مالکیت فکری چیست و تحت حمایت کدام قانون قرار می‌گیرد؟

مالکیت به معنای ارتباط میان شخص و یک مال است که باعث می‌شود دیگران اجازه دخل و تصرف در آن مال را نداشته باشند. لازم به ذکر است که مالکیت با توجه به موضوع آن می‌تواند مادی یا غیر مادی باشد. مالکیت مادی به معنای سلطه و اختیاری است که اشخاص نسبت به اموال و دارایی‌های فیزیکی خودشان دارند. از سوی دیگر، مالکیت فکری نیز به معنای حقی است که یک شخص نسبت به ابداعات، اختراعات و خلاقیت‌های ذهن خود خواهد داشت. به عبارت دیگر می‌توان گفت که موضوع مالکیت فکری ، یک شی مادی قابل لمس نیست بلکه ابداعات و خلاقیت‌های حاصل شده از ذهن انسان است. قانونگذار، همانگونه که مالکیت مادی را معتبر و قابل احترام می‌داند، از حقوق مالکیت فکری اشخاص نیز حمایت می‌کند.

آشنایی ابتدایی با اهمیت این موضوع

حقوق مالکیت فکری ، یکی از مهمترین شاخه‌های علم حقوق است که در دنیای امروز و به ویژه در جوامع توسعه یافته، کاربرد زیادی دارد. سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) نیز در راستای حمایت بین المللی از حقوق مالکیت فکری تشکیل شده است. این حقوق در نظام قانونی حاکم بر کشور ما به رسمیت شناخته می‌شود و قانونگذار نیز از آن حمایت می‌کند. با این حال می‌توان گفت که متاسفانه حقوق مالکیت فکری چنان که باید در کشور ما رعایت نمی‌شود. مطابق با گزارش شاخص بین المللی حقوق مالکیت (IRRI) که با بررسی وضعیت 129 کشور اعلام شده، رتبه ایران در تامین حقوق مالکیت فکری از رتبه 107 در سال 2012 به رتبه 108 در سال 2015 تنزل پیدا کرده است.

در ادامه این نوشته، با مفهوم مالکیت فکری ، انواع، مصادیق و ضمانت اجرای نقض آن بیشتر آشنا می‌شویم.

منظور از مالکیت فکری چیست؟

حقی که انسان نسبت به دارایی‌ها و اموال خود دارد از دیرباز به رسمیت شناخته شده است. حق مالکیت، یکی از حقوق اولیه و اساسی تمام انسان‌ها به شمار می‌رود و هیچکس بدون مجوز قانونی، نمی‌تواند این حق را زیر پا بگذارد. مالکیت به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. مالکیت فکری «Intellectual Property-IP» را یکی از انواع مالکیت در نظر می‌گیرند که موضوع آن اختراعات و ابداعات حاصل از ذهن و فکر انسان است. این نوع از مالکیت به ابداعات و دست آوردهای ذهن انسان اشاره دارد. اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها، نام‌ها و لوگوهای مورد استفاده در تجارت و به صورت کلی، تمام دارایی‌های نامشهودی که با استفاده از قدرت فکر و ذهن انسان به وجود می‌آیند را می‌توان از مصادیق مالکیت فکری و ثبت اختراعات دانست.

بنابراین می‌توان گفت، موضوع مالکیت فکری و ثبت اختراعات ، تراوشات و خلاقیت‌های فکری، ذهنی و ابداعات انسان‌ها است که نمود خارجی پیدا می‌کند و به آن‌ها اموال فکری گفته می‌شود. به عبارت دیگر، موضوع این شاخه از علم حقوق، اموال فکری است.

معمولا در قراردادهایی که به مساله مالکیت فکری می‌پردازند، از ضمانت اجرای حقوق مالکیت فکری نیز صحبت می‌کنند. به همین منظور در یک مقاله اختصاصی درباره آن توضیح داده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم آن مقاله را نیز مطالعه کنید.

حقوق مادی و غیر مادی دارنده مالکیت فکری

دارنده اموال فکری، نسبت به مایملک خود دارای حقوقی مادی و غیر مادی خواهد بود. حقوق مادی دارنده اموال فکری، دارای ارزش اقتصادی است و قابلیت انتقال و واگذاری به غیر را نیز دارند. برای مثال، یک مخترع می‌تواند حقوق مادی اختراع خود را بفروشد یا به شخص دیگری انتقال بدهد. از سوی دیگر، حقوق غیر مادی به حقوقی گفته می‌شود که دارای ارزش اقتصادی نیستند و اصولا، قابلیت انتقال و واگذاری را نیز ندارند. برای مثال، حق انتساب اثر به پدید آورنده، حق انتساب اختراع به مخترع، حق حفظ تمامیت اثر، حق شرکت در جشنواره‌ها و کسب جوایز، از جمله حقوق غیر مادی متعلق به اموال فکری هستند.

مالکیت فکری ثبت اختراع (مالکیت صنعتی) و مالکیت فکری، ادبی و هنری

حقوق مالکیت فکری ، براساس موضوع آن به مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری تقسیم می‌شود. موضوع مالکیت صنعتی، اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری است. مالکیت صنعتی، تحت حمایت قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری قرار می‌گیرد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری در صورتی از حمایت قانونی برخوردار می‌شوند که ثبت شده باشند. در ادامه موضوع مالکیت ادبی و هنری را نیز بیان می‌کنیم.

بررسی آثار مختلف

1. آثار فنی: آثاری که واحد جنبه ابتکار و ابداع باشند. مانند الگوریتم‌های بهینه سازی یا نرم افزارهای رایانه‌ای؛
2. آثار سمعی و بصری: مانند آثار موسیقی و آثار تلویزیونی و رادیویی؛
3. اثرهای نوشتاری: مانند رساله، کتاب، شعر، نمایشنامه، جزوه، اثر موسیقی، اقتباس، تلخیص و ترجمه؛
4. آثار تجسمی: مانند سفالگری، مجسمه سازی، خوشنویسی، گرافیک، عکاسی، صنایع دستی و معماری؛
5. اثر سینمایی.

قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان نیز از حقوق مادی و غیر مادی پدید آورندگان آثار ادبی و هنری حمایت می‌کند. لازم به ذکر است که آثار ادبی و هنری برای برخورداری از حمایت قانونی به ثبت شدن نیازی ندارد.

نحوه حمایت از مالکیت فکری ثبت اختراع در قوانین داخلی و کنواسیون‌های بین المللی

حقوق مالکیت غیر مادی در نظام قانونی کشور ما پذیرفته شده و قوانین داخلی متعددی در راستای حمایت از آن به تصویب رسیده که عبارت هستند از:

1. قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 و آیین نامه اجرایی آن مصوب 1350؛
2. قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386؛
3. قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310 و آیین نامه اجرایی آن، مصوب 1310؛
4. قانون ترجمه نشر کتب و نشریات و آثار صوتی، مصوب 1352؛
5. قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای مصوب 1379.

کنوانسیون‌های بین المللی که ایران نیز به آن‌ها ملحق شده، از قرار زیر است:

1. پیمان نامه پاریس به منظور حمایت از مالکیت صنعتی؛
2. پیمان مادرید، به منظور ثبت بین المللی علائم تجاری؛
3. پروتکل موافقت نامه مادرید راجع به ثبت بین المللی علامت؛
4. موافقت نامه لیسبون، با هدف حمایت از نام منشاء و ثبت بین المللی آن؛
5. موافقت نامه مادرید به منظور جلوگیری از نصب نشانه‌های منبع غیر واقعی یا گمراه کننده بر کالا.

سایت مالکیت فکری ایران

همانگونه که در قسمت‌های قبلی این مطلب نیز گفتیم، اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری در صورتی تحت حمایت قانون قرار می‌گیرند که ثبت شده باشند. همچنین ثبت مالکیت صنعتی باعث می‌شود که دارنده آن از حقوق مادی و غیر مادی برخوردار شود. سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، نهاد متولی ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری است.

سامانه مالکیت فکری ، یکی از سامانه‌های زیر مجموعه سایت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است. سایت مالکیت فکری ایران ، امکان ثبت اظهارنامه اختراع، طرح صنعتی، علائم تجاری و نشان‌های جغرافیایی را به صورت الکترونیکی و غیر حضوری برای کاربران فراهم می‌کند.

حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی

حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی، مواردی مانند کتاب، عکس، نقاشی، مقاله و دیگر موارد را در بر می‌گیرد که از طریق فضای مجازی به نمایش گذاشته شده‌اند. پدید آورندگان آثار ادبی و هنری که در فضای مجازی به نمایش گذاشته می‌شوند نیز از حمایت قانون «حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان» برخوردار خواهند بود.

همچنین، اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری که در فضای مجازی به نمایش گذاشته می‌شوند نیز از حمایت قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری برخوردار خواهند شد.

ضمانت اجرای نقض مالکیت فکری در فضای مجازی

در ادامه، نقض مالکیت فکری در فضای مجازی را با توجه به قانون حمایت از مولفان ، مصنفان و هنرمندان و قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری بررسی می‌کنیم:

با توجه به قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان می‌توان گفت که نقض حقوق مادی و غیر مادی پدید آورندگان مالکیت هنری و ادبی، جرم تلقی شده و ضمانت اجرای آن نیز حبس و جبران خسارات وارده به پدیدآورنده است.

گروه رکلا چه خدماتی ارائه می‌دهد؟

رکلا به عنوان یک مرجع تخصصی تاسیس شده و فعالیت خود را در حوزه قراردادها متمرکز کرده است. این گروه با ارائه خدماتی مانند خدمات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی تلفنی ، سعی دارد که قراردادهای معتبر، مستند به مواد قانونی، اصولی و همه جانبه را در اختیار شما قرار بدهد.