مسئولیت تضامنی چیست؟ + بررسی مسئولیت امضا کنندگان و ظهر نویسان اسناد تجاری

مسئولیت از نظر لغوی به معنای وظایف، اعمال و افعالی است که انسان عهده دار و مسئول آن باشد. در اصطلاح حقوقی، مسئولیت به معنای تعهد قانونی شخص نسبت به جبران خسارت و ضرر و زیان مالی یا غیر مالی وارد شده به شخص دیگر است. به عبارت دیگر می‌توان گفت از نظر حقوقی، شخصی مسئولیت دارد که مکلف به جبران خسارت وارده به شخص دیگر باشد. مبنای ایجاد مسئولیت ممکن است قانون یا اخلاق در نظر گرفته شود. مسئولیت اخلاقی به معنای احساس گناه و شرمساری است و بیشتر جنبه شخصی دارد. مسئولیت قانونی نیز به مسئولیتی می‌گویند که ماخذ و منشاء ایجاد آن قانون باشد. به عبارت دیگر می‌توان گفت که شرایط ایجاد مسئولیت قانونی در قوانین پیش بینی می‌شود. مسئولیت قانونی را به انواع مختلفی تقسیم می‌کنند. مسئولیت تضامنی ، یکی از انواع مسئولیت قانونی است.

مسئولیتی که به صورت تضامنی ایجاد شده است باعث می‌شود که شخصی در برابر پرداخت خساراتی که نشات گرفته از اعمال شخص دیگری هستند نیز مسئول باشد. قانونگذار شرایط خاصی را برای نحوه ایجاد و جبران خسارتی که به صورت تضامنی ایجاد شده در نظر گرفته است. در ادامه این مقاله با شرایط قانونی این مسئولیت و نحوه جبران آن آشنا می‌شویم.

پیشنهاد می‌کنیم در راستای موضوع این مقاله، مقاله دیگری با عنوان مسئولیت قراردادی (روی لینک بزنید) را نیز در مجله حقوقی رکلا مطالعه کنید.

مسئولیت تضامنی چیست؟

اصل مسئولیت یکی از مهمترین اصول پذیرفته شده و مسلم حقوقی است. به موجب این اصل، هر شخصی باید نتایج ناشی از اعمال و اقدامات خود را بپذیرد و بابت آن جوابگو باشد. مسئولیت در علم حقوق به معنای تعهد قانونی شخص نسبت به دفع و رفع خسارت و ضرر و زیانی است که به شخص دیگر وارد می‌کند.

لازم به ذکر است که مسئولیت در یک دسته بندی کلی به مسئولیت مدنی، کیفری و قراردادی تقسیم می‌شود. مسئولیت مدنی و قراردادی را نیز می‌توان به دو دسته نسبی و تضامنی تقسیم کرد. برای فهم بیشتر مسئولیت ناشی از تضامن باید در ابتدا با مفهوم مسئولیت نسبی بیشتر آشنا شویم. مسئولیت نسبی به نسبت میزان خسارت و برای شخصی تعیین می‌شود که عامل اصلی ایجاد خسارت بوده است.

به این مثال توجه کنید

برای مثال، فردی به واسطه بی احتیاطی و در هنگام رانندگی با وسیله نقلیه، با فرد دیگری تصادف می‌کند و باعث شکستگی استخوان او می ‌شود. در این حالت، مسئولیت راننده نسبت به پرداخت دیه استخوان شکسته شده از نوع مسئولیت نسبی است. این مسئولیت براساس میزان قصور و تقصیر کسی که باعث ایجاد خسارت شده است و با توجه به میزان ضرر و زیان تعیین می‌شود.

شرایط ایجاد مسئولیت تضامنی

مسئولیت به صورت تضامنی در صورتی تحقق پیدا می‌کند که دو یا چند شخص به صورت عمدی یا غیر عمدی به شخص دیگر خساراتی وارد کنند. در این حالت، هر یک از اشخاصی که باعث ورود ضرر و زیان به شخص دیگر شده باشند، در برابر جبران تمام خساراتی که به او وارد شده است، مسئول هستند. به عبارت دیگر، زیان دیده برای دریافت خسارت‌های خودش می‌تواند به هر یک از کسانی که باعث ایجاد خسارت شده‌اند یا به همه آن‌ها مراجعه کند. بنابراین در مسئولیت تضامنی هر یک از اشخاصی که در ورود خسارت به شخص دیگر نقش داشته باشند، مسئول جبران تمام خساراتی هستند که به زیان دیده وارده شده است.

بررسی موارد و شرایط ایجاد مسئولیت تضامنی

شرایط ایجاد این مسئولیت در قانون مدنی و قانون تجارت پیش بینی شده است. با توجه به ضوابط و شرایط قانونی مدنی، غصب کردن مال شخص دیگر و نقل و انتقال مال مغصوب باعث ایجاد مسئولیت برای غاصب و اشخاص دیگری می‌شود که مال غصب شده به آن‌ها انتقال پیدا کرده است.

شرکت‌های تجاری به شرکت‌هایی می‌گویند که براساس شرایط قانون تجارت تشکیل شده باشند و از شرایط و ضوابط این قانون تبعیت کنند. ایجاد برخی شرکت تجاری باعث ایجاد این مسئولیت برای تمام شرکا خواهد شد.

صدور، ظهر نویسی و ضمانت اسناد تجاری مانند برات، سفته و چک نیز باعث ایجاد مسئولیت تضامنی برای صادر کننده، ظهر نویس و ضمانت کننده این اسناد می‌شود.

در ادامه این مقاله، نحوه تحقق مسئولیتی که به صورت تضامنی ایجاد شده است را با توجه به قانون مدنی و قانون تجارت بررسی می‌کنیم.

منظور از مسئولیت تضامنی غاصبان چیست؟

واژه غصب از نظر لغوی به معنای گرفتن مال شخص دیگر از روی ستم است. غصب در اصطلاح حقوقی به معنای استیلا پیدا کردن و تصرف مال شخص دیگر از طریق نامشروع و بدون رضایت مالک آن است. بنابراین، هر کس که بدون کسب اجاره از مالک، مالکیت مال او را به خود منتقل یا از آن استفاده کند، غاصب محسوب می‌شود. غاصب مسئول جبران خسارات وارده به مال مغصوب و منافع فوت شده آن است.

شخصی که از غصبی بودن مال اطلاع ندارد و در آن تصرف می‌کند نیز مسئول از بین رفتن اصل مال غصب شده و منافع آن است. ممکن است که غاصب نسبت به معامله و نقل و انتقال مالکیت مال مغصوب اقدام کند. در این حالت، شخصی که مال غصب شده را خریداری کرده باشد نیز در حکم غاصب است. بنابراین خریدار مال مغصوب نیز ضامن اصل مال مغصوب و خسارات وارد شده به آن است. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت، هر شخصی که مالکیت عین یا منافع مال مغصوب به او منتقل شده باشد در برابر از بین رفتن اصل و منافع آن مسئول است.

نتیجه می‌گیریم

با توجه به مقدمات بالا نتیجه می‌گیریم، مسئولیتی که به واسطه انتقال مالکیت مال مغصوب برای هر یک از انتقال گیرندگان آن به وجود می‌آید، تضامنی است. به همین دلیل، مالک مال مغصوب برای دریافت خساراتی که به او تحمیل شده است، می‌تواند به غاصب یا هر یک از انتقال گیرندگان مال مغصوب مراجعه کند.

منظور از مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت چیست؟

مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت در صورتی موضوعیت پیدا خواهد کرد که طلبکاران شرکت تضامنی بخواهند مطالبات خودشان را وصول کنند یا آنکه اسناد تجاری مانند چک، سفته و برات، تضمین و ظهر نویسی شده باشند.

مسئولیت شرکا در شرکت‌های تضامنی

همانگونه که گفتیم، شرکت تجاری به شرکتی گفته می‌شود که مطابق با قانون تجارت تشکیل می‌شود و از شرایط و ضوابط مقرر در این قانون تبعیت می‌کند. شرکت‌های تجاری، انواع مختلفی دارند. شرکت تضامنی نیز یکی از انواع شرکت‌های تجاری است. با توجه به ماده 116 قانون تجارت، شرکت تضامنی به شرکتی گفته می‌شود که توسط دو یا چند شریک و تحت اسم مخصوص و برای امور تجاری تشکیل می‌شود. در شرکت‌های تضامنی، مسئولیت شرکا نیز به صورت تضامنی تعیین خواهد شد. به این معنی که هر یک از شرکا به تنهایی مسئول پرداخت تمام بدهی‌ها و دیون شرکت است.

مسئولیت شرکای شرکت تضامنی در برابر پرداخت بدهی‌های شرکت

مطابق با ماده 124 قانون تجارت تا زمانی که این شرکت منحل نشده است تمام قروض و بدهی‌های آن باید از سرمایه شرکت پرداخت شود. پس از انحلال این شرکت تضامنی، طلبکاران آن برای وصول مطالبات خودشان می‌توانند به هر یک از شرکا که بخواهند یا به تمام آن‌ها مراجعه کنند. ممکن است که مطالبات طلبکاران بیشتر از آورده و سهم شرکای ضامن باشد.

در این حالت، هیچ یک از شرکای ضامن نمی‌تواند به بهانه اینکه مطالبات طبکاران از سهم او بیشتر است از پرداخت مطالبات آن‌ها خودداری کند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که مسئولیت شرکا صرفا در برابر طلبکاران شرکت، تضامنی است بلکه در روابط بین شرکا نیز، مسئولیت هر یک از آن‌ها در تادیه مطالبات طلبکاران به نسبت سهم آن‌ها در شرکت تعیین می‌شود.

بررسی شرایط ایجاد مسئولیت تضامنی در اسناد تجاری

در اصطلاح قانون تجارت به اسنادی مانند سفته، چک و برات اسناد تجاری گفته می‌شود. این اسناد باید مطابق با قانون تجارت تکمیل، صادر و وصول شوند. ظهر نویسی به معنای پشت نویسی اسناد تجاری است. اصل بر این است که ظهر نویسی اسناد تجاری به منظور انتقال آن‌ها انجام می‌شود. با این حال، اسناد تجاری می‌توانند به منظورهای دیگری نیز ظهر نویسی شوند.

براساس ماده 249 قانون تجارت، ظهر نویسی اسناد تجاری باعث ایجاد مسئولیت برای ظهر نویسان می‌شود. می‌توان گفت، مسئولیتی که در اثر ظهر نویسی اسناد تجاری برای امضا کنندگان آن ایجاد شده، تضامنی است. به همین دلیل، دارنده سند تجاری برای وصول تمام یا برخی از وجه اسناد تجاری می‌تواند به هر یک از ظهر نویسان مراجعه کند. بنابراین می‌توان گفت که مسئولیت تضامنی در اسناد تجاری هنگامی موضوعیت پیدا می‌کند که این اسناد توسط یک یا چند شخص ظهر نویسی شده باشند.

در نظر داشته باشید!

امضای برخی قراردادها باعث ایجاد مسئولیت تضامنی برای طرفین آن‌ها می‌شود. مسئولیت تضامنی نیز باعث ایجاد مشکلات حقوقی بسیار زیادی برای طرفین قرارداد خواهد شد. به همین دلیل، بهتر است که نسخه نهایی قراردادها توسط کارشناسان حقوقی تنظیم شوند و پیش از امضای آن‌ها نیز با کارشناسان حقوقی مشورت کنیم.

خدمات تنظیم قرارداد رکلا و خدمات مشاوره حقوقی تلفنی رکلا به شما این امکان را می‌دهد که قراردادهای خود را با مشورت و نظارت کارشناسان حقوقی تنظیم کنید.