگیرید که در این زمینه از دانش و تجربه کافی برخوردار هستند. تیم حقوقی رکلا در این زمینه، خدمات تنظیم قرارداد را به صورت اختصاصی ارائه می‌دهد.

شما پیش از تنظیم قرارداد، باید بدانید که دقیقا کدام قرارداد برایتان مناسب خواهد بود و منافع شما را حفظ می‌کند. خدمات مشاوره حقوقی تلفنی ، راهکارهای قانونی مناسبی را برای تنظیم قراردادهای تجاری بین المللی جلوی پای شما می‌گذارد.