تعریف دقیق عین کلی در قانون همراه با مثال عین کلی و بیان دیدگاه صاحب نظران
عین کلی ، یک موضوع بسیار مهم در علم حقوق است. عین، لغتی عربی و به معنای هر چیزی خواهد بود که وجود خارجی داشته و با حواس انسان قابل درک باشد. به عبارت دیگر، عین به مالی گفته می‌شود که وجودش مستقل است. یعنی وجود عین به وجود مال دیگری وابسته نیست. تمام اموالی که وجود فیزیکی و خارجی دارند مانند خانه، ماشین، زمین و مواردی از این قبیل، عین محسوب می‌شوند. در علم حقوق ، عین در مثابه منفعت قرار می‌گیرد. منفعت به مالی گفته می‌شود که به تدریج از عین به وجود می‌آید.
به همین دلیل، وجود منفعت به وجود عین وابسته است. برای مثال، خانه یک عین است و سکونت در خانه نیز منفعت آن محسوب می‌شود. قانونگذار، شرایط و ضوابط حاکم بر تملیک و تملک عین و منفعت اموال و همچنین نحوه جبران خسارات وارده به آن‌ها را در قانون مدنی مشخص کرده است. در قانون مدنی، عین به سه نوع، عین معین، عین کلی و عین کلی در معین تقسیم می‌شود.
در ادامه این نوشته با اقسام عین آشنا می‌شویم و سپس با ذکر چند مثال عین کلی ، ضوابط و شرایط مربوط به معامله آن را بررسی می‌کنیم.
انواع عین در قانون مدنی
در اصطلاح حقوقی، مال به هر چیزی گفته می‌شود که ارزش اقتصادی داشته و قابل تقویم به پول باشد. قانونگذار در قانون مدنی ، اموال را با توجه به ویژگی‌های آن‌ها به انواع مختلفی دسته بندی کرده است. اموال در یک دسته بندی کلی به عین و منفعت تقسیم می‌شوند. عین به هر مالی می‌گویند که وجود فیزیکی و خارجی دارد و با حواس انسان نیز قابل درک است.
منفعت نیز به چیزی گفته می‌شود که به تدریج از عین به وجود می‌آید. برای مثال، خودرو یک عین محسوب می‌شود و رانندگی نیز منفعت حاصل شده از آن است. سکونت در خانه نیز منفعت خانه به حساب می‌آید. درخت یک عین و ثمره (میوه) آن نیز منفعت است.
قانونگذار، اموالی که عین هستند را دسته بندی می‌کند. در ادامه درباره این دسته بندی توضیح می‌دهیم.
دسته بندی اموال به سه دسته عین معین، عین کلی و عین کلی در معین
- عین معین: در اصطلاح حقوق مدنی به عین معین ، عین خارجی و عین شخصی نیز می‌گویند. عین معین به مالی گفته می‌شود که وجود خارجی دارد و قابل اشاره است. به عبارت دیگر به هر مالی که در عالم واقع، مشخص و معین باشد، عین معین گفته می‌شود. مانند این میز، آن خانه، این صد کیلو برنج و این ده تخته فرش؛
- عین کلی: عین کلی به مالی گفته می‌شود که مصادیق زیاد و متعددی دارد. در خصوص ذکر مثال عین کلی می‌توان به معامله صد کیلو برنج دم سیاه اشاره کرد که فروشنده، یک ماه پس از امضای معامله به خریدار تحویل می‌دهد؛
- کلی در معین: برای مثال، کلی در معین، مقدار معینی از یک شی تجزیه پذیر و متساوی الاجزاء است. برای مثال، 1000 کیلو گندم موجود در انبار، یک شی تجزیه پذیر و متساوی الاجزاء محسوب می‌شود. 500 کیلو از 1000 کیلو برنج موجود در انبار، کلی در معین است. عین اگر به صورت کلی در معین باشد، از احکام و ضوابط قانونی مربوط به عین معین تبعیت می‌کند. به همین دلیل گفته می‌شود که کلی در معین، در حکم عین معین است.
در ادامه این نوشته با شرایط و ضوابط حاکم بر عین کلی بیشتر آشنا می‌شویم.
فایده و اثر قانونی تفکیک انواع عین از یکدیگر
در مطالب قبلی این نوشته گفتیم که عین به مالی گفته می‌شود که وجود خارجی داشته و با حواس ظاهری انسان نیز قابل درک باشد. همچنین گفتیم که عین به سه نوع معین، کلی و کلی در معین تقسیم می‌شود. شرایط و ضوابط مربوط به معامله هر یک از انواع عین، متفاوت با دیگر انواع آن است.
برای مثال، در هنگام معامله عین کلی باید جنس، وصف و مقدار آن مشخص شده باشد. عدم تعیین جنس، وصف و مقدار عین کلی باعث باطل شدن معامله می‌شود. در حالی که عدم تعیین جنس، وصف و مقدار عین معین و کلی در معین باعث بطلان معامله نخواهد شد.
عین کلی چیست؟
در اصطلاح علم حقوق عین کلی به مالی گفته می‌شود که مصادیق متعددی در عالم خارج دارد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که معامله مال کلی کاملا قانونی و مشروع است اما شرایط و ضوابط مخصوص به خود را دارد. برای مثال، خریدار به کتابخانه مراجعه می‌کند و 20 عدد کتاب قانون مدنی که در هفته آینده منتشر می‌شود را خریداری می‌کند.
در این مثال، 20 عدد کتاب قانون مدنی که طی هفته آینده منتشر می‌شوند، یک عین کلی هستند زیرا مصادیق متعددی دارند. به عبارت دیگر، کتاب قانون مدنی منحصر به 20 عدد خریداری شده نیست و مصادیق متعدد آن در بازار یافت می‌شود.
خریدار و فروشنده در هنگام معامله عین معین باید عین، جنس و وصف آن را مشخص کنند در غیر این صورت، معامله باطل و فاقد هرگونه اثر حقوقی است. قانونگذار در ماده 351 نیز بر این نکته تاکید می‌کند که اگر مبیع (مال مورد معامله) کلی باشد، معامله در صورتی صحیح است که مقدار، جنس و وصف مال مورد معامله مشخص شود.
تعریف دقیق تملیک عین کلی و شرایط آن
در ابتدا باید بگوییم که تملیک به این معنا است که مالی به مالکیت یک نفر دربیاید. معامله عین باعث می‌شود که مالکیت آن به خریدار انتقال پیدا کند. معامله عین کلی نیز باعث خواهد شد که مالکیت آن به خریدار منتقل شود. مالکیت عین معین و کلی در معین، هم زمان با امضای معامله به خریدار انتقال پیدا خواهد کرد. از طرف دیگر، عین معین هم زمان با امضا معامله به خریدار تسلیم نمی‌شود به همین دلیل در خصوص زمان انتقال مالکیت عین کلی به خریدار، میان حقوق دانان اختلاف نظر وجود دارد.
دکتر شهیدی معتقد هستند که مالکیت مبیع کلی زمانی به خریدار منتقل می‌شود که به خریدار تسلیم شده باشد. به عبارت دیگر، ایشان معتقدند که تملیک عین کلی به وسیله تسلیم آن به خریدار انجام می‌شود. برای مثال، خریدار 20 عدد کتاب که در هفته آینده منتشر می‌شود را به صورت عین کلی خریداری می‌کند.
مطابق با نظر دکتر شهیدی، مالکیت 20 عدد کتاب، زمانی به خریدار منتقل می‌شود که آن‌ها را از خریدار تحویل گرفته باشد. به همین دلیل، اگر این 20 عدد کتاب قبل از آنکه به خریدار تحویل داده شوند، تلف شده باشند، فروشنده باید 20 عدد کتاب دیگر را به او تحویل بدهد.
دکتر کاتوزیان نیز بر این عقیده هستند که مالکیت عین کلی زمانی به خریدار منتقل می‌شود که مصداق آن تعیین شده باشد. در مثال قبل، مالکیت 20 عدد کتاب، زمانی به خریدار انتقال پیدا می‌کند که تعداد، جنس و وصف آن‌ها مشخص شود. با توجه به نظر دکتر کاتوزیان می‌توان گفت که اگر کتاب‌ها پیش از تحویل دان آن‌ها به خریددار تلف شوند، دیگر فروشنده ملزم نیست که 20 عدد کتاب دیگر را به خریدار تحویل بدهد بلکه باید بهای آن‌ها را به او (خریدار) بازگرداند.
در نظر داشته باشید
در نظر داشته باشید که آگاهی از دسته بندی اموال در قانون و آگاهی از آثار قانونی آن‌ها برای انجام معاملات بسیار مهم و کاربردی خواهد بود. به همین دلیل، پیش از اقدام برای انجام معاملات یا توافقاتی که موضوع آن‌ها با اموال مرتبط است، باید با مشاوران و وکلای مجرب گفتگو داشته باشید. همچنین برای رسیدگی به دعاوی و شکایات مربوط به اموال و معاملات نیز، آگاهی از این موارد بسیار کاربردی خواهد بود. برای دسترسی به خدمات مشاوره، روی لینک مشاوره حقوقی تلفنی بزنید و درخواستتان را ثبت کنید. با شما ارتباط می‌گیریم.
همچنین از دیگر خدماتی که می‌توانید برای انجام معاملات خود از آن بهره ببرید، تنظیم قرارداد اختصاصی است. برای این منظور نیز، کافی است که روی لینک بزنید تا به صفحه ثبت درخواست وارد شوید.
