منظور از مثمن چیست؟ (آشنایی با این اصطلاح قانونی در معاملات)
عقد در اصطلاح قانون مدنی به معنای توافق الزام آور میان دو یا چند شخص است که آثاری حقوقی را به دنبال دارد. در قانون مدنی ، عقود براساس موضوع و آثار قانونی آن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. عقد بیع یکی از انواع عقود معین شده در این قانون است. عقد بیع در واقع همان قرارداد شفاهی یا کتبی است که میان خریدار و فروشنده تنظیم می‌شود. امضای انواع قرارداد بیع نامه آثاری قانونی را به دنبال خواهد داشت. این عقد در صورتی از آثار قانونی برخوردار می‌شود که تمام ارکان آن تحقق پیدا کرده باشد. تعیین مثمن یا مبیع، یکی از ارکان تشکیل دهنده عقد بیع است. مثمن یا مبیع در اصطلاح قانون مدنی به معنای همان مالی است که مالکیت آن در اثر امضای عقد بیع به خریدار انتقال پیدا می‌کند. به زبان ساده‌تر می‌توان گقت که مثمن یا مبیع در واقع همان مال مورد معامله است.
قانونگذار، تعیین مثمن و شرایط نقل و انتقال مالکیت آن را به اراده و توافق میان خریدار و فروشنده واگذار می‌کند. با این حال، خریدار و فروشنده باید مثمن معامله و نحوه نقل و انتقال مالکیت آن را مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تعیین کنند.
در ادامه این نوشته، با شرایط قانونی تعیین مثمن و نقل و انتقال مالکیت آن آشنا می‌شویم و سپس ضمانت اجرای عدم تحویل به موقع آن را به خریدار، بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم در این خصوص، در مقاله مبیع ، مطالب بیشتری مطالعه کنید. مطالعه مقاله مبیع در راستای این موضوع، اطلاعات تکمیلی را در اختیار شما قرار می‌دهد.
منظور از مثمن چیست؟
در مقدمه این نوشته توضیح دادیم در اصطلاح قانون مدنی به قرارداد شفاهی یا مکتوبی که بر توافق میان خریدار و فروشنده دلالت می‌کند، عقد بیع گفته می‌شود. این عقد از چهار رکن اصلی تشکیل شده است که عبارت هستند از:
- بایع: به شخصی گفته می‌شود که مالکیت مال مورد معامله به او تعلق دارد و عقد بیع را به عنوان فروشنده امضا می‌کند؛
- مشتری: شخصی است که عقد بیع را به عنوان خریدار امضا می‌کند و مالکیت مال مورد معامله در اثر امضای این عقد به او انتقال پیدا خواهد کرد؛
- مثمن: منظور از مثمن یا مبیع در واقع، همان مال مورد معامله است که مالکیت آن در اثر امضای عقد بیع به خریدار انتقال پیدا می‌کند؛
- ثمن: به بهایی گفته می‌شود که در عقد بیع برای مثمن تعیین شده است.
با توجه به مقدمات بالا می‌توان گفت که مثمن در واقع یکی از ارکان تشکیل دهنده عقد بیع است.
در پاسخ به این پرسش که معنی مثمن چیست ، باید گفت که مثمن در زبان عربی به معنای مالی است که در هنگام انجام معامه برای آن قیمت تعیین می‌شود. به عبارت دیگر مثمن به چیزی می‌گویند که مالکیت آن در ازای پرداخت قیمت به خریدار انتقال پیدا می‌کند.
نحوه تعیین انواع مثمن در عقد بیع
در ابتدا باید بگوییم در اصطلاح قانون مدنی به مالی که جود خارجی داشته باشد، عین گفته می‌شود. عین با توجه به نحوه تعیین آن به عین معین ، عین کلی در معین و عین کلی فی الذمه تقسیم می‌شود. مثمن تعیین شده در عقد بیع نیز ممکن است عین معین، عین کلی در معین یا عین کلی فی الذمه باشد. عین معین به مالی گفته می‌شود که وجود خارجی داشته و قابل اشاره است. برای مثال، خانه مورد معامله، عین معین است. برای مثال، خانه متعلق به فروشنده که به واسطه امضای عقد بیع معامله شده، مثمن (مبیع) عین معین است.
عین کلی در معین، به معنای مقدار معینی از یک شی متساوی الاجرا است. برای مثال، معامله 500 ماشین از 8000 ماشین پژو موجود در انبار کارخانه، مثمن یا مبیع کلی در معین است.
عین کلی فی الذمه به مالی گفته می‌شود که در زمان امضای معامله وجود خارجی نداشته یا آنکه دسترسی به آن نیز امکان پذیر نباشد. برای مثال، 50 خودرویی که به صورت پیش خرید معامله شده، مبیع کلی فی الذمه است. اگر مثمن ، عین کلی فی الذمه باشد، خریدار و فروشنده در هنگام امضای معامله باید مقدار، وصف و جنس آن را مشخص کنند. عدم تعیین مقدار، جنس و وصف مثمن کلی فی الذمه باعث بطلان معامله می‌شود.
شرایط تعیین مثمن در عقد بیع
قانونگذار شرایط تعیین مبیع در عقد بیع را در مواد 348 الی 361 قانون مدنی مشخص کرده است. با توجه به مواد فوق الذکر می‌توان گفت که مثمن تعیین شده در عقد بیع باید از شرایطی برخوردار باشد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
شرایط لازم با استناد به مواد 348 الی 361 قانون مدنی
- خرید و فروش مثمن باید قانونی باشد: قانونگذار، خرید و فروش چیزهایی مانند مشروبات الکلی ، مواد مخدر، کالاهای قاچاق، اموال مسروقه و موارد دیگری از این قبیل را ممنوع کرده است. اگر مبیع تعیین شده در عقد بیع، جزء چیزهایی باشد که قانونگذار خرید و فروش آن‌ها را ممنوع کرده است، باعث بطلان معامله خواهد شد؛
- مثمن باید مالیت و منفعت عقلایی داشته باشد: مالیت داشتن مثمن به این معنا است که در عرف دارای ارزش اقتصادی باشد. به عبارت دیگر، مثمن باید در بازار قابل قیمت گذاری باشد. به همین دلیل، چیزهایی مانند هوا و سنگ ریزه که در عرف دارای ارزش اقتصادی نیستند، نمی‌توانند به عنوان مثمن در عقد بیع تعیین شوند.
- همچنین مثمن تعیین شده در عقد بیع باید منفعت عقلایی و مشروع داشته باشد. چیزهایی مانند ابزار قمار، منفعت عقلایی و مشروع ندارند. به همین دلیل، اگر مثمن تعیین شده در عقد بیع، ابزار قمار بازی باشد، باعث بطلان این عقد می‌شود؛
- بایع باید قدرت بر تسلیم مثمن داشته باشد: تسلیم مثمن به معنای تحویل دادن آن به خریدار است. موقعیت مکانی و همچنین وضعیت حقوقی مال مورد معامله باید به نحوی باشد که فروشنده بتواند آن را به خریدار تحویل بدهد. برای مثال، فروشنده نمی‌تواند ماشینی که به سرقت رفته است را به خریدار تحویل دهد. به همین دلیل می‌توان گفت که اگر مثمن، ماشین مسروقه باشد، باعث بطلان معامله می‌شود مگر در صورتی که خریدار بتواند ماشین مسروقه را پیدا کند.
- همچنین وضعیت حقوقی ملک توقیف شده به واسطه اجرای حکم دادگاه به نحوی است که نقل و انتقال مالکیت آن از نظر قانونی امکان پذیر نیست. به همین دلیل، اگر مثمن تعیین شده در عقد بیع، ملک توقیف شده باشد، باعث بطلان این عقد خواهد شد.
بررسی در اموال موقوفه و شرایط مالکیت بایع
مثمن نباید جزء اموال موقوفه باشد. قانونگذار، نقل و انتقال مالکیت اموال موقوفه را ممنوع کرده است. امضای عقد بیع نیز باعث انتقال مالکیت مال مورد معامله به خریدار می‌شود. به همین دلیل اگر عقد بیع به منظور نقل و انتقال مالکیت اموال موقوفه تنظیم شده باشد، باطل است و باعث انتقال مالکیت مثمن به خریدار نمی‌شود.
در نظر داشته باشید که مالکیت مثمن باید متعلق به بایع (فروشنده) باشد. شخصی می‌تواند مالکیت مال مورد معامله را به واسطه امضای عقد بیع به خریدار انتقال بدهد که مالک قانونی آن باشد. در اصطلاح قانون مدنی به شخصی که مال شخص دیگری را بدون کسب اجازه از او معامله کرده است، بایع فضول گفته می‌شود. عقد بیع امضا شده وسط بایع فضول، غیر نافذ است و باعث انتقال مالکیت مثمن به خریدار نمی‌شوند. تنفیذ و صحت عقد بیع فضولی منوط به اجازه مالک مبیع است. در صورتی که مالک مبیع، معامله آن را اجازه بدهد، باعث تنفیذ و صحت عقد بیع فضولی می‌شود. اگر مالک مبیع، معامله آن را رد کند (اجازه ندهد) باعث بطلان عقد بیع فضولی خواهد شد.
خدمات کاربردی
متن قانون دارای اصطلاحات حقوقی و خاصی است که آگاهی از معنا و آثار قانونی آن‌ها به دانش حقوقی مرتبط نیاز دارد. مسلم است که آگاهی از این مفاهیم، در چگونگی انجام معامله و تبعات و آثار آن نیز موثر خواهد بود. به همین دلیل است که تاکید می‌کنیم حتما پیش از انجام هر معامله، در خصوص موضوعات مرتبط با آن، با مشاوران حقوقی و وکلای مجرب گفتگو کنید. برای برقراری این ارتباط، می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی بهره ببرید.
نکته دارای اهمیت دیگر در انجام معاملات، تهیه و تنظیم یک متن قرارداد مکتوب و معتبر است. برای اینکه از صحت متن قراردادی که از آن استفاده می‌کنید و همچنین از تمام مفادی که در قرارداد نوشته شده است، مطمئن باشید، پیشنهاد می‌کنیم که مسئولیت تنظیم قرارداد خود را به تیم حقوقی رکلا بسپارید. برای این منظور کافی است روی لینک بزنید و درخواستتان را ثبت کنید.
