شرایط کار نوجوانان چیست و آیا می‌توانیم نوجوانان را استخدام کنیم؟

در ابتدای انقلاب صنعتی از کودکان کارگر بسیار سوء استفاده‌ می‌کردند. به تدریج و در اثر جنبش‌ها و مبارزات کارگری و بشر دوستانه، به کار گماردن کودکان ممنوع و استفاده از نیروی کار نوجوان نیز با شرایط و ضوابطی همراه شد. در قوانین کار ایران نیز از حقوق کارگران نوجوان حمایت شده و چند ماده از این قانون به شرایط کار نوجوانان اختصاص پیدا کرده است.

حق اشتغال یکی از مهمترین حقوق شناخته شده در قانون اساسی است. از سوی دیگر، ممکن است که قانونگذار ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی را بنا به مصلحت‌هایی برای اشتغال برخی افراد در نظر بگیرد. اشتغال در سنین کودکی می‌تواند لطمه‌های جبران ناپذیری به جسم و روح کودکان وارد کند. به همین دلیل، کودکان و نوجوانان از جمله افرادی هستند که قانونگذار، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی برای اشتغال آن‌ها تعیین کرده است.

کارگر نوجوان به نیروی کاری گفته می‌شود که در فاصله سنی بین 15 تا 18 سال تمام شمسی قرار دارد. در قانون کار کشور ما، ضوابط و مقررات خاصی برای استخدام نوجوانان و به کارگیری آن‌ها در نظر گرفته شده است. تمام نوجوانانی که به واسطه امضای قرارداد کار ، استخدام می‌شوند از حمایت‌های قانون کار برخوردار خواهند شد.

در این مقاله با ضوابط و مقررات قانونی مربوط به استخدام نوجوانان و شرایط به کارگیری آن‌ها آشنا می‌شویم.

بررسی شرایط کار نوجوانان در قانون کار

فصل سوم قانون کار به تعیین شرایط کار اختصاص پیدا کرده است و قانونگذار در مبحث پنجم این فصل، طی شش ماده از شرایط کار نوجوانان صحبت می‌کند. قانونگذار در ماده 79 قانون کار به صراحت استخدام و به کار گرفتن کودکانی که سن آن‌ها کمتر از 15 سال تمام شمسی است را ممنوع اعلام می‌کند. قانونگذار، ممنوعیت کار کودکان را در راستای حمایت از حقوق آن‌ها تعیین کرده است. بنابراین، ممنوعیت اشتغال و استخدام کودکان به معنای نادیده گرفتن حقوق آن‌ها نیست. بنابراین، کارفرمایی که کودکی را استخدام کرده و به کار گرفته، ملزم به پرداخت حقوق او است اما در عین حال باید فورا از ادامه کار کودک نیز جلوگیری شود.

همچنین قانونگذار در ماده 80 قانون کار، سن کارگر نوجوان را بین 15 تا 18 سال تمام شمسی تعیین می‌کند. به همین دلیل می‌توان گفت؛ شرایط کار نوجوانان در قانون کار ، صرفاً کارپذیرانی را شامل می‌شود که سن آن‌ها بیشتر از 15 سال تمام شمسی است. در این ماده برای استخدام کارگران نوجوان، شرایطی نیز در نظر گرفته می‌شود. ضمانت اجرای عدم رعایت شرایطی که در این ماده برای کار نوجوانان تعیین می‌شود نیز در قانون کار مشخص شده است. بنابراین اگر کارفرما بدون رعایت شرایط مقرر در این ماده، کارپذیر کمتر از 18 سال را استخدام کند، در واقع از مقررات کار نوجوانان مطابق قانون کار تخلف کرده است و ضمانت اجراهایی مانند جریمه نقدی و حبس به او تحمیل خواهند شد.

انجام آزمایش‌های پزشکی از شرایط کار نوجوانان

مطابق با ماده 80 قانون کار، انجام آزمایش‌های پزشکی یکی از مهمترین شرایط کار برای نوجوانان است. از همان ابتدا که یک نوجوان استخدام می‌شود، باید از سوی سازمان تامین اجتماعی مورد آزمایش‌های پزشکی قرار بگیرد. بنابراین کارفرما مکلف است که قبل از به کارگیری نوجوان، اقدامات لازم را در خصوص انجام معاینات و آزمایش‌های پزشکی او به عمل بیاورد.

همچنین مطابق با ماده 81، آزمایش‌ها و معاینات پزشکی کارگران کمتر از 18 سال باید هر سال، تمدید و در پرونده استخدامی آن‌ها ذخیره شود. احراز توانایی جسمی و روحی کارپذیران کمتر از 18 سال، یکی از مهمترین دلایل انجام معاینات و آزمایش‌های پزشکی پیش از استخدام آن‌ها است. احراز شرایط جسمی و روانی کارگران نوجوان باعث خواهد شد که انجام کاری به این کارگران سپرده شود که با شرایط و خصوصیات جسمی و روانی آن‌ها سازگار است.

باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که قانون کار یک قانون آمره تلقی شده و تمام ضوابط و مقررات آن نیز لازم الاجرا هستند. تشریفات و شرایط کار نوجوانان در قانون کار نیز آمره محسوب می‌شوند و رعایت آن‌ها الزامی است. بنابراین، کارفرما و کارگر کمتر از 18 سال نمی‌توانند در خصوص انجام ندادن معاینات و آزمایش‌های پزشکی با یکدیگر توافق کنند. چنین توافقی، باطل و بلا اثر محسوب شده و به معنای تخلف کارفرما از مقررات و شرایط کار نوجوانان است.

همچنین، قانونگذار یکی از فصول قانون کار را به حفاظت فنی و بهداشت کار اختصاص داده است. مقررات این فصل، تمام کارگران اعم از بزرگسال و کمتر از 18 سال را شامل می‌شود.

ساعات کار نوجوانان مطابق قانون کار

علی الاصول، ساعات کاری کارگران نباید بیشتر از 8 ساعت در روز و 44 ساعت در هفته باشد. ساعات کار نوجوانان مطابق قانون کار در ماده 82 این قانون مشخص شده است. مطابق با این ماده، ساعات کار روزانه کارگران کمتر از 18 سال باید نیم ساعت کمتر از ساعات کاری کارگران بزرگسال باشد. بنابراین ساعات کاری کارپذیران کمتر از 18 سال نباید بیشتر از هفت ساعت و نیم در روز و همچنین مازاد از 41 ساعت در هفته باشد.

شرایط کار نوجوانان در خصوص اضافه کاری و شب کاری

همان گونه که گفتیم ساعات کاری کارگر نوجوان نباید بیشتر از 41 ساعت در هفته باشد. ساعات کاری بیشتر از 41 ساعت در هفته به عنوان اضافه کاری کارپذیر کمتر از 18 سال به حساب می‌آید. مطابق با قانون، کارپذیر نوجوان باید سی دقیقه کمتر از کارپذیران بزرگسال مشغول به کار باشد.

علی الاصول کارفرما می‌تواند تحت شرایطی برای کارگران اضافه کاری تعیین کند اما قانونگذار در ماده 83 قانون کار به صراحت حکم کرده که تعیین اضافه کاری برای کارپذیران کمتر از 18 سال ممنوع است. بنابراین، کارفرما تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند برای کارگران کمتر از 18 سال اضافه کاری تعیین کند. حتی اگر موافقت آن‌ها را جلب کرده باشد. در چنین حالتی تعیین اضافه کاری به منزله تخلف از مقررات و شرایط کار نوجوانان است.

تعریف دقیقی از روزکاری و شب کاری

کار روز به کاری گفته می‌شود که ساعت انجام آن در فاصله 6 صبح تا 22 شب است. به کاری که کارپذیر در فاصله بین ساعت 22 شب تا 6 صبح انجام می‌دهد نیز شب کاری می‌گویند. به کارپذیری که تمام یا قسمتی از ساعات کاری او بین ساعت 22 شب تا 6 صبح است، شب کار گفته می‌شود. قانونگذار در ماده 83 ، تعیین شب کاری برای کارپذیر کمتر از 18 سال را نیز ممنوع کرده است. بنابراین، کارفرمایی که برای کارپذیر کمتر از 18 سال شب کاری تعیین کرده باشد در واقع مرتکب تخلف از مقررات و شرایط کار نوجوانان شده است. حتی اگر کارپذیر نوجوان موافقت خود را با شب کاری اعلام کرده باشد.

کارفرمایی که برای کارپذیر کمتر از 18 سال، شب کاری یا اضافه کاری تعیین می‌کند، در مرتبه اول به پرداخت جزای نقدی و در صورت تکرار به حبس از 91 الی 181 روز محکوم می‌شود.

انجام مشاغل سخت و زیان آور و حمل بار برای این گروه از کارپذیران

به موجب ماده 83 قانون کار، استخدام و به کار گماردن کارپذیران کمتر از 18 سال برای انجام مشاغل سخت، خطرناک و زیان آور ممنوع است. همچنین به موجب ماده 84 ، اگر نوع و ماهیت یک شغل و شرایط انجام آن به گونه‌ای باشد که باعث ایجاد لطمه به سلامتی یا اخلاق نوجوانان شود، باید صرفا افرادی برای این شغل استخدام بشوند که حداقل سن آن‌ها 18 سال تمام شمسی است. قانونگذار در این ماده، تعیین مشاغلی که باعث ایجاد لطمه به سلامتی یا اخلاق نوجوانان می‌شوند را به وزارت کار و امور اجتماعی واگذار کرده است.

همچنین به موجب ماده 83، استخدام کارپذیران نوجوان برای حمل بار با دست بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی را ممنوع کرده است. با توجه به آیین نامه مربوط به حمل بار با دست و بدون وسایل مکانیکی برای کارگران نوجوان (مصوب 1370)، کارگران نوجوان دختر نباید بیشتر از 10 کیلو را حمل کنند. حمل بار بیشتر از 20 کیلو نیز برای کارگران نوجوان پسر ممنوع است.

ضمانت اجرای عدم رعایت مقررات و شرایط کار برای نوجوانان در خصوص به کار گماردن آن‌ها برای مشاغل سخت و زیان آور و برای حمل بار بیشتر از حد مجاز، جریمه نقدی و حبس از 91 الی 181 روز است.

از شرایط تنظیم قرارداد چه می‌دانید؟

قرارداد استخدام که برای استخدام کارگران کمتر از 18 سال امضا می‌شود، باید مطابق با شرایط و مقررات کار نوجوان تنظیم شده باشد. بنابراین، تنظیم صحیح این قرارداد مستلزم آشنایی با شرایط و مقررات قانون کار است. تخلف از شرایط و مقررات مربوط به استخدام نوجوانان نه تنها باعث باطل شدن این قرارداد می‌شود بلکه می‌تواند جریمه نقدی و حبس کارفرما را نیز به دنبال داشته باشد.

برای تنظیم اختصاصی قرارداد کار که شرایط و مقررات مربوط به کار نوجوان در آن مورد توجه قرار گرفته است، می‌توانید از خدمات تنظیم قرارداد رکلا استفاده کنید.

همچنین برای آشنایی با شرایط و مقررات مربوط به استخدام کارپذیران نوجوان نیز می‌توانید با کارشناسان حقوقی حاضر در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا در تماس باشید.