کفیل کیست و کفالت به چه معنا است؟
کفیل یک واژه عربی و به معنی ضامن است. در اصطلاح به شخصی که از دیگری ضمانت می‌کند، کفیل گفته می‌شود. کفالت نیز به این معنا است که شخصی انجام کاری را به جای دیگری بر عهده بگیرد. کفالت در واقع عقدی است که به واسطه آن یک نفر در مقابل فرد دیگری متعهد می‌شود که شخص ثالثی را هرگاه بخواهد احضار کند. برای مثال، پدری در برابر طلبکار فرزندش متعهد می‌شود که هرگاه طلبکار از او خواست، فرزند خود را در مقابل او حاضر کند.
کفالت یکی از عقود پذیرفته شده در فقه امامیه است. همچنین، قانونگذار یکی از فصول قانون مدنی را به عقد کفالت اختصاص می‌دهد. عقد کفالت علاوه بر امور مدنی و حقوقی در امور جزایی نیز کاربرد دارد و یکی از قراردادهای تامین کیفری است که در مرحله تحقیقات مقدماتی از سوی دادسرا یا دادگاه صادر می‌شود.
در این نوشته، شرایط و موارد کفالت را مطابق با قانون مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری بررسی می‌کنیم.
قراردادی که برای کفالت تنظیم و امضا می‌شود را قرارداد کفالت (روی لینک بزنید) می‌نامند. در مقاله دیگری درباره ابعاد این قرارداد توضیح داده‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم آن را نیز مطالعه کنید.
عقد کفالت چیست و چگونه تحقق پیدا می‌کند؟
فصل شانزدهم قانون مدنی که مواد 734 الی 751 این قانون را شامل می‌شود، به عقد کفالت اختصاص پیدا کرده است.
مطابق با ماده 734 این قانون، کفالت عقدی است که یکی از طرفین آن در مقابل طرف دیگر متعهد می‌شود که شخص ثالثی را احضار کند.
اشخاص دخیل در عقد کفالت عبارتند از:
- کفیل: شخصی است که متعهد شده است، شخص ثالثی را برای مکفول له حاضر کند؛
- مکفول: شخصی است که کفیل متعهد می‌شود او را احضار کند؛
- مکفول له: به شخصی گفته می‌شود که کفیل در مقابل او تعهد کرده است که مکفول را احضار کند.
عقد کفالت به واسطه توافق میان کفیل و مکفول له تحقق پیدا خواهد کرد. به عبارت دیگر می‌توان گفت که مکفول در امضا و ایجاد عقد کفالت هیچ دخالتی ندارد و عدم رضایت او نیز باعث باطل یا بی اثر شدن این عقد نمی‌شود. امضای این قرارداد باعث ایجاد تعهدات و وظایفی برای کفیل خواهد شد.
اگر کفیل، موفق به احضار مکفول نشود، در واقع به تعهدات خودش عمل نکرده است و باید بدهی‌هایی که مکفول به مکفول له دارد را پرداخت کند. همچنین عقد کفالت می‌تواند مطلق یا موقت باشد. در کفالت موقت برای احضار مکفول تاریخ و مدتی در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، مکفول له در کفالت موقت، هنگامی می‌تواند احضار مکفول را درخواست کند که موعد آن فرا رسیده باشد.
از سوی دیگر، مکفول له در کفالت مطلق هر زمان که اراده کرد، می‌تواند خواستار احضار مکفول شود.
بررسی مسئولیت‌ها و وظایف کفیل در قانون
همانگونه که گفتیم، امضای عقد کفالت باعث ایجاد تعهداتی برای کفیل می‌شود. تعهد به احضار متهم، مهمترین تعهد و وظیفه‌ای است که کفیل به واسطه امضای عقد کفالت به عهده می‌گیرد. در ادامه، دیگر وظایف کفیل را بررسی می‌کنیم:
- احضار مکفول در زمان و مکانی که تعهد کرده است؛
- در صورتی که کفیل، مکفول را در غیر از مکان مورد توافق احضار کند، مکفول له می‌تواند از قبول مکفول امتناع کند اما اگر مکفول له احضار مکفول در غیر از مکان مقرر را قبول کرد، باعث بری الذمه شدن (از بین رفتن مسئولیت) طرف دیگر عقد کفالت می‌شود؛
- در صورتی که در عقد کفالت مکان مشخصی برای احضار مکفول تعیین نشده باشد، کفیل باید مکفول را در مکانی به مکفول له تحویل بدهد که عقد وکالت تنظیم و امضا شده است؛
- پرداخت بدهی‌های که مکفول به مکفول له دارد؛ در صورتی که کفیل نتواند مکفول را احضار کند؛
- اگر کفیل متعهد شده باشد که مالی را در صورت عدم احضار مکفول به مکفول له پرداخت کند باید از عهده انجام تعهدات خودش بر بیاید.
لازم به ذکر است که اگر مکفول غایب باشد، مهلتی برای احضار او در نظر گرفته می‌شود. این مهلت باید برای احضار مکفول کافی باشد.
باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم در صورتی که کفیل، مکفول را در زمان و مکان مقرر احضار کند اما مکفول له از قبول کفیل امتناع کند، باعث بری الذمه شدن (از بین رفتن مسئولیت) طرف دیگر عقد کفالت می‌شود.
قرار کفالت و شرح وظایف کفیل متهم
تحقیقات مقدماتی در خصوص ارتکاب یا عدم ارتکاب جرم در دادسرا یا دادگاه انجام می‌شوند. در برخی از موارد، تحقیقات مقدماتی به صورت کامل انجام می‌شود اما با این حال مرجع قضایی نمی‌تواند بی‌گناهی یا مجرم بودن متهم را مشخص کند. در این حالت، برای جلوگیری از غیبت یا فرار متهم، قرار تامین صادر می‌شود. قرار کفالت یکی از انواع قرارهای تامین شمارش شده در قانون آیین دادرسی کیفری است. اگر قرار کفالت صادر شده باشد، متهم باید فردی را به عنوان کفیل معرفی کند. اگر قاضی کفالت شخصی که متهم معرفی کرده است را قبول کرد، قرار قبولی کفالت صادر و متهم آزاد می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که مهمترین وظایف کفیل متهم، احضار کردن متهم مطابق با دستور مقام قضایی است.
شرایط اخذ وجه الکفاله از کفیل متهم
وجه الکفاله مبلغی است که از سوی مقام قضایی تعیین می‌شود. کفیل اگر نتوانست به تعهدات خود عمل کند و موفق به احضار متهم نشد، باید مبلغ وجه الکفاله را به صندوق دادگستری پرداخت کند. می‌توان گفت که تودیع وجه الکفاله به صندوق دادگستری در صورت عدم احضار به موقع متهم در نزد مراجع قضایی نیز از دیگر وظایف کفیل متهم است. به صورت کلی می‌توان گفت که شرایط وصول وجه الکفاله از کفیل متهم عبارت است از:
- متهم احضار شده باشد؛
- احضار متهم ضروری باشد؛
- متهمی که احضار شده است در نزد مراجع قضایی حاضر نشود؛
- متهمی که حاضر نشده است، برای عدم حضور خود عذر موجهی نداشته باشد؛
- جلب متهم امکان پذیر نشود؛
- به کفیل اخطار داده شود که تا 20 روز برای احضار متهم فرصت دارد؛
- در ظرف بیست روز مهلتی که به کفیل می‌دهند، نخواهد یا نتوانسته باشد که متهم را احضار کند؛
- دلیل موجهی برای عدم معرفی و احضار متهم نداشته باشد.
کفیل مادر کیست و باید از چه شرایطی برخوردار باشد؟
به فرزندی که وظیفه سرپرستی و نگهداری از مادر خود را بر عهده دارد، کفیل مادر می‌گویند.
همچنین کفالت مادر یکی از رایج‌ترین انواع کفالت است که باعث معافیت مشمولان از خدمت سربازی می‌شود. این کفالت می‌تواند به صورت موقت یا دائمی باشد. کفالت مادر به فردی داده می‌شود که مادرش مطلقه یا بیوه شده است. کفیل مادر در موارد زیر مشمول معافیت از خدمت سربازی می‌شود:
- نداشتن غیبت؛
- سن کفیل مادر مشمول خدمت سربازی باشد؛
- تنها پسر خانواده بالای 18 سال باشد؛
- پدر و مادر مشمول خدمت سربازی از یکدیگر طلاق گرفته باشند و مادر او مجدداً ازدواج نکند؛
- پدر فرد مشمول خدمت سربازی در زندان باشد یا آنکه در قید حیات نباشد؛
- فرد مشمول خدمت سربازی، تنها سرپرست برادر یا خواهر کوچک خود باشد.
منظور از وظایف کفیل دفترخانه چیست؟
مطابق با ماده 23 قانون دفاتر اسناد رسمی، سردفتر مسئول تمام امور مربوط به دفترخانه است. در اصطلاح به جانشین و قائم مقام سردفتر، کفیل گفته می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که منظور از وظایف کفیل سردفتر، مسئولیت‌هایی است که بر عهده جانشین و قائم مقام سردفتر گذاشته می‌شود. بنابراین وظایف کفیل سردفتر نیز همان وظایفی است که در قانون برای سردفتر پیش بینی شده است. وظایف کفیل دفترخانه در قانون دفاتر اسناد رسمی مشخص می‌شود. عدم انجام وظایف کفیل سردفتر نیز باعث متخلف شناخته شدن او خواهد شد. مطابق با ماده 17 آیین نامه قانون دفاتر اسناد رسمی مصوب 1354، وظایف کفیل دفترخانه همان وظایف و تکالیف دفتریار اصیل است. به همین دلیل، حضور دفتریار کفیل در تمام ساعات اداری و به صورت تمام وقت در دفتر خانه تحت کفالت الزامی است.
در نظر داشته باشید
تنظیم عقد کفالت می‌تواند مانع از تشدید اختلاف و درگیری میان مکفول و مکفول له شود. این عقد باید به گونه‌ای تنظیم شده باشد که حقوق و منافع قانونی مکفول له را نیز تضمین کند. به همین دلیل، بهتر است که نسخه نهایی قرارداد کفالت توسط کارشناسان حقوق مدنی تنظیم شود.
خدمات تنظیم قرارداد رکلا، امکاناتی را فراهم کرده است که شما بتوانید قرارداد کفالت را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوق مدنی تنظیم کنید.
همچنین برای آشنایی با شرایط صدور قرار کیفری در دادسرا و دادگاه و نحوه کفالت از متهم نیز می‌توانید از امکانات موجود در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا استفاده کنید.
