رضایت نامه عمل چیست؟ (متنی تعهدآور به اندازه قرارداد!)

خداوند، انسان را آزاد آفریده است و دیگران حق هیچ گونه حق دست درازی و تعرض به جسم او را ندارند. در قانون مجازات اسلامی برای کسانی که به صورت عمدی یا غیر عمدی به جسم و جان شخص دیگری آسیب وارد می‌کنند، ضمانت اجراهایی مانند قصاص و دیه در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل، قبل از عمل جراحی، اخذ یک رضایت نامه کتبی از مریض الزامی است. مریض باید این رضایت نامه را با آگاهی و اختیار کامل امضا کرده باشد. اخذ رضایت نامه عمل از مریض به معنای کسب اجازه از او برای طبابت و درمان است. همچنین، به واسطه اخذ رضایت نامه کتبی از مریض، این مجوز و اختیار به جراح معالج داده می‌شود که بتواند بدون آنکه مصداق ضرب و جرح باشد، در جسم مریض دخل و تصرف کند.

اگر طبیب بدون اخذ رضایت نامه از مریض نسبت به جراحی او اقدام کند به مجازات‌هایی مانند قصاص و پرداخت دیه محکوم می‌شود. برای مثال در صورتی که جراح، دندان مریض را بدون اخذ رضایت نامه از او بکشد، به پرداخت دیه دندان محکوم خواهد شد. همچنین دکتری که بدون کسب رضایت نامه از مریض، یکی از اعضای او را قطع کند، به پرداخت دیه یا قصاص عضو محکوم می‌شود. به صورت خلاصه می‌توان گفت که اخذ رضایت نامه قبل از عمل جراحی باعث مباح شدن (جایز شدن) انجام عمل توسط جراح خواهد شد. این مدرک در گروه انواع رضایت نامه قرار می‌‎گیرد.

در ادامه این نوشته شرایط و نحوه اخذ رضایت نامه از افراد تحت درمان را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

متن رضایت نامه برای عمل جراحی باید توسط چه شخصی امضا شود؟

امضای رضایت نامه عمل بینی ، یک عمل حقوقی محسوب می‌شود. به همین دلیل، فردی که رضایت نامه را به عنوان رضایت دهنده امضا می‌کند باید از صلاحیت لازم برای انجام اعمال حقوقی برخوردار باشد. در رویه اداری و قضایی، افرادی از صلاحیت لازم برای انجام اعمال حقوقی برخوردار هستند که به سن 18 سال تمام شمسی رسیده باشند.

اخذ رضایت نامه از مریض کمتر از 18 سال

با توجه به مقدمه‌ای که بیان شد، می‌توان گفت که متن رضایت نامه برای عمل جراحی که توسط فرد تحت عمل امضا شده، در صورتی معتبر است که سن او کمتر از 18 سال نباشد. به همین دلیل، رضایت نامه عمل که توسط مریض کمتر از 18 سال امضا شده، فاقد هر گونه اثر قانونی است و باعث جایز شدن عمل جراحی نمی‌شود.

به همین دلیل، اگر سن مریض کمتر از 18 سال باشد، باید این رضایت نامه توسط ولی قهری (پدر و جد پدری) یا سرپرست قانونی (قیم) او امضا شود. بنابراین می‌توان گفت که اخذ رضایت نامه پدر برای عمل بینی در صورتی ضروری است که فرد تحت عمل، کمتر از 18 سال داشته باشد. به عبارت دیگر اگر سن فرد تحت عمل جراحی، 18 سال تمام و بیشتر باشد، دیگر اخذ رضایت نامه پدر برای عمل بینی ضرورت ندارد. در این حالت، متن رضایت نامه عمل جراحی بینی باید توسط فرد تحت عمل بینی امضا شود.

اخذ رضایت نامه از پدر و همسر مریض

باید به این نکته توجه داشته باشیم که همسر مریض به عنوان ولی قهری یا سرپرست قانونی او محسوب نمی‌شوند. به همین دلیل می‌توان گفت که امضای متن رضایت نامه همسر برای عمل بینی ضرورت ندارد. به عبارت دیگر، امضای متن رضایت نامه همسر برای عمل بینی باعث جایز شدن انجام عمل جراحی نمی‌شود.

اخذ رضایت نامه از مریض مجنون (دیوانه)

در اصطلاح حقوقی به فردی که قوای ادراکی و مغزی او مختل شده یا کاملا از بین رفته است، مجنون گفته می‌شود. در صورتی که فرد تحت درمان، مجنون باشد نیز باید این رضایت نامه توسط ولی قهری (پدر و جد پدری) یا سرپرست قانونی (قیم) او امضا شود.

شرایط لازم برای امضای این رضایت نامه

مریض باید رضایت نامه عمل بینی را با آگاهی و اختیار کامل امضا کند. به همین دلیل، مریض در هنگام امضای این رضایت نامه باید از سلامت عقلی کامل برخوردار باشد. ممکن است که مریض بنا به دلایلی مانند بیهوشی، کما، مصرف مشروبات الکلی، مواد مخدر و قرص‌های روان گردان از اختیار و اراده برخوردار نباشد. در این حالت، اخذ رضایت نامه از مریض ضرورت ندارد و کادر درمان حتی بدون کسب رضایت از مریض نیز می‌توانند نسبت به درمان او اقدام کنند. در این موارد، اگر جراح به بهانه عدم امکان کسب رضایت از مریض، نسبت به درمان او اقدام نکند، ممکن است که به دلیل عدم انجام وظیفه به مجازات ناشی از ترک فعل محکوم شود. قانونگذار نیز در بند ج ماده 158 قانون مجازات اسلامی بر این نکته تاکید کرده است که در موارد فوری، اخذ رضایت نامه عمل از مریض ضروری نیست.

یک توضیح مختصر در خصوص اخذ برائت نامه از مریض

اغلب افراد فکر می‌کنند رضایت نامه‌ای که پیش از عمل از مریض گرفته می‌شود، در واقع همان برائت نامه است اما باید بدانیم که رضایت نامه و برائت نامه از نظر ماهیت و آثار حقوقی با یکدیگر متفاوت هستند. پیش از بررسی تفاوت میان برائت نامه و رضایت نامه، بهتر است که در ابتدا با ماهیت برائت نامه و آثار قانونی امضای آن آشنا شویم.

برائت نامه، از دیگر اسنادی است که پیش از انجام عمل جراحی باید توسط فرد تحت درمان امضا شود. پیش از بررسی برائت نامه، بهتر است که مواد 158 و 495 قانون مجازات اسلامی را بررسی کنیم. مطابق با ماده 158، در صورتی که عمل جراحی، مشروع باشد و با رضایت مریض یا اولیا او، همراه با رعایت مقررات طبی و اصول فنی انجام شود، باعث سلب مسئولیت کیفری از کادر درمان خواهد شد.

از طرف دیگر، با توجه به ماده 495 این قانون، در صورتی که طبیب در هنگام درمان مریض باعث تلف (فوت) مریض یا ورود صدمه بدنی به او شود، ضامن پرداخت دیه مریض است. براساس این ماده، مسئولیت طبیب نسبت به پرداخت دیه مریض در موارد زیر زایل می‌شود. به عبارت دیگر، در موارد زیر مسئولیت پرداخت دیه مریضی که در حین معالجه فوت کرده یا صدمه بدنی دیده است، بر عهده دکتر معالج قرار نمی‌گیرد:

1. در صورتی که عمل جراحی، مطابق با مقررات طبی و موازین فنی انجام شده باشد؛
2. اگر جراح معالج، قبل از معالجه فرد تحت درمان، از او برائت نامه گرفته باشد؛
3. در صورتی که جراح در زمان معالجه و حین انجام عمل جراحی مرتکب تقصیری نشود.

اثر قانونی اخذ برائت نامه از فرد تحت درمان

با توجه به مواد فوق الذکر می‌توان گفت که اصل بر مسئولیت جراح است. به زبان ساده‌تر، جراح در صورت فوت مریض یا ورد صدمه بدنی به او ضامن پرداخت دیه خواهد بود مگر در صورتی که ثابت کند اصول و موازین فنی طبی را رعایت کرده و در حین انجام عمل نیز مرتکب تقصیری نشده است. در اصطلاح حقوقی گفته می‌شود که بار اثبات عدم مسئولیت (نسبت به پرداخت دیه) بر عهده جراح قرار دارد. اخذ برائت نامه از مریض باعث می‌شود که بار اثبات مسئولیت بر عهده مریض قرار بگیرد. به عبارات دیگر، جراحی که پیش از عمل از مریض برائت نامه گرفته است، مسئول پرداخت دیه او (ناشی از فوت مریض یا ورود صدمه بدنی به او در حین انجام عمل) نیست. مگر در صورتی که ثابت شود جراح، موازین فنی و اصول طبی را رعایت نکرده و در حین انجام عمل مرتکب تقصیر شده است.

بررسی تفاوت میان رضایت نامه قبل از عمل جراحی و برائت نامه اخذ شده از مریض

همانگونه گه گفتیم، امضای متن رضایت نامه عمل جراحی بینی باعث می‌شود که انجام عمل جراحی توسط جراح جایز و مباح باشد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که اخذ رضایت نامه از مریض باعث سلب مسئولیت کیفری از جراح نمی‌شود. به همین دلیل حتی در صورتی که جراح از مریض خود رضایت نامه گرفته باشد نیز مسئول پرداخت دیه ناشی از فوت مریض یا ورود صدمه جسمی به او در حین انجام جراحی است. مگر در صورتی که بتواند ثابت کند که در حین انجام عمل جراحی تمام موازین فنی و اصول طبی را رعایت کرده و مرتکب تقصیر نیز نشده است.

از طرف دیگر، همانگونه که گفتیم، امضای رضایت نامه عمل باعث می‌شود که بار اثبات مسئولیت طبیب نسبت به پرداخت دیه فوت یا صدمه بدنی وارد شده در حین عمل جراحی، بر عهده مریض قرار بگیرد. یعنی جراحی که از مریض خود برائت نامه گرفته باشد، ضامن پرداخت دیه ناشی از فوت یا ورود صدمه بدنی به او در حین انجام عمل جراحی نیست مگر در صورتی که تقصیر جراح به اثبات برسد.

گروه حقوقی رکلا چه خدماتی ارائه می‌دهد؟

تیم رکلا، یک گروه حقوقی است و خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی نیز از جمله خدمات اصلی و مهم این گروه محسوب می‌شود. کارشناسان حقوقی حاضر در گروه رکلا با اراده این خدمات به اشخاص فرصت می‌دهند که توافق نامه‌های مالی و غیر مالی مدنظر خودشان را به صورت تخصصی و مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تنظیم کنند.