تعریف ماهیت حقوقی قرارداد انتقال طلب و معرفی بهترین شیوه برای تنظیم آن

امروزه، مطالبات پولی ناشی از معاملات تجاری و غیر تجاری دارای اهمیت ویژه‌ای هستند. این مطالبات می‌توانند حال یا مدت دار باشند. تمام مطالبات اعم از حال و مؤَجَل (مدت دار) به وسیله تنظیم نمونه قرارداد انتقال طلب قابل واگذاری به اشخاص ثالث خواهند بود. قانون گذار، عقود حواله و ضمان را برای انتقال مطالبات پیش بینی کرده است. شرایط تنظیم و امضای این توافق نامه‌ها را باید در قانون مدنی جست و جو کنیم. مواد 684 الی 723 قانون مدنی به بیان شرایط تنظیم و امضای قرارداد ضمانت اختصاص دارد. قانون گذار در مواد 724 الی 733 قانون مدنی از شرایط و ضوابط عقد حواله صحبت می‌کند.

بنابراین، انتقال دهنده و انتقال گیرنده می‌توانند توافق نامه مربوط به انتقال طلب را در قالب هر یک از عقود ضمان و حواله تنظیم کنند. منظور ما از توافق نامه انتقال طلب، در واقع همان عقد حواله یا ضمانی است که برای منتقل کردن مطالبات اشخاص تنظیم می‌شود. لازم به ذکر است که در دنیای تجارت بین الملل نیز کشورهایی که به یکدیگر بدهی دارند، برای انتقال مطالبات خودشان این توافق نامه را تنظیم می‌کنند که بررسی آن‌ها از حوصله این بحث خارج است.

در ابتدای این نوشته از شرایط توافق نامه انتقال طلبی صحبت می‌کنیم که در قالب صلح نامه تنظیم شده است و در ادامه، شرایط توافق نامه انتقال طلبی را توضیح خواهیم داد که از عقد حواله تبعیت می‌کند.

اشخاص حاضر در نمونه قرارداد انتقال طلب در قالب عقد ضمان

عقد ضمان (Guaranty – security)، یکی از عقود اسلامی است که یکی از فصل‌های قانون مدنی به آن اختصاص داده می‌شود. ضمانت به معنای بر عهده گرفتن مطالبات دیگری است. این عقد از سه رکن اصلی تشکیل شده است:

1. مضمون عنه: شخصی است که به شخص دیگری بدهی دارد؛
2. مضمون له: شخصی است که از شخص دیگری طلب دارد؛
3. ضامن: شخصی است که تعهد می‌کند بدهی شخص دیگری (مضمون عنه) را پرداخت کند.

توافق نامه‌ای که برای منتقل کردن مطالبات و در قالب عقد ضمان تنظیم شده است، به وسیله تراضی و توافق میان مضمون له و ضامن تحقق پیدا می‌کند. امضای این توافق نامه باعث می‌شود که تعهد به پرداخت مطالبات از مضمون عنه به ضامن منتقل شود. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که ضامن پس از امضای این قرارداد، مسئول پرداخت طلبی خواهد شد که باید مضمون عنه آن را پرداخت می‌کرد.

نمونه قرارداد انتقال طلب مطابق با عقد ضمان، چه شرایطی دارد؟

شخصی که این توافق نامه را به عنوان ضامن امضا می‌کند باید از اهلیت قانونی لازم برخوردار باشد. بنابراین، اشخاصی می‌توانند این توافق نامه را به عنوان ضامن امضا کنند که عاقل، بالغ و رشید هستند. همچنین شخصی می‌تواند این توافق نامه را به عنوان ضامن امضا کند که برای تصرف در اموال و حقوق مالی خود، اهلیت و شایستگی قانونی لازم را داشته باشد. اشخاصی که حکم ورشکستگی آن‌ها صادر می‌شود از انجام تمام تصرفات مالی ممنوع هستند. امضای عقد ضمان نیز یک تصرف مالی محسوب می‌شود. بنابراین، اشخاص ورشکسته نمی‌توانند این توافق نامه را به عنوان ضامن امضا کنند. شخصی که این توافق نامه را به عنوان ضامن امضا کرده است باید از تمکن مالی لازم برای پرداخت طلب برخوردار باشد. در صورتی که ضامن از تمکن مالی لازم برخوردار نباشد، طلبکار (مضون له) می‌تواند این توافق نامه را فسخ کند.

طلبی که ضامن به موجب امضای این توافق نامه، پرداخت آن را بر عهده می‌گیرد باید قانونی و مشروع باشد. بنابراین، ضامن نمی‌تواند مسئولیت پرداخت مطالباتی را بر عهده بگیرد که موضوع آن‌ها غیر قانونی و غیر مشروع است. نیازی نیست که ضامن به مقدار، اوصاف و شرایط دینی که پرداخت آن را بر عهده می‌گیرد، علم داشته باشد. بنابراین، ضامن می‌تواند پرداخت دینی را بر عهده بگیرد که نسبت به مقدار، اوصاف و شرایط آن آگاهی ندارد. اگر مضمون عنه چندین بدهی دارد باید مشخصات و مبلغ بدهی که ضامن، مسئولیت پرداخت آن را بر عهده گرفته است، معلوم و مشخص شود.

نمونه قرارداد انتقال طلب که از عقد ضمان تبعیت می‌کند باید به صورت قطعی تنظیم شود. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که ضامن نمی‌تواند امضای این توافق نامه را مشروط به تحقق شرایطی کند. برای مثال، ضامن نمی‌تواند بگوید که من قرارداد انتقال مطالبات را امضا می‌کنم، مشروط به اینکه پدرم اجازه بدهد.

بررسی کلی نمونه قرارداد انتقال طلب که از عقد حواله تبعیت می‌کند!

همان گونه که در مطالب قبلی این نوشته نیز توضیح دادیم، عقد حواله یکی از عقود تعریف شده در قانون مدنی است که اشخاص برای انتقال مطالبات می‌توانند از آن استفاده کنند. حواله از نظر لغوی به معنای تغییر، جا به جایی و دگرگونی است. در اصطلاح فقهی و حقوقی، حواله به معنای قراردادی است که باعث می‌شود مسئولیت پرداخت دین به شخص ثالث منتقل شود.

عقد حواله‌ای که برای انتقال مطالبات تنظیم شده، دارای سه رکن اساسی است.

1. مُحیل: منظور از محیل، همان بدهکار اصلی است؛
2. مُحتال: به شخصی گفته می‌شود که از بدهکار اصلی (محیل) طلب دارد؛
3. مُحال علیه: به شخصی گفته می‌شود که مسئولیت پرداخت بدهی محیل (بدهکار اصلی) به او منتقل شده است.

نمونه قرارداد انتقال طلب که در قالب عقد حواله تنظیم شده است، به وسیله توافق و امضای محتال و محال علیه تحقق پیدا می‌کند. امضای این قرارداد باعث می‌شود که مسئولیت پرداخت دین به محال علیه منتقل شود. شخص ثالث (محال علیه) پس از پرداخت بدهی طلبکار اصلی (محیل) می‌تواند به او مراجعه کند. تمکن مالی شخص ثالثی که مسئولیت پرداخت طلب به او منتقل می‌شود (محال علیه)، شرط صحت قرارداد حواله نیست.

شرایط فسخ قرارداد انتقال طلب مطابق با عقد حواله

نمونه قرارداد انتقال طلب که مطابق با عقد حواله تنظیم شده یک سند لازم الاجرا است. بنابراین، محال علیه و محتال، حق بر هم زدن این توافق نامه را ندارند مگر در صورتی که قانون گذار به آن‌ها اجازه داده باشد. شرط فسخ این سند در ماده 729 قانون مدنی پیش بینی شده است.

همانطور که گفتیم تمکن مالی محال علیه شرط صحت عقد حواله نیست. از سوی دیگر، محال علیه زمانی می‌تواند طلب محتال را پرداخت کند که تمکن مالی داشته باشد. اگر محال علیه از تمکن مالی لازم برای پرداخت طلب برخوردار نباشد، باعث می‌شود که محتال از حق فسخ عقد حواله برخوردار شود. لازم به ذکر است که عقد حواله شباهت بسیار زیادی به برات دارد. برات یک سند مالی و تجاری تعهد آور است که برای انتقال مطالبات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تنظیم این قرارداد مطابق با ماده 10 قانون مدنی

اصل آزادی قراردادها به اشخاص امکان می‌دهد که در خصوص انجام امور مختلف با یکدیگر توافق کنند. این اصل در نظام حقوقی ایران مورد پذیرش قرار گرفته است. ماده 10 قانون مدنی به بیان اصل آزادی قراردادها و شرایط آن می‌پردازد. مطابق با این ماده، اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند درباره انجام تمام موضوعات قانونی و مشروع با یکدیگر توافق کنند. انتقال طلب نیز یک موضوع قانونی و مشروع است که اشخاص در خصوص آن می‌توانند با یکیدگر توافق کنند. بنابراین، نمونه قرارداد انتقال طلب می‌تواند مطابق با اصل آزادی قراردادها و ماده 10 قانون مدنی نیز تنظیم شود.

قراردادی که برای انتقال طلب و مطابق با ماده 10 قانون مدنی تنظیم شده نیز یک سند لازم الاجرا است و انتقال دهنده و انتقال گیرنده طلب، حق فسخ آن را ندارند.

دعاوی ناشی از تنظیم و اجرای نمونه قرارداد انتقال طلب باید در کدام مراجع قضایی مطرح شود؟

طرفین دخیل در این قرارداد، طلبکار، انتقال دهنده و انتقال گیرنده طلب هستند. این اشخاص برای طرح دعاوی حقوقی ناشی از اجرای این قرارداد می‌توانند به دادگاه عمومی حقوقی و شورای حل اختلاف مراجعه کنند.

رسیدگی به دعاوی کیفری میان این اشخاص نیز در صلاحیت دادگاه کیفری 2 و دادسرای مرتبط با آن است. بنابراین اگر اشخاص دخیل در این قرارداد قصد شکایت کیفری علیه یکدیگر را دارند، می‌توانند به دادگاه کیفری 2 و دادسرای مرتبط با آن مراجعه کنند.

برای تنظیم این قرارداد پیشنهاد می‌کنیم:

در قانون مدنی، قراردادهای مختلفی برای انتقال طلب پیش بینی شده‌اند. هر کدام از این قراردادها آثار و شرایط قانونی مخصوص به خودشان را دارند. در هنگام انتقال طلب، باید قراردادی را تنظیم کنیم که با شرایط و انتظارات ما هماهنگی دارد. بنابراین، بهتر است که تنظیم قرارداد مناسب برای انتقال طلب را به کارشناسان حقوقی و وکلایی واگذار کنید که در این زمینه از مهارت و دانش کافی برخوردار هستند. در این خصوص، خدمات تنظیم قرارداد اختصاصی نیز می‌تواند برای شما کاربردی باشد.

انتقال طلب باید همراه با شرایطی باشد که در قانون پیش بینی شده است. برای آشنایی با شرایط انتقال طلب و آثار قانونی آن می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی نیز استفاده کنید.