زیان قرارداد چیست و چگونه می‌توانیم آن را مطالبه کنیم؟

در اصطلاح حقوقی به توافق الزام آور میان دو یا چند شخص که آثاری قانونی را به دنبال دارد، قرارداد گفته می‌شود. یکی از مهمترین و اصلی‌ترین آثار قانونی قراردادها، ایجاد تعهدات مالی و غیر مالی برای طرفین آن‌ها است. هر یک از طرفین قرارداد به واسطه امضای آن از حقوقی مالی یا غیر مالی نیز برخوردار خواهند شد. اگر یکی از طرفین قرارداد به تعهدات خودش عمل نکند باعث تضییع حقوق طرف دیگر می‌شود. به همین دلیل، هر یک از طرفین که از اجرای تعهدات خودش تخلف کرده است، باید خسارات ناشی از عدم ایفاء تعهدات را به طرف دیگر پرداخت کند. بنابراین می‌توان گفت، زیان قرارداد ، به معنای خسارات ناشی از نقض تعهد است که یکی از طرفین قرارداد باید به طرف دیگر آن بپردازد.

قانونگذار، شرایط و تشریفات قانونی خاصی را برای مطالبه زیان ناشی از نقض تعهدات قرارداد در نظر گرفته است که در این مطلب به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

زیان قرارداد چیست؟

امضای یک توافق‌نامه باعث ایجاد تعهداتی برای طرفین آن می‌شود. به عبارت دیگر، طرفین قراردادها نسبت به یکدیگر متعهد به انجام تعهداتی خواهند شد و معمولاً برای انجام این تعهدات یک بازه زمانی معین می‌کنند. در صورتی که هر یک از طرفین قرارداد نسبت به ایفاء تعهدات خودش تخلف کرده باشد، به جبران زیان ناشی از عدم ایفاء تعهد ملزم می‌شود.

باید به این نکته توجه داشته باشیم که منشاء ایجاد تعهدات قرارداد، توافق میان متعهد و متعهد له است. به عبارت دیگر، تعهدات قراردادی به واسطه توافق میان متعهد و متعهد له تحقق پیدا می‌کنند. متعهد به هر یک از طرفین قرارداد گفته می‌شود که انجام تعهداتی مالی یا غیر مالی را بر عهده گرفته است. متعهد له نیز به شخصی می‌گویند که تعهدات ناشی از قرارداد به نفع او اجرا خواهد شد.

با یک مثال توضیح می‌دهیم

برای مثال، انواع عقد اجاره به واسطه توافق میان موجر و مستاجر تحقق پیدا می‌کند. امضای اجاره نامه نیز باعث ایجاد تعهداتی مالی یا غیر مالی برای هر یک از موجر و مستاجر می‌شود. موجر به واسطه امضای اجاره نامه متعهد خواهد شد که عین مستاجره را در اختیار مستاجر بگذارد. مستاجر نیز به واسطه امضای اجاره نامه متعهد می‌شود که اجاره بهای عین مستاجره را در موعد مقرر پرداخت کند.

بررسی انواع زیان قرارداد

در ابتدا باید یادآور شویم که زیان قرارداد ، در واقع همان خسارات ناشی از نقض تعهدات مندرج در یک قرارداد است. نقض تعهدات قراردادی در دو حالت قابل تصور است:

1. حالت اول: عدم اجرای تمام و کامل تعهدات؛
2. حالت دوم: تاخیر در اجرای تعهدات.

بنابراین، متعهد له می‌تواند خسارات ناشی از تاخیر در انجام تعهد را نیز از متعهد مطالبه کند.

نحوه تعیین و مطالبه زیان قرارداد

در ابتدا باید بگوییم که زیان در قرارداد می‌تواند به واسطه توافق میان طرفین آن یا به موجب حکم دادگاه مشخص شود. در ادامه، هر یک از روش‌های تعیین و مطالبه زیان ناشی از نقض تعهدات قراردادی را بررسی می‌کنیم.

تعیین زیان در قرارداد به واسطه وجه التزام

در اصطلاح به زیان ناشی از قرارداد که در اثر توافق میان طرفین آن تعیین شده است، وجه التزام می‌گویند. می‌توان گفت که وجه التزام در واقع همان زیان ناشی از نقض تعهدات قراردادی است که به واسطه توافق میان متعهد و متعهد له تعیین می‌شود.

در توضیح وجه التزام باید بگوییم، مبلغی است که در قرارداد به عنوان جریمه نقض تعهد تعیین می‌شود. به همین دلیل، هر یک از طرفین قرارداد که تعهدات خودش را نقض کرده باشد، باید مبلغ وجه التزام را به عنوان جریمه پرداخت کند.

شرایط تعیین و پرداخت وجه التزام

مبلغی که به عنوان وجه التزام تعیین شده، مقطوع و ثابت است و کاهش یا افزایش آن به توافق میان طرفین بستگی دارد. از سوی دیگر، ممکن است که زیان وارد شده بیشتر از مبلغ وجه التزام باشد. در این حالت نیز متعهد له نمی‌تواند بیشتر از مبلغ وجه التزام را از متعهد مطالبه کند. برای مثال، ممکن است که مبلغ تعیین شده به عنوان وجه التزام دو میلیارد تومان باشد اما زیان وارده به متعهد له به مبلغ 3 میلیارد برآورد شود. در این حالت، متعهد له نمی‌تواند زیان مازاد از دو میلیارد تومان را از متعهد مطالبه کند.

لازم به ذکر است، مرجع قضایی نیز نمی‌تواند مبلغی که به عنوان وجه التزام تعیین شده است را کاهش یا افزایش بدهد. بنابراین نتیجه می‌گیریم که مبلغ تعیین شده به عنوان وجه التزام، ثابت و غیر قابل تغییر است. مگر در صورتی که طرفین قرارداد در خصوص افزایش یا کاهش آن با یکدیگر توافق کنند.

یک نکته مهم!

باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر متعهد به تعهدات خودش عمل نکرده باشد، باید مبلغ وجه التزام را پرداخت کند حتی در صورتی که نقض تعهدات باعث ورود زیان به متعهد له نشود. به عبارت دیگر، وجه التزام به محض نقض تعهد، قابل مطالبه است، حتی در صورتی که نقض تعهد باعث ورود زیان به متعهد له نشده باشد.

تعیین و مطالبه زیان قرارداد به واسطه حکم دادگاه

همانگونه که گفتیم، اگر یکی از طرفین قرارداد (متعهد) به تعهدات خودش عمل نکند، باعث ورود خساراتی به طرف دیگر (متعهد له) می‌شود. بنابراین، در صورتی که متعهد به تعهدات خودش عمل نکرده باشد، متعهد له می‌تواند برای مطالبه زیان خود به دادگاه مراجعه کند. دادگاه در صورتی به نفع متعهد له حکم صادر خواهد کرد که تخلف از تعهدات مندرج در قرارداد، به صورت مستقیم باعث ورود زیان به او شده باشد.

از سوی دیگر، ممکن است که عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام آن باعث ورود زیان به متعهد له نشود. در این حالت، متعهد له نمی‌تواند برای دریافت زیان ناشی از نقض تعهد بر علیه متعهد له طرح دعوا کند. لازم به ذکر است که دادگاه زیان ناشی از نقض تعهد را به واسطه نظر کارشناس رسمی تعیین می‌کند.

زیان قرارداد در شرایط فورس ماژور

در اصطلاح علم حقوق به اتفاقات غیر قابل پیش بینی و غیر قابل کنترلی که یک انسان عادی قادر به دفع آن‌ها نیست، فورس ماژور یا قوای قاهره گفته می‌شود. بلایای طبیعی، جنگ، آتش سوزی، حوادث غیر مترقبه، شیوع اپیدمی و وضع قانون جدید از مصادیق بارز شرایط فورس ماژور هستند.

ممکن است که وقوع شرایط فورس ماژور، مانع از اجرای تعهدات قراردادی شده باشند. در این حالت، متعهدله نمی‌تواند زیان ناشی از نقض تعهد را از متعهد مطالبه کند.

نحوه طرح و رسیدگی به اختلافات ناشی از زیان قرارداد

در ابتدا باید بگوییم که دعوای ناشی از نقض تعهد، جزء دعاوی حقوقی است. بنابراین این دعوا باید مطابق با شرایط و تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی طرح شود. همچنین به این دعوا مطابق با شرایط و تشریفات مقرر در این قانون رسیدگی خواهد شد. بنابراین، طرفین قرارداد برای طرح این دعوا باید به دادگاه حقوقی مراجعه کند. همچنین، رسیدگی به این دعوا مستلزم تنظیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی است.

چند نکته برای تعیین تضمین در قراردادها

تعیین تضمین در قرارداد، مانع از بروز اختلاف میان طرفین آن می‌شود. همچنین تعیین تضمین در قراردادها باعث افزایش اطمینان و اعتماد طرفین آن به یکدیگر خواهد شد. تضمین‌های یک قرارداد باید با در نظر گرفتن حقوق و منافع قانونی طرفین آن تعیین شوند.

خدمات تنظیم قرارداد رکلا به شما امکان می‌دهد که تعیین تضمین در قراردادهای اختصاصی خود را به کارشناسان حقوقی بسپارید.

کارشناسان حقوقی حاضر در بخش خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا نیز پاسخگوی سوالات شما در خصوص شرایط و نحوه تعیین تضمین در قراردادها هستند.