برائت نامه پزشکی چیست؟ (تعریف دقیق برائت نامه پزشکی و ضرورت تحصیل آن)

اصل برائت، یکی از مهم‌ترین اصول پذیرفته شده در نظام حقوق مدنی و کیفری است. قانونگذار، این اصل را به صراحت در اصل 37 قانون اساسی پذیرفته است. مطابق با اصل 37 قانون اساسی، اصل بر برائت است و هیچکس از نظر قانون، مجرم شناخته نمی‌شوند، مگر در صورتی که ارتکاب جرم توسط او در دادگاه ذیصلاح ثابت شده باشد. با این حال، قانونگذار در ماده 495 قانون مجازات، اصل را بر مسئولیت کیفری پزشک در برابر خسارات وارد شده به مریض قرار داده است. مطابق با این ماده، مسئولیت فوت و صدمات بدنی به مریض بر عهده پزشک قرار دارد، مگر در صورتی که ثابت کند نسبت به معالجه و درمان بیمار مرتکب قصور و تقصیر نشده است. به همین دلیل پیش از جراحی، از مریض یا ولی او برائت نامه پزشکی گرفته می‌شود.

برائت نامه پزشکی ، برگه‌ای است که مریض پیش از ورود به اتاق جراحی امضا می‌کند. امضای این برگه باعث سلب مسئولیت کیفری از پزشک معالج می‌شود. قانونگذار در ماده 495 قانون مجازات نیز بر این نکته تاکید کرده است که اخذ برائت نامه از مریض یا ولی او باعث سلب مسئولیت کیفری از پزشک معالج خواهد شد. به همین دلیل در اغلب مراکز درمانی پیش از شروع به جراحی، از مریض یا ولی او برائت نامه اخذ می‌شود. در ادامه این نوشته با شرایط و آثار قانونی اخذ برائت نامه از مریض یا ولی او بیشتر آشنا می‌شویم.

برائت نامه پزشکی چیست؟

اصل برائت (Principle of acquitta)، یک اصل حقوقی جهانی محسوب می‌شود زیرا در ماده 11 اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز پذیرفته شده است. قانونگذاران ما نیز علاوه بر قانون اساسی در قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین در قانون آین دارسی کیفری نیز اصل برائت را می‌پذیرد و بر آن تاکید می‌کند. به صورت کلی می توان گفت که اصل برائت، یکی از قواعد پرکاربرد و حایز اهمیت در حقوق مدنی و حقوق کیفری است. با این حال به نظر می‌رسد که قانونگذار در ماده 495 قانون مجازات، اصل برائت را نمی‌پذیرد. به عبارت دیگر، مفاد این ماده با اصل برائت مغایرت دارد. مطابق با این ماده، اگر پزشک در حین معالجه باعث مرگ مریض یا ورود صدمه بدنی به او شود، ضامن دیه مریض است. مگر در صورتی که بتواند موارد زیر را به اثبات برساند:

1. معالجه مریض و جراحی او مطابق با مقررات پزشکی و موازین فنی انجام شوند؛
2. پزشک در حین معالجه و جراحی مریض مرتکب تقصیری نشده باشد.

در نظر داشته باشید

اگر پزشک بتواند هر یک از موارد مذکور در بالا را به اثبات برساند، دیگر ضامن دیه ناشی از فوت یا ورود صدمه بدنی به مریض نیست.

با توجه به ماده 495 قانون مجازات می‌توان گفت که اخذ برائت نامه پزشکی از مریض، باعث سلب مسئولیت کیفری از پزشک معالج نسبت به پرداخت دیه ناشی از فوت یا ورود صدمه جسمی به مریض حین معالجه است. باید به این نکته توجه داشته باشیم که اخذ برائت نامه در صورتی باعث سلب مسئولیت کیفری از پزشک می‌شود که پیش از اقدام به معالجه و انجام جراحی، از مریض گرفته شده باشد.

برائت نامه پزشکی و ضرورت تحصیل آن

با توجه به تبصره ماده 495 قانون مجازات اسلامی می‌توان گفت، پزشکی که در حین معالجه و جراحی مریض مرتکب قصور و تقصیر نشده است، ضامن خسارات وارد شده به مریض نیست، حتی اگر از او برائت نامه نیز نگرفته باشد. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت، امکان دارد مریض در حین جراحی و معالجه فوت کند یا دچار صدمه بدنی شود اما فوت مریض و ورود صدمه بدنی به او ناشی از قصور و تقصیر پزشک معالج نباشد. در این حالت پزشک، ضامن پرداخت دیه ناشی از فوت یا صدمه به مریض در حین معالجه و جراحی نیست، حتی اگر از او برائت نامه نیز نگرفته باشد.

البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر پزشک از مریض برائت نامه نگرفته باشد، در صورتی ضامن پرداخت دیه او نیست که بتواند عدم قصور و تقصیر خود را در حین معالجه و جراحی، به اثبات برساند. به همین دلیل اگر پزشک نتواند عدم قصور و تقصیر خود را در حین معالجه و جراحی مریض ثابت کند، ضامن دیه فوت و صدمات وارد شده به او در حین معالجه و جراحی است.

شرایط سلب مسئولیت کیفری از پزشک

از طرف دیگر امضای متن برائت نامه پزشکی توسط مریض باعث سلب مسئولیت کیفری از پزشک می‌شود. به زبان ساده‌تر، اگر برائت نامه پزشکی از مریض اخذ شده باشد، دیگر پزشک مسئول پرداخت دیه ناشی از فوت یا ورود صدمه بدنی به او نیست. مگر در صورتی که مریض یا اولیای او بتوانند ثابت کنند که پزشک در حین معالجه و درمان، مقررات طبی و اصول فنی را رعایت نکرده و مرتکب قصور و تقصیر شده است. به صورت خلاصه در خصوص برائت نامه پزشکی و ضرورت تحصیل آن می‌توان گفت که اخذ برائت نامه در پزشکی باعث می‌شود که بار اثبات مسئولیت کیفری پزشک بر عهده مریض یا اولیاء او قرار بگیرد.

ضمانت اجرای عدم اخذ برائت نامه پزشکی از مریض

با توجه به ماده 495 قانون مجازات اسلامی می‌توان گفت، در صورتی که پزشک پیش از معالجه و درمان مریض از او برائت نامه نگرفته باشد، مسئول پرداخت دیه ناشی از فوت یا صدمه وارده به او در حین معالجه و جراحی است. در این حالت، مسئولیت کیفری پزشک نسبت به پرداخت دیه مریض در صورتی از او سلب می‌شود که بتواند ثابت کند در حین معالجه و درمان مریض مرتکب قصور و تقصیر نشده است.

شرایط برائت نامه در پزشکی

برائت نامه پزشکی در صورتی معتبر است و باعث سلب مسئولیت کیفری از پزشک می‌شود که واجد شرایط زیر باشد:

1. متن برائت نامه پزشکی باید ساده، روشن، قابل فهم و به دور از اصطلاحات تخصصی پزشکی باشد؛
2. برائت نامه پزشکی باید به صورت کتبی در اختیار مریض یا ولی او قرار داده شود؛
3. جراحی که پزشک انجام می‌دهد باید قانونی و مشروع باشد. برای مثال برائت نامه‌ای که به منظور جراحی برای سقط غیر قانونی جنین امضا شده است، باعث سلب مسئولیت کیفری از دکتر معالج نمی‌شود؛
4. پزشک پیش از اخذ برائت نامه باید خطرات و عوارض احتمالی درمان و جراحی را برای مریض یا ولی او توضیح بدهد؛
5. مریضی که برائت نامه را امضا می‌کند باید عاقل و بالغ باشد. به همین دلیل، برائت نامه‌ای که از مجنون یا طفل صغیر اخذ شده، فاقد اعتبار است؛
6. مریض باید برائت نامه را با اختیار و اراده خود امضا کند. اگر برائت نامه در اثر اعمال زور و فشار به مریض یا تهدید کردن او امضا شده باشد، نامعتبر است و باعث سلب مسئولیت از دکتر معالج نمی‌‎شود؛
7. در صورتی که مریض بیهوش شده و قادر به امضای برائت نامه نباشد، برائت نامه پزشکی باید توسط ولی (پدر یا جد پدری) یا سرپرست قانونی او امضا شود.

در چه مواردی اخذ برائت نامه پزشکی از مریض ضرورت ندارد؟

در برخی از موارد، کادر درمان تشخیص می‌دهد که وضعیت مریض، اورژانسی است و اگر فوری جراحی نشود، زندگی یا سلامت جسمانی او به خطر میفتد. موارد زیر، حالت فوری و اورژانسی محسوب می‌شوند:

1. خطر شدیدی جان و جسم مریض را تهدید می‌کند و اگر زود معالجه و درمان نشود امکان مرگ یا ورود صدمه شدید به او وجود دارد؛
2. مریض یا مصدوم، بیهوش شده یا در حالت اغما فرو رفته و قادر به اجازه دادن نباشد و کادر درمان نتوانند به بستگان او دسترسی پیدا کنند؛
3. تمام اقدامات پزشکی کادر درمان به منظور رفع مخاطرات جسمانی از مریض انجام شود.

در این موارد، کادر درمان پیش از اخذ برائت نامه از مصدوم می‌توانند نسبت به جراحی و درمان او اقدام کنند. همچنین، در این موارد، عدم اخذ برائت نامه از مصدوم باعث ایجاد مسئولیت کیفری برای کادر درمان نمی‌شود.

تفاوت رضایت نامه و برائت نامه پزشکی

تا اینجا درباره اهمیت برائت نامه پزشکی و موارد کاربرد و استفاده آن توضیح دادیم. احتمالا شما درباره رضایت نامه پزشکی نیز شنیده باشید و اینطور برداشت کنید که این دو اصطلاح مشابه یکدیگر هستند. اگر اینطور فکر می‌کنید، باید بگوییم که برداشت صحیحی نیست. در واقع برائت نامه پزشکی و رضایت نامه در مواردی با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند. تفاوت مهم آن دو، این است که رضایت نامه را هم خود بیمار و هم همراه بیمار باید امضا کنند و حتی در مواقعی لازم است که صرفا همراه بیمار، رضایت نامه را امضا کند. در واقع مطابق قانون همراه بیمار باید برای انجام یک عمل پزشکی رضایت داشته باشد و رضایت خود را در قالب یک رضایت نامه اعلام کند. برای مثال، معمولا در عمل‌های جراحی مربوط به کودکان، ولی و سرپرست کودک باید رضایت نامه پزشکی را امضا کند.
از طرف دیگر، برائت نامه با هدف شرح تمام اقدامات پزشکی که قرار است برای بیمار انجام شوند و همچنین با هدف شرح تمام احتمالات و عوارض جراحی، امضا می‌شود و کاربرد مهم آن، سلب مسئولیت کیفری از پزشک است. در واقع اگر مشخص شود که پزشک تمام موازین علمی و اصول فنی را به صورت کامل رعایت کرده است، نسبت به عوارضی که پیش می‌آید، مسئولیت کیفری نخواهد داشت.

با این حال، فارغ از عنوان رضایت نامه یا برائت نامه، محتوای متنی که امضا می‌کنید، اهمیت بسیار زیادی دارد. بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم حتما به محتوای برائت نامه یا رضایت نامه‌ای که به شما ارائه می‌شود، دقت داشته باشید.

پیشنهاد می‌کنیم

تیم حقوقی رکلا به عنوان یک مرجع تخصصی در حوزه قراردادها شروع به کار کرده و از آن زمان تا کنون خدمات و فعالیت‌های خود را به این حوزه معطوف کرده است. خدمات حقوقی مهمی توسط کارشناسان این گروه ارائه می‌شوند که خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی از مهم‌ترین آن‌ها هستند. گروه رکلا با ارائه این خدمات به اشخاص امکان می‌دهد که قراردادهای خودشان را به صورت تخصصی و با مشورت کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.