عقد تملیکی چیست؟ | بررسی انواع عقد تملیکی به همراه مثال

کلمه عقد در لغت به معنای بستن و گره زدن آمده و جمع آن نیز عقود است. همچنین کلمه عقد و قرارداد از نظر لغوی با یکدیگر مترادف هستند. در اصطلاح قانون مدنی به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص که دارای آثاری حقوقی است، عقد گفته می‌شود. امضای عقد، آثار قانونی متعددی را برای طرفین آن به دنبال دارد. قانونگذار، عقود را با توجه به آثار قانونی آن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌کند. عقد تملیکی ، یکی از مهمترین انواع عقود است که اصلی‌ترین اثر قانونی آن‌، انتقال مالکیت خواهد بود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که هدف از امضای عقود تملیکی، انتقال مالکیت است. به همین دلیل، امضای عقود تملیکی باعث انتقال مالکیت یک یا چند مال معین می‌شود.

اهمیت بسیار زیاد عقود تملیکی باعث می‌شود که قانونگذار، شرایط و تشریفات قانونی خاصی را برای تنظیم و امضای آن‎‌ها تعیین کند. این عقود در صورتی معتبر هستند که مطابق با قوانین آمره تنظیم و اجرا شده باشند.

در این مقاله، با ماهیت و مصادیق عقود تملیکی و همچین شرایط قانونی تنظیم و اجرای آن‌ها آشنا می‌شویم.

قرارداد تملیکی چیست؟

همانگونه که گفتیم، واژه عقد و قرارداد با یکدیگر مترادف هستند. بنابراین، قرارداد تملیکی نیز به واسطه توافق میان دو یا چند نفر تحقق پیدا می‌کند و مهمترین اثر قانونی آن نیز انتقال مالکیت است.

می‌توان گفت که قرارداد تملیکی، قراردادی است که به واسطه امضای آن، مالی از مالکیت یک شخص خارج می‌شود و به مالکیت طرف دیگر در می‌آید. به بیان دیگر، اثر مستقیم عقد تملیکی، انتقال مالکیت است. در واقع درست است که هر عقد تملیکی، تعهداتی را نیز در خود دارد مثلا یکی از طرفین ملزم می‌شود که مال را به طرف مقابل، تحویل دهد اما اثر اصلی عقود تملیکی، انتقال مالکیت مال موضوع عقد است.

عقد تملیکی می‌تواند به صورت موقت یا دائم تنظیم شود. برای مثال، انواع عقد اجاره از عقود تملیکی موقت هستند زیرا امضای این عقد باعث می‌شود که مالکیت منافع عین مستاجره برای یک بازه زمانی محدود و مشخص به مستاجر انتقال پیدا کند. از سوی دیگر، قرارداد بیع نامه ، یکی از عقود تملیکی دائم است زیرا امضای آن باعث می‌شود که مالکیت مال مورد معامله به صورت دائم به خریدار انتقال پیدا کند.

مثال برای عقد تملیکی؛ بررسی چند مثال کاربردی

در ابتدا بهتر است که با انواع عقد تملیکی آشنا شویم و سپس شرایط و آثار قانونی این عقد را بررسی کنیم. قانونگذار در قانون مدنی از عقود تملیکی مختلفی صحبت کرده و شرایط خاصی را برای تنظیم و اجرای آن‌ها در نظر گرفته است. عقود بیع، اجاره، قرض و هبه از مهمترین انواع عقد تملیکی شمارش شده در قانون مدنی هستند که در ادامه این مطلب به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

عقد بیع؛ یکی از انواع عقد تملیکی

در اصطلاح فقهی و حقوقی به قرارداد میان خریدار و فروشنده، عقد بیع گفته می‌شود. این قرارداد به واسطه توافق میان خریدار و فروشنده تحقق پیدا خواهد کرد و امضای آن نیز باعث خواهد شد که مال مورد معامله از مالکیت فروشنده خارج شود و به مالکیت خریدار در بیاید. همچنین، مالکیت بهای مال مورد معامله در اثر امضای عقد بیع به فروشنده انتقال پیدا خواهد کرد.

بررسی عقد اجاره از جنبه تملیکی بودن

عقد اجاره با توافق میان موجر و مستاجر امضا و ایجاد می‌شود. امضای این قرارداد باعث خواهد شد که مالکیت منافع عین مستاجره برای یک بازه زمانی محدود و مشخص به مستاجر انتقال پیدا کند.

آیا عقد قرض نیز تملیکی است؟

قرارداد قرض دادن به واسطه توافق میان مقرض (قرض دهنده) و مقترض (قرض گیرنده) تحقق پیدا می‌کند. مقرض به واسطه امضای این قرارداد، مقدار معین از مال خودش را به شخص دیگری (مقترض) تملیک می‌کند تا مقترض، مثل یا قیمت آن مال را به مقرض پس بدهد. همانگونه که ملاحضه می‌کنید، امضای عقد قرض باعث می‌شود که مالکیت مقدار معینی از مال مقرض (قرض دهنده) به مقترض (قرض گیرنده) انتقال پیدا کند.

عقد هبه از انواع عقد تملیکی

عقد تملیکی هبه به واسطه توافق میان هبه دهنده (واهب) و هبه گیرنده (متهب) تحقق پیدا می‌کند. عین موهوبه نیز به معنای مال هبه شده است. امضای قرارداد هبه باعث می‌شود که واهب، مالکیت عین موهوبه را به صورت مجانی به متهب منتقل ‌کند. بنابراین، امضای این قرارداد تملیکی باعث انتقال مالکیت عین موهوبه به متهب (هبه گیرنده) می‌شود.

تنظیم عقود تملیکی مطابق با ماده 10 قانون مدنی

اصل آزادی قراردادها، یکی از مهمترین قواعد حقوقی پذیرفته شده در نظام قانونی کشور ما است که ماده 10 قانون مدنی به آن اختصاص پیدا می‌کند. مطابق با اصل آزادی قراردادها، اشخاص می‌توانند در خصوص هر موضوع قانونی و مشروعی با یکدیگر توافق کنند. البته موضوعات مورد توافق طرفین نباید بر خلاف نظم عمومی جامعه و اخلاق حسنه باشد. در اصطلاح حقوقی به قراردادهایی که مطابق با ماده 10 قانون مدنی تنظیم می‌شوند، قراردادهای نامعین می‌گویند. بنابراین اشخاص می‌توانند قرارداد تملیکی را مطابق با ماده 10 نیز تنظیم کنند. قرارداد تملیکی که مطابق با این ماده تنظیم شده یک قرارداد نامعین است و موضوع و شرایط اجرای آن به واسطه توافق میان طرفین تعیین می‌شود.

عقد معوض تملیکی چیست؟

قراردادها در یک دسته بندی کلی به معوض و غیر معوض تقسیم می‌شوند. عقد معوض به عقدی گفته می‌‌شود که در آن، عوض تعیین شده باشد. عقد بیع، یکی از مهمترین مصادیق عقد معوض تملیکی است زیرا مالکیت مال مورد معامله در عوض پرداخت بهای آن به خریدار منتقل می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که بهای مال مورد معامله، عوض تعیین شده در عقد بیع است. عقد اجاره نیز از عقود تملیکی معوض محسوب می‌شود زیرا مالکیت منافع عین مستاجره در ازای پرداخت اجاره بهای آن به مستاجر انتقال پیدا می‌کند. می‌توان اینطور گفت که اجاره بهای عین مستاجره، عوض تعیین شده در قرارداد اجاره است.

عقد وصیت تملیکی چیست؟

در ابتدا باید بگوییم که عقد وصیت به واسطه توافق میان موصی (وصیت کننده) و موصی له (شخصی که به نفع او وصیت شده است) تحقق پیدا می‌کند. این عقد برحسب موضوع آن به دو نوع تقسیم می‌شود. عقد وصیت تملیکی، یکی از انواع این عقد به حساب می‌آید که مهمترین اثر قانونی آن، انتقال مالکیت اموال موصی به موصی له است.

مطابق با ماده 826 قانون مدنی، وصیت تملیکی عبارت است از اینکه فردی عین یا منفعت مال خودش را به صورت مجانی و برای زمان پس از فوت، به شخص دیگری منتقل می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که وصیت تملیکی از سه رکن قانونی تشکیل شده است که عبارتند از:

1. موصی: شخصی که مالکیت عین یا منافع مال خودش را به صورت مجانی و برای پس از فوت خود، به شخص دیگری تملیک کرده است؛
2. موضی له: شخصی که موصی، عین یا منافع مال خودش را به نفع او وصیت کرده باشد؛
3. موصی به: عین یا منفعتی است که به صورت مجانی و پس از فوت موصی به موصی له انتقال پیدا خواهد کرد؛

وصیت تملیکی از عقود تملیکی غیر معوض محسوب می‌شود زیرا مهمترین اثر قانونی این عقد، انتقال مجانی و بدون عوض موصی به (مال وصیت شده)، به موصی له است.

حل و فصل اختلافات ناشی از تنظیم و اجرای این نوع توافقات

اختلافاتی که در اثر تنظیم و امضای قراردادهای تملیکی ایجاد شده‌اند، جزء اختلافات حقوقی محسوب می‌شوند و رسیدگی به آن‌ها در حوزه صلاحیت دادگاه حقوقی محل تنظیم قرارداد است.

باید به این نکته توجه کنیم که طرفین قرارداد تملیکی برای رسیدگی به اختلافات میان خودشان می‌توانند یک یا چند داور مرضی الطرفین تعیین کنند. در این حالت، داور یا داوران مرضی الطرفین، اختلافات ناشی از این قرارداد را مورد رسیدگی قرار می‌دهند و برای حل و فصل آن‌ها رأی صادر خواهند کرد.

بنابراین شما می‌توانید رسیدگی به اختلافات میان خودتان را یا به داور مورد رضایت طرفین یا به مراجع محترم قضایی بسپارید.

چند نکته حقوقی در خصوص عقود تملیکی

تنظیم دقیق و همه جانبه عقود تملیکی، بسیار حائز اهمیت است. کوچک‌ترین بی‌دقتی در تنظیم این عقود می‌تواند ضرر و زیان‌های مالی زیادی را برای طرفین آن به دنبال داشته باشد. همچنین در هنگام تنظیم این عقود باید به منافع قانونی طرفین آن نیز توجه شود. توصیه می‌کنیم که عقود تملیکی را با نظارت و مشورت کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.

خدمات تنظیم قرارداد رکلا به طرفین عقود تملیکی امکان می‌دهد که این عقود را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.

همچنین، طرفین عقود تملیکی می‌توانند سوالات خودشان در خصوص نحوه تنظیم و اجرای این عقود را با کارشناسان حقوقی حاضر در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی در میان بگذارند.