متعهد در قرارداد کیست؟ + بررسی مبنا و منشاء ایجاد تعهدات قانونی و قراردادی برای متعهد

تعهد بر وزن تفعل، از ریشه عهده گرفته شده و در لغت به معنای بر عهده گرفتن، پیمان بستن و ملتزم شدن آمده است. کلمه تعهد در بسیاری از مواد قانون مدنی در معنای مصدری یا اسم مفعول به کار می‌رود. تعهد در معنای مصدری به بر عهده گرفتن انجام یا عدم انجام کاری در برابر دیگری گفته می‌شود. تعهد در معنای اسم مفعولی نیز به معنای وظیفه و تکلیفی است که بر عهده شخصی گذاشته می‌شود. نحوه ایجاد تعهدات و شرایط اجرای آن‌ها، یکی از مباحث اصلی و مهم قانون مدنی، قانون مسئولیت مدنی و قانون مجازات اسلامی را تشکیل می‌دهد. به صورت کلی می‌توان گفت که تعهد یک رابطه حقوقی است که طرفین این رابطه نیز متعهد و متعهد له (ذی نفع) هستند.

منشاء ایجاد تعهد می‌تواند قرارداد میان متعهد و ذی نفع یا حکم قانون باشد. بنابراین در تعریف متعهد می‌توان گفت، شخصی است که به واسطه حکم قانون یا در اثر امضای قرارداد، نسبت به انجام یا عدم انجام کاری ملزم می‌شود. در ادامه این مقاله، شرایط ایجاد تعهد برای متعهد و نحوه اجرای تعهدات او را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

متعهد ؛ یکی از ارکان تعهد

همانگونه که در قسمت قبلی این نوشته نیز گفتیم، تعهد به یک رابطه حقوقی گفته می‌شود که طرفین آن متعهد و ذی نفع هستند. این رابطه حقوقی از ارکان زیر تشکیل شده است:

اولین رکن تعهد، موضوع تعهد

به صورت کلی می‌توان گفت که موضوع تعهد، کاری است که متعهد انجام یا عدم انجام آن را بر عهده می‌گیرد. موضوع تعهدی که به واسطه قرارداد یا حکم قانون بر عهده متعهد قرار گرفته باید معلوم و مشخص باشد. در ادامه، مهمترین موضوعات تعهدات را با ذکر مثال بررسی می‌کنیم.

1. تعهد به انتقال مال: برای مثال، موجر به واسطه امضای اجاره نامه ، متعهد می‌شود که عین مستاجره را به مستاجر تحویل بدهد یا فروشنده در مقابل خریدار متعهد می‌شود که مال موضوع معامله را تحویل دهد؛
2. تعهد به تسلیم مال: مانند سارق که به واسطه حکم قانون، ملزم می‌شود که مال مسروقه را به مالک آن تسلیم کند. کلاهبردار یا مرتکب جرم خیانت در امانت نیز تکلیف مشابهی دارد؛
3. تعهد به انجام کار: برای مثال، کارگر به واسطه امضای قرارداد کار متعهد می‌شود که کار معینی را برای کارفرما انجام بدهد؛
4. تعهد به عدم انجام کار: مانند اینکه شخصی مغازه خود را به شخص دیگری اجاره می‌دهد و با او شرط می‌کند که از مغازه برای راه اندازی مشاغل فنی استفاده نکند.

دومین رکن تعهد؛ متعهد

منظور از رکن دوم، شخصی است که مسئولیت اجرای موضوع تعهد، به واسطه قرارداد یا در اثر حکم قانون بر عهده او قرار می‌گیرد. بنابراین در پاسخ به این سوال که متعهد در قرارداد کیست؟ باید گفت، هر یک از طرفین قرارداد است که در اثر امضای آن نسبت به ایفای وظایف و تکالیفی متعهد شده است.

سومین رکن تعهد، متعهد له (یا ذی نفع تعهد)

سومین رکن شخصی است که تعهدات قانونی یا قراردادی متعهد به نفع او اجرا می‌شود. برای مثال، مستاجر، ذی نفع تعهد ناشی از امضای قرارداد اجاره است.

بنابراین می‌توان گفت، تعهد از سه رکن تشکیل شده و متعهد نیز از ارکان اصلی و مهم آن است.

منشاء ایجاد تعهد برای متعهد

قانونگذار در قانون مدنی، اسباب ایجاد تعهد را به صورت جامع مشخص نکرده است اما با بررسی قانون مدنی، قانون مسئولیت مدنی و قانون مجازات اسلامی، اسباب ایجاد کننده تعهد برای متعهد را در ادامه بیان می‌کنیم.

نقش عقد در ایجاد تعهد برای متعهد

در اصطلاح حقوقی به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص که دارای آثاری حقوقی است، عقد گفته می‌شود. با توجه به این تعریف می‌توان گفت که عقد، یک ماهیت حقوقی الزام آور است و امضای آن باعث ایجاد تعهداتی برای هر یک از طرفین خواهد شد. امضای عقد، مهمترین منبع ایجاد تعهد برای متعهد است زیرا بیشتر تعهدات اشخاص در اثر توافق میان آن‌ها به وجود می‌‎آیند. برای مثال، قرارداد بیع یک توافق الزام آور میان خریدار و فروشنده است. امضای عقد بیع باعث ایجاد تعهداتی برای هر یک از خریدار و فروشنده می‌شود. فروشنده به واسطه امضای عقد بیع متعهد خواهد شد که مال مورد معامله را به خریدار تحویل بدهد. خریدار نیز به واسطه امضای این عقد متعهد می‌شود که بهای مال مورد معامله را پرداخت کند.

شبه عقد چگونه تعهد ایجاد می‌کند؟

شبه عقد به عمل ارادی و مشروعی گفته می‌شود که به واسطه توافق میان طرفین ایجاد نشده است اما باعث ایجاد تعهداتی برای آن‌ها خواهد شد. برای مثال، مطابق با ماده 301 قانون مدنی، اگر شخصی مالی که مستحق آن نبوده است را به صورت اشتباهی یا عمدی دریافت کرده باشد باید نسبت به استرداد (پس دادن) مال به مالک آن اقدام کند. در این ماده، الزام گیرنده مال نسبت به استرداد مال، ناشی از توافق میان او و مالک نیست ولی گرفتن ارادی مال باعث ایجاد تعهد برای گیرنده نسبت به استرداد مال به مالک شده است. در این مثال، گیرنده مال، متعهد و مالک نیز ذی نفع تعهد ناشی از شبه عقد هستند.

با توجه به مقدمات اخیر الذکر می‌توان گفت که تعهد ناشی از شبه عقد به واسطه توافق میان متعهد و ذی نفع تعهد تحقق پیدا نکرده بلکه به واسطه عمل ارادی که متعهد انجام داده، ایجاد شده است.

تاثیر جرم برای متعهد

در اصطلاح قانون مجازات اسلامی، جرم به هر فعل یا ترک فعلی گفته می‌شود که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است. شخصی که به واسطه ارتکاب جرم باعث ورود خسارت به شخص دیگری می‌شود، متعهد خواهد شد که برای جبران ضرر و زیان ناشی از جرم خود، اقدامات لازم را به عمل بیاورد. برای مثال، شخصی که مرتکب جرم خیانت در امانت شده است، متعهد می‌شود که خسارات وارده به مالک را جبران کند. همچنین، شخصی که مرتکب جرائم مالی مانند سرقت و کلاهبرداری شده است، باید مالی که به واسطه ارتکاب این جرایم به دست آورده است را به مالک آن پس بدهد. در این صورت، تعهد سارق و کلاهبردار نسبت به استرداد مال ناشی از جرم ارتکاب یافته توسط آن‌ها است.

شبه جرم برای متعهد

شبه جرم به عمل مجرمانه‌ای گفته می‌شود که در اثر بی مبالاتی و سهل انگاری به وقوع پیوسته و غیر عمدی است. ارتکاب شبه جرم نیز باعث ایجاد تعهد برای مرتکب آن می‌شود. برای مثال، شخصی که در هنگام رانندگی به علت عدم رعایت قوانین با عابر پیاده تصادف می‌کند و باعث ورود آسیب جسمانی به او می‌شود، متعهد به پرداخت دیه خواهد شد. به صورت کلی می‌توان گفت که شبه جرم، یک عمل غیر ارادی است اما مرتکب آن متعهد به جبران ضرر و زیان ناشی از شبه جرم می‌شود.

متعهد در سفته کیست؟

سفته یکی از اسناد تجاری است که در حال حاضر، کاربرد و اهمیت زیادی دارد. صادر کننده سفته به واسطه امضا و صدور آن، تعهد می‌کند که مبلغ مشخصی را در موعد مشخص یا به صورت عند المطالبه در وجه حامل یا دارنده مشخص یا به حواله کرد او پرداخت کند.

ظهر نویسی یا پشت نویسی سفته نیز به این معنا است که عباراتی در پشت این سند تجاری درج شود. در صورتی که سفته به منظور ضمانت و توسط شخص ثالث پشت نویسی شده باشد، باعث ایجاد تعهد برای او خواهد شد.

بنابراین می‌توان گفت که متعهد سفته عبارت است از:

1. شخصی که سفته را به عنوان صادر کننده، امضا کرده است؛
2. شخص ثالثی که پشت سفته را به منظور ضمانت، ظهر نویسی می‌کند.

در نظر داشته باشید

گروه رکلا، یک مرجع حقوقی تخصصی است که فعالیت‌ها و خدمات خود را به حوزه تنظیم قراردادها اختصاص می‌دهد.

مشاوره حقوقی تلفنی و خدمات تنظیم قرارداد از مهمترین خدمات ارائه شده توسط گروه حقوقی رکلا هستند. این خدمات به اشخاص حقیقی و حقوقی امکان می‌دهد که قراردادهای مدنظر خودشان را به صورت اختصاصی و با مشورت کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.