حقوق مادی پدیدآورنده آثار ادبی و هنری مطابق با قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان

حق به معنای سلطه و اختیار است. مالکیت نیز به رابطه‌ای گفته می‌شود که میان یک مال و مالک آن به وجود می‌آید و باعث می‌شود که دیگران نتوانند در آن (مال) تصرف کنند. حق مالکیت نیز به معنای سلطه و اختیاری است که شخص نسبت به اموال و دارایی‌های خود دارد. مالکیت با توجه به مال موضوع آن، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. مالکیت فکری، یکی از شاخه‌های مالکیت شمرده شده است و موضوع آن، ابداعات، اختراعات و نوآوری‌های ذهن انسان خواهد بود. حقوق مالکیت فکری نیز یکی از شاخه‌های مهم علم حقوق است که در دنیای امروزه کاربرد زیادی دارد. پدید آورندگان آثار ادبی و هنری به واسطه حقوق مالکیت فکری از حقوقی مادی و حقوق معنوی برخوردار خواهند شد. حقوق مادی پدیدآورنده ، مواردی مانند حق عرضه و نشر اثر ادبی و هنری را شامل می‌شود.

لازم به ذکر است حقوق مادی ناشی از آثار ادبی و هنری باعث ایجاد مزایایی قانونی برای پدید آورندگان آن‌ها می‌شود. در ادامه این نوشته، شرایط و نحوه حمایت از حقوق مادی پدید آورندگان آثار ادبی و هنری را بررسی می‌کنیم.

حقوق مادی پدیدآورنده چیست؟

همانگونه که گفتیم، مالکیت فکری، یکی از اقسام مالکیت به حساب آمده و موضوع آن، ابداعات، اختراعات و خلاقیت‌های حاصل شده از ذهن انسان است که در اصطلاح به آن‌ها اموال فکری گفته می‌شود. حقوق مالکیت فکری در یک دسته بندی کلی به مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری تقسیم خواهد شد. موضوع حقوق مالکیت ادبی و هنری، نتایج حاصل شده از تراوشات ذهنی و خلاقیت‌های ادیبان و هنرمندان است که مورد حمایت قانونگذار قرار می‌گیرند.

بحث مالکیت فکری، سالیان زیادی است که در دنیا شناخته می‌شود و مورد حمایت قانونگذاران قرار می‌گیرد. در کشور ما نیز از سال 1348، مالکیت ادبی و هنری به واسطه تصویب قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان، به رسمیت شناخته شد. قانونگذار با تصویب این قانون از حقوق مادی و غیر مادی مولفان، مصنفان و هنرمندان حمایت کرده است. مولف به فردی گفته می‌شود که نوشته‌ها، آثار و ابتکارات ادبی دیگران را جمع آوری می‌کند و آن‌ها را با ذوق و ابتکار شخص خود خلق خواهد کرد. مصنف نیز به شخصی می‌گویند که یک اثر هنری را با ذوق و ابتکار خود پدید می‌آورد. در این قانون به مولف، مصنف و هنرمند، پدید آورنده گفته می‌شود. به آنچه که از راه دانش، هنر و ابتکار به وجود می‌آید نیز اثر می‌گویند.

مطابق با قانون، کدام آثار ادبی و هنری از حقوق مادی برخوردار می‌شوند؟

به صورت کلی می‌توان گفت، آثار ادبی و هنری که حقوق مادی و غیر مادی ناشی‌ از آن‌ها مورد حمایت قانونگذار قرار گرفته، عبارت است از:

1. کتاب، رساله، جزوه، نمایشنامه و هر نوشته علمی، فنی، ادبی و هنری دیگر؛
2. شعر، ترانه، سرود و تصنیف، به هر روشی که نوشته، ضبط یا نشر شده باشد؛
3. اثر سمعی و بصری که برای اجرا در صحنه‌های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو و تلویزیون نوشته، ضبط یا نشر شده باشد؛
4. نقاشی، تصویر، طرح و نقشه، نقشه جغرافیایی ابتکاری، نوشته‌ها و خط‌های تزئینی و هر اثر تزئینی و تجسمی که به هر طریق و روشی به صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد؛
5. هر گونه پیکره یا مجسمه؛
6. اثر معماری مانند طرح و نقشه ساختمان؛
7. اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداعی به وجود آمده باشد؛
8. آثار ابتکاری مرتبط با هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه گلیم و قالی؛
9. اثر ابتکاری که براساس فرهنگ عمومی، میراث فرهنگی و هنر ملی پدید آمده باشد؛
10. آثار ناشی از نرم‌ افزارهای رایانه‌ای؛
11. آثار ناشی از رساله‌های دانشگاهی.

شرایط حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده اثر ادبی و هنری

همانگونه که گفتیم، حقوق مادی پدیدآورنده آثار ادبی و هنری به رسمیت شناخته شده است و قانونگذار نیز از آن‌ حمایت می‌کند. در ادامه، شرایط حمایت قانونگذار از حقوق مادی پدیدآورنده اثر ادبی و هنری را بررسی می‌کنیم:

انتشار اثر در ایران

یک اثر ادبی و هنری، هنگامی مورد حمایت قانونگذار قرار می‌گیرد که برای اولین بار در ایران چاپ، نشر یا پخش و اجرا شود و فرقی نمی‌کند که ملیت پدید آورنده آن، ایرانی یا غیر ایرانی باشد. بنابراین، اگر یک اثر ادبی و هنری، قبلا در کشور دیگری چاپ، نشر، پخش یا اجرا شود، از حمایت‌های قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان برخوردار نخواهد شد. بنابراین می‌توان گفت که یکی از شرایط حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده ، این است که اثر ادبی و هنری برای نخستین بار در ایران منتشر شده باشد.

اصالت اثر

یک اثر ادبی و هنری در صورتی از حمایت‌های قانونی برخوردار می‌شود که به صورت ابتکاری و اصیل پدید آمده باشد. یعنی، اثر ادبی و هنری باید حاصل و تجلی ابتکارات و خلاقیت‌های پدید آورنده و انعکاسی از افکار او باشد.

حقوق مادی پدیدآورنده

همانگونه که گفتیم، پدید آورنده آثار ادبی و هنری، تحت حمایت قانونگذار از مزایایی مادی و غیر مادی برخوردار می‌شود. در ادامه، حقوق مادی پدیدآورنده آثار ادبی و هنری را بررسی می‌کنیم.

حق نشر و تکثیر اثر

حق نشر و تکثیر آثار ادبی و هنری، منحصرا به پدید آورندگان آن‌ها تعلق دارد. این حق که در اصطلاح به آن، کپی رایت نیز گفته می‌شود، مربوط به حق بهره برداری مادی از آثار ادبی و هنری است. حق چاپ و تکثیر آثار ادبی، مواردی از قبیل ضبط مغناطیسی روی نوارهای کاست، صفحات موسیقی، نوارهای ویدیویی، چاپ و افست کتاب ، چاپ دستی، عکاسی، کلیشه، قالب ریزی، انتقال بر روی سی دی‌های رایانه‌ای و میکرو فیلم و موارد این چنینی را شامل می‌شود.

حق اجرای یک اثر نمایشی و خواندن یک موسیقی برای عموم افراد

باید به این نکته توجه داشته باشیم که حق انحصاری اجرای یک اثر نمایشی یا خواندن یک موسیقی به پدید آورنده اثر تعلق دارد. لازم به ذکر است که پدید آورنده اثر نمایش و موسیقی می‌تواند حق انحصاری اجرای آن‌ها را به شخص دیگری واگذار کند.

حق پخش آثار در قالب صدا و تصویر

تولید پادکست و هر گونه محتوای صوتی از اثر ادبی و همچنین، پخش اثر در قالب یک فیلم، منوط به کسب اجازه از پدید آورنده آن است. اگر بدون کسب اجازه از پدید آورنده، پادکست یا محتوای صوتی از اثر ادبی او تهیه شود یا در قالب یک فیلم پخش شده باشد، غیر قانونی است و پیگرد قانونی دارد.

حق ترجمه از اثر ادبی و هنری

اگر شخصی قصد ترجمه یک اثر ادبی و هنری را دارد، باید پیش از ترجمه اثر از پدید آورنده آن اجازه بگیرد. ترجمه آثار ادبی و هنری، بدون کسب اجازه از پدید آورنده آن‌ها، غیر قانونی است و ضمانت اجرا دارد.

حق تولید اثر سازگار یا حق تلفیق اثر

استفاده از اثر ادبی و هنری در کارهای علمی، ادبی، صنعتی، هنری و تبلیغاتی و همچنین حق به کار بردن اثر در فراهم کردن یا پدید آوردن آثار دیگر نیز از جمله حقوق مادی ناشی از آثار ادبی و هنری هستند که به پدید آورندگان آن‌ها تعلق دارند.

ویژگی حقوق مادی پدیدآورنده

در مطالب قبلی این مقاله، انواع آثار ادبی و هنری که تحت حمایت قانونگذار هستند و حقوق مادی ناشی از آن‌ها را بررسی کردیم. در ادامه، ویژگی‌های حقوق مادی پدیدآورنده آثار ادبی و هنری را بررسی می‌کنیم.

قابل نقل و انتقال بودن

به این معنا که پدید آورنده اثر ادبی و هنری می‌تواند تمام یا قسمتی از حقوق مادی خودش را به شخص دیگری انتقال بدهد. لازم به ذکر است که نقل و انتقال حقوق مادی ناشی از آثار ادبی و هنری، می‌تواند مجانی یا معوض باشد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که حقوق مادی ناشی از آثار ادبی و هنری، پس از فوت پدید آورنده به وراث او انتقال پیدا می‌کند.

غیر دائمی بودن

حقوق مادی ناشی از یک اثر ادبی و هنری، صرفا برای بازه زمانی محدود و مشخصی در انحصار وراث پدید آورنده است. مطابق با ماده 12 قانون حمایت از حقوق مولفان، مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده که به واسطه ارث یا وصیت به شخص دیگری انتقال پیدا کرده، سی سال است. به عبارت دیگر، حق مادی پدید آورنده، صرفا تا سی سال پس از فوت او تحت حمایت قانونگذار قرار می‌گیرد.

در صورتی که اثر هنری و ادبی به واسطه دو یا چند شخص پدید آمده باشد، قانونگذار تا سی سال پس از فوت آخرین پدید آورنده از حقوق مادی اثر حمایت می‌کند.

توصیه می‌کنیم

همانگونه که گفتیم حقوق مادی ناشی از آثار ادبی، قابل نقل و انتقال هستند. قراردادی که به منظور واگذاری حقوق مادی ناشی از آثار ادبی و هنری تنظیم شده، در صورتی معتبر است که مطابق با شرایط و ضوابط قانونی تنظیم شود. همچنین این قرارداد باید به گونه‌ای تنظیم شود که منافع قانونی پدید آورنده و انتقال گیرنده را تامین کند. به همین دلیل، بهتر است که کارشناسان حقوقی بر روند تنظیم قرارداد مربوط به واگذاری حقوق مادی ناشی از آثار ادبی و هنری، نظارت داشته باشند.

خدمات تنظیم قرارداد به پدید آورنده و انتقال گیرنده امکان می‌دهد که قرارداد مدنظر خودشان را به صورت اختصاصی و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنند.

همچنین، پدید آورنده و انتقال گیرنده می‌توانند سوالات حقوقی خودشان در خصوص شرایط تنظیم و اجرای این قرارداد را با کارشناسان حقوقی در میان بگذارند. برای گفتگو با مشاوران حقوقی، می‌توانید درخواست مشاوره حقوقی تلفنی خود را ثبت کنید.